Biologie - Thema 1: Ecologie

cel

de kleinste structurele en functionele eenheid van het leven

weefsel

groep cellen met dezelfde vorm en functie

orgaan

groep weefsels met gedeelde functie

stelsel

verschillende organen die meewerken aan eenzelfde functie

organisme

alle stelsels samen

populatie

organismen van dezelfde soort die in een bepaald gebied voorkomen en waar interactie tussen de individuen mogelijk is

biotisch

levend organisme --> invloed op iets (omgeving)

abiotisch

niet-levend organisme --> invloedt op de organismen, veroorzaakt door niet-levende factoren uit de omgeving (licht, temperatuur, vochtigheid en pH)

levensgemeenschap

de verzameling populaties van verschillende soorten, die elkaar direct of indirect beïnvloeden

ecosysteem

het geheel van interacties tussen alle biotische en abiotische factoren in een biotoop

biodiversiteit

de verscheidenheid van het leven in al zijn vormen

ecologie

de wetenschap die de complexe wisselwerking tusssen de organismen en hun biotoop bestudeert op veschillende organisatie-niveaus en zo een volledig beeld geeft van een ecosysteem.

biosfeer

het gedeelte op aarde waar leven mogelijk is

lithosfeer

het vaste gedeelte van de aardkost

hydrosfeer

het geheel van water boven, onder en op het aardoppervlak

atmosfeer

de lucht om ons heen

epifyten

planten die steun zoekn op de stam of op dikke takken en met hun wortels water en voedingsstoffen uit de lucht halen

vb. Bromelia's (niet schadelijk)

slechte vb. Maretak (schadelijk/ =(half) parasiet)

biotoop

een min of eer homogeen gebied met welbepaalde fysiche en chemische kenmerken waarin een typische levensgemeenschap voor komt

habitat

welke voorwaarden een gebied moet voldoen voor deze ene soort

(ecologische) niche

de ecologische rol van de soort binnen een ecosysteem (vaak gelinkt aan de voedselrelatie van dieren, maar ook over de abiotische aspecten van de groeiplaats van planten)

indicatorsoorten

soorten die door hun aan- of afwezigheid informatie geven over een bepaald kenmerk van het milieu

vb. aanwezigheid van kokerjuffer = zuiver water

natuurlijke ecosytemen

• geen invloed van de mens

  Himalaya + Madagascar

halfnatuurlijke ecosytemen

vb. natuurreservaten

kunstmatige ecosystemen

vb. wegbermen, intensieve beheermaatregelen, verschralen

verschralen

bodem voedselarmer maken door maaisel af te voeren → andere planten dan op voedselrijke bodems

tredplanten

planten die aangepast zijn aan een verdichte bodem met een slechte waterhuishouding

vb. straatgras, varkensgras, grote weegbree…

genetische diversiteit

de motor van de natuurlijke selectie, waardoor soorten zich aanpassen aan de ecologische niche

endemische soorten

soort die van nature uitsluitend in 1 geografisch gebied voorkomt

vb. baobabs (apenbroodbomen)

voedselweb

geeft de verschillende voedselbronnen van meerdere organismen in een ecosystemen weer

voedselrelatie

een van de relaties die organismen met elkaar kunnen hebben

voedselketen

geeft de relatie weer als een keten van organismen, waarbij elk organisme een voedselbron is voor het volgende organisme

trofisch niveau

de plaats van een organisme in een voedselketen

Autotrofe organismen (1ste niveau)

de producenten

--> planten

Heterotrofe organismen

de consumenten

--> 1ste orde: eten de producenten en worden zelf ook gegeten

--> 2de orde: eten de consumenten van de 1ste orde

--> 3de orde: eten de consumenten van de 2de orden

enzo.

herbivoren

planten- en bacteriëneters

carnivoren

dieren-/vleeseters

omnivoren

planten- en vleeseters

detrivoor

dood/detritus-organisch-materiaaleter

reducenten

mineralisatie door bacteriën en schimmels

voedselkringloop

aaneenschakeling van wie eet wie, rekening houdend met de omzetting in mineralen door de reducenten

ecologische voedselpiramide

een kwantatieve voorstelling van een voedselketen en geeft dus informatie over hoeveelheden; geeft info over:

• aantallen

• biomassa

• energie

• bij elke overgang -90% energie

Waarom energieverlies?

• door celademhaling

• door biomassaverlies (van 1e tropisch niveau naar de 2e)

10% -regel

per trofisch niveau wordt slechts 10% van de energie doorgegeven, de rest gaat verloren

Energieverlies door biomassaverlies

• producenten sterven zonder te worden opgegeten

• producenten worden slechts gedeeltelijk opgegeten

• producenten die worden opgegeten, komen in het lichaam van het consument van de 1ste orde terecht (de rest van de energie gaat naar zijn uitwerpselen)

  = 90% die afgenomen wordt

biomassa

= droge massa

= massa aan organische verbindingen

= totale massa - hoeveelheid water

materiekrinlopen

stoffen die circuleren binnen het ecosysteem in kringlopen

watercyclus of waterkringloop

een voortdurende beweging van water in en tussen de hydrosfee, de atmosfeer en de lithosfeer

korte waterkringloop

Het water in de oceanen en de zeeën verdampt en de waterdamp stijgt. Door de koudere lucht hoog in de atmosfeer condenseert de waterdamp tot waterdruppeltjes of desublimeert hij tot ijskristalletjes. Alle kleine waterdruppels en ijskristallen vormen wolken die bewegen door de atmosfeer. Als waterdruppels en ijskristallen botsen, worden ze groter. Zodra ze zwaar genoeg zijn, ontstaat er neerslag; regen, sneeuw of hagel. Neerslagwater is zoet omdat van het zoute zeewater alleen het water verdampt. Daarnaast is neerslagwater ook lichtjes zuur omdat er bij de chemische reactie tussen het water en de koolstofdioxide in de atmosfeer koolzuur ontstaat. Het grootste deel van de neerslag komt rechtstreeks in de oceanen en de zeeën terecht. De kringloop sluit zich.

lange waterkringloop

Als de neerslag op het land terechtkomt en op weinig doorlaatbare of op verharde oppervlakken valt, stroomt het regenwater af naar beken en rivieren. In het oppervlaktewater lossen voedingsstoffen makkelijk op, het is dan ook rijk aan mineralen. Afhankelijk van de doorlaatbaarheid van de bodem en de bodemsoort kan de neerslag ook indringen in de bodem. Water dat zich in de bovenste laag van de bodem bevindt, noemen we bodemwater. Dringt het water dieper in de bodem tot onder de grondwatertafel, dan is het grondwater. Grondwater isvaak neutraal en arm aan voedingsstoffen. Deze waterstromen komen uiteindelijk in de zee terecht en sluiten zo de kringloop. Ook boven het land kan water opnieuw in gasvormige toestand in de atmosfeer terechtkomen. Dat gebeurt door de verdamping of evaporatie van het oppervlaktewater in rivieren en meren. Anderzijds neemt de vegetatie bodemwater op via de wortels, en ontsnapt dit water als waterdamp door de huidmondjes in de bladeren. Dat heet transpiratie. Ook op deze manier sluit de kringloop zich

oppervlaktewater

Water dat je kunt zien, zoals meren, vennen, rivieren en zeeën.

--> voedingsstoffen lossen makkelijk op

bodemwater

water dat zich in de bovenste laag van de bodem bevindt

grondwater

water dat zich diep in de bodem bevindt

--> neutraal en vaak arm aan voedingsstoffen

verdamping of evaporatie

het verdampen van oppervlaktewater boven land (rivieren en meren) en in zeeën en oceanen

transpiratie

verdamping van water door planten

koolstofcyclus of koolstofkringloop

een korte kringloop waarbij koolstof maximaal enkele honderden jaren rondgaat in de biosfeer, en uit een lange kringloop die meerdere duizenden tot miljoenen jaren duurt

stikstofficatie

het proces waarbij stikstofgas uit de lucht omgezet wordt in stikstofverbindingen in de bodem

stikstofassimilatie

het proces waarbij stikstofverbindingen uit de bodem door de producenten omgezet worden in biomassa

ammonificatie

het aneorobe proces waarbij reducenten, zoals rottingsbacteriën en urobacteriën, de stikstofverbindingen in organisch afval omzetten in ammoniak en ammoniumionen

nitrificatie

het omzetten van ammoniak (NH3) in nitriet (NO2-) en nitraat (NO3-)

denitrificatie

omzetting van nitraationen uit de bodem in gasvormige stikstof die in de lucht verdwijnt, en in zuurstof die voor een deel door de wortels wordt opgenomen

ecosysteemdiensten

diensten en producten die ecosystemen aan mensen leveren

producerende ecosysteemdiensten

natuurvoordelen die ons leven mogelijk maken

vb. voedsel, drinkbaar water, zuurstofgas, grondstoffen en energie

culturele ecosysteemdiensten

rust, ontspanning en recreatie maken het leven aangenamer en gezonder

regulerende ecosysteemdiensten

natuurvoordelen die ons beschermen tegen natuurlijke bedreigingen

ondersteunende ecosysteemdiensten

noodzakelijk voor het realiseren van alle andere ecosysteemdiensten

vb. voedselketens, cyclus, voedselkringloop, voedselpyramides

klimaatverandering

gevolg van een verstekt broeikaseffect

koraal

een samenlevingsvorm van een dier, een koraalpoliep,met microalgen.

verbleking

Het proces waarbij de kleur van het poliep verdwijnt en het witte kalkskelet komt bloot te liggen.