Fiszki: młoda polska i xxlecie | Quizlet

Widmo - Ludwik de Laveaux

osoba dramatu- ukazuje się Marysi, jest to duch jej zmarłego narzeczonego; wspomnienie nieszczęśliwej miłości do dziewczyny w weselną noc, symbol niespełnionej miłości romantycznej

Rycerz - Zawisza Czarny

osoba dramatu - ukazuje się Poecie, krytykuje Poetę za usypianie narodu i chce ożywić jego twórczość, symbol potęgi fizycznej i duchowej

Stańczyk

osoba dramatu - ukazuje się Dziennikarzowi, demaskuje zachowawczą postawę Dziennikarza, oskarżając go o bierność, wręcza mu kaduceusz (błazeńską laskę), symbol mądrości politycznej

Hetman - Franciszek Branicki

osoba dramatu - ukazuje się Panu Młodemu, potępia bratanie się inteligencji z chłopami, symbol zdrady narodowej i prywaty

Upiór - Jakub Szela

osoba dramatu - ukazuje się Dziadowi, jest duchem Jakuba Szeli, jest symbolem zbrodni z czasów rabacji galicyjskiej, o której pamięć może doprowadzić do przymierza między warstwami

Wernyhora

osoba dramatu - postać pół legendarna, wróżbita przepowiadający niepodległość Polski i jej pojednanie z Ukrainą, ukazuje się Gospodarzowi, wybierając go do roli przywódcy powstania, widzą go również inni weselnicy

modernizm

nowe zjawiska zrywające z pozytywistycznym realizem i obiektywizmem

Neoromantyzm

powrót do ideałów romantycznych, związek z tradycją romantyczą (odrodzenie metafizyki, indywidualizm, przesycenie literatury i sztuki liryzmem, zwrot ku tematyce narodowo-patriotycznej)

dekadentyzm

kryzys duchowy, świadomość upadku dotychczasowych wartości nacechowana biernością, pustka wewnętrzna

Fin de siècle

zwrócenie uwagi na schyłkowy charakter epoki, któremu towarzyszył rozpad tradycyjnych wartości

katastrofizm

Przekonanie o zagładzie świata, zbliżający się koniec cywilizacji

cyganteria artystyczna

bohema, stowarzyszenie artystów, których ekscentryczny styl życia stanowił protest przeciwko normom, konwenansom, zasadom społecznym

filister

człowiek bez aspiracji, małostkowy, obojętny na dobro ogółu; drobnomieszczanin; jego moralność sprowadzała się jedynie do zewnętrznej przyzwoitości, za którą kryła się obłuda

Artur Schopenhauer

pesymizm (świat jest z natury pełen cierpienia i zła, wątpienie w jego sens)

świat jest moim wyobrażeniem - świat nie jest poznawalny, dlatego podlega SUBIEKTYWNEMU postrzeganiu

osiągnięcie nirwany

nirwana

stan całkowitego wyzwolenia od cierpienia, pragnień; poczucie spokoju i zapomnienia

belle epoque

piękna epoka, czas spokoju i dostatku od lat 70. XX wieku do wybuchu I wojny światowej

Friedrich Nietzsche

nietzscheanizm (nihilizm - przekonanie o upadku dotychczasowych idei)

przeciwstawienie się przeciętności

wiara w nadczłowieka (jednostkę, której intelektualna, duchowa i fizyczna przewaga pozwala stawać ponad prawem)

Bóg umarł - uznawanie chrześcijaństwa za religię szkodliwą, ponieważ hamuje człowieka w dodze do urzeczywistnienia woli mocy

Henri Bergson

intuicjonizm (podstawowe narzędzie do poznawania rzeczywistości to intuicja, rodzaj instynktu)

wszechświatem i człowiekiem kieruje ELAN VITAL - pęd życiowy, nieprzerwany

istnienie podlega nieustannym przemianom

nihilizm

postawa odrzucająca wszelkie obowiązujące normy i wartości w życiu społecznym; absolutny sceptycyzm;

parnasizm

głównym nurtem epoki przejściowej między romantyzmem a symbolizmem, oddziałując również na modernizm oraz pokolenie Młodej Polski. Związany jest ze wzorcami klasycznymi, charakteryzuje się dążeniem do doskonałości formalnej, refleksyjno-filozoficznym tonem oraz obiektywizmem.

Naturalizm

kierunek w literaturze i sztuce, świat ludzi w utworach obnaża swoje ciemne strony. jest skażony patologią, jest brutalny i smutny. metoda naturalistów polegać miała na dokładnym rejestrowaniu zjawisk życia z pominięciem ich oceny, interpretacji oraz bezwzględnym unikaniem idealizacji świata.

ukazywanie prawdziwości świata

sztuka dla sztuki

hasło przedstawicieli modernizmu (Młodej Polski) domagających się, by sztuka nie realizowała żadnych zobowiązań społecznych, lecz skupiła się wyłącznie na samej sobie i wyrażała świat wewnętrzny artysty, służyć miała tylko celom esyeyucznym

Victor Cousin

symbolizm

kierunek w literaturze i sztuce z przełomu XIX i XX w., posługujący się symbolem jako podstawowym środkiem wyrazu

impresjonzim

-przelotne wyrażenie, subiektywność doznań

-nastrojowość

- ma przede wszystkim wytwarzać odpowiedni nastrój u odbiorcy

synestezji - jednoczesnego oddziaływania na wszystkie zmysły odbiorcy, przemieszania zmysłowych wrażeń: np. kolor pachnie, a zapach lśni; przykład w znanym tytule: Melodia mgieł nocnych;

muzyczności utworu - ulubione środki wyrazu to wyrazy

dźwiękonaśladowcze, onomatopeje, upodobnienia, epitety barw i kształtów;

plastyczności - dla twórczości impresjonistów charakterystyczne są kolory rozmyte, pastelowe, unikanie kontrastów i szybkiego ruchu.

ekspresjonizm

jego nazwa pochodzi od ekspresji, czyli wyrażania, eksplikacji uczuć

- upodobanie do swoistej przesady i oscylowania pomiędzy skrajnościami: silnie skontrastowanego obrazowania, wyostrzonych kolorów, gwałtownego, szaleńczego ruchu

- kipi od obrazowych metafor, dominują w nim krzyczące barwy, a wszystko razem sprawia wręcz wrażenie przerysowania

poeci przeklęci

grupa poetów zbuntowanych przeciw społeczeństwu, normom obyczajowym, popadających często w konflikt z prawem

tematyka przemijania śmierci zła erotyzmu

secesja

harakteryzował się przede wszystkim odrzuceniem wcześniejszych tendencji.

Charakterystycznymi cechami stylu secesyjnego są: płynne, faliste linie, ornamentacja abstrakcyjna bądź roślinna, inspiracje sztuką japońską, swobodne układy kompozycyjne, asymetria, płaszczyznowość i linearyzm oraz subtelna pastelowa kolorystyka.

Confiteor

Stanisław Przybyszewski

-sztuka jest najwyższą wartością

-poeta powinien mieć absolutną wolność

-sztuka nie ma żadnego celu, nie musi być pouczająca, ma wyrażać artystę

Eviva l'arte

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

-podkreślenie wartości sztuki

-poeta nie posiada wartości materialnych, poetom dają przewagę słowa

-wybrani mają talent (Bóg im go dał), daje to poczucie dumy

manifest

odezwa lub deklaracja publiczna zawierająca program działania organizacji/grupy

Koniec wieku XIX

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

-monolog wewnętrzny złożony z pytań i odpowiedzi

-rożne postawy (bierne i czynne) wobec przeciwności losu

-człowiek jest słaby, bezradny, zniechęcony, obojętny, bezsilny; poczucie niemożności

-postawy nie przynoszą skutków

Nie wierzę w nic

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

-niemożnośc artysty: nie może przedstawić wszystkiego, czego chce

-nirwana (oderwanie od cierpienia, zatrzymanie myśli, poczucie spokoju i zapomnienia)

Hymn do Nirwany

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

- modlitwa, litania na cześć nicości

Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach

Jan Kasprowicz. Impresjonizm (zmienność, elementy przyrody w różnych porach dnia, barwy słońca i swiatło, dźwięk, zapak - syntestezja, wilgotna biel) i symbolizm (limba i krzak są uosobione, odnoszą się do człowieka)

Podmiot liryczny nie ujawnia się w utworze wprost. Daje jedynie wyraz swoim obserwacjom oraz refleksjom.

- KRZAK RÓŻY człowiek zagubiony, płochliwy, lękający się, Bezbronny, stawający przed trudnościami i przeciwnościami losu. Młoda istota, które nie poddaje się, chce działać

- LIMBA człowiek starszy, który się poddał. wypalenie, rezyfnacja

Dies irae

Jan Kasprowicz

ekspresjonizm i katastrofizm

-opis końca świata, Sądu Ostatecznego

-strach, lęk przed Bogiem

-każdy człowiek jest splamiony grzechem

-wołanie o pomoc bez nadziei

-ból, cierpienie, rozpacz

-Sąd bedzie trwał długo, kara jest nieunikniona

Księga ubogich

Jan Kasprowicz franciszkanizm

-ludzie są zabiegani i chciwi

-szukanie pozytywów, zachwut nad pięknem natury

-dostrzeganie dobrych stron życia

-spokój, stoicyzm, carpe diem

Franciszkanizm

postawa światopoglądowa, miłość do Boga, ludzi i świata przyrody, dobrowolne ubóstwo i pokora

Deszcz jesienny

Leopold Staff dekadentyzm, impresjonizm

-ponuty, smutny, pesymistyczny, melancholijny nastrój wiersza

- jesień, pada deszcz

-monotonia (refren), muzyczność, powtórzenia, zatrzymania, onomatopeje, INSTRUMENTACJA GŁOSKOWA

1 zwrotka zapadający zmrok, smutny krajobraz (obraz wewnętrzny duszy)

3 zło świata bezpośrednio nie odnosi się do podmiotu; czike się samotny, ale nie ma konkretnej przyczyny

4 ogród metafora duszy: przygnęvienie, czucie pustki, brak chęci i wypalenie

dostrzega zło, wrażenie wywołane pogodą

Kowal

Leopold Staff symbolizm

- regularna forma sonetu

- opis swojej duszy (która nie jest wypalona), jest w nim potencjał, możliwości, ale nie są całkowicie uporządkowane

-serce ma być silne, ma kształtować duszę/charakter

-chce stworzyć człowieka silnego, wytrwałęgo, przekonanego o swojej wartości (nadczłowiek)

Sonet szalony

Leopold Staff franciszkanizm

-osoba prowadząca beztroskie, swobodne życie, carpe diem

-poczycie wolności

-radość z prostego życia z dnia na dzień

O miłości wroga

Leopold Staff franciszkanizm

-pokora, przyjmowanie tego, co robi wróg z pokorą i spokojem

-ulga, motywacja, wolność od nienawiści, podmiot czuje się spokojny, jest lepszym człowiekiem niż jego wróg

-wroga niszczą wyrzuty sumienia

-podmiot i tak się za wroga modli, mimo że ten zasługuje na karę Swidrygajłow

Curriculum vitae

Leopold Staff klasycyzm humanizm

człowiek młody: w dzieciństwie bojaźliwy, niepewny

młodość: dostrzeganie ciemnych stron życia

dojrzałość: harmonia, świadomość otaczającego świata, stoicyzym

Przedśpiew

Leopold Staff klasycyzm humanizm

podmiot to człowiek renesansu, marzyciel, wrażliwy na piękno

musiał pokonać wiele trudności, dużo obserwował, zaakceptoeał istnienie cierpienia, szuka przyczyn zła gdzie indziej

"Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)"

Kazimierz Przerwa Tetmajer

-podmiot: mgły (zjawisko przyrody)

-sytuacja liryczna: noc nad tatrzańskim stawem

-impresjonzim: ukazanie ruchu, zmienność, ultoność, światło księżyca, zapach wonnych kwiatów, szumy powietrsza

-oddziaływanie na zmysły (synestezja)

-podmiot jest zachwycony widokiem, fascynacja; chce pokazać i przelać przez opis ten obraz

Lubię, kiedy kobieta

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Wiersz jest przykładem liryki bezpośredniej, zawiera osobiste wyznanie. Podmiot liryczny zdradza spory dystans względem zaistniałej sytuacji, traktuje ją bez szczególnego zaangażowania emocjonalnego. Już samo użycie słowa „lubię" wyznacza skalę uczuć, daleką od zaangażowania czy miłości.

Femme fatale (kobieta fatalna)

archetypiczne określenie kobiety niegodziwej, przynoszącej mężczyźnie zgubę, amoralnej, zwodniczej i egoistycznej.

geneza utworu wesele

20 listopada 1900 ślub poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, córką gospodarza z Bronowic

chłopomania

ludomania; przesadne i naiwne idealizowanie chłopów i życia na wsi

relacje między chłopami a inteligencją

w relacjach pojedyńczych jednostek możliwe jest porozumienie, jednak do proozumienia narodowego nie może dojść: przejawy ugody są powszechne, zjednoczenie jest tylko pozorne - różnice między grupami są zbyt duże. Ponadto przeszłość (rabacja galicyjska) nie daje o sobie zapomnieć

Skamanderzy przedstawiciele

Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słonimski

Skamander (założenia)

-odcięcie się od tradycji romantycznej i młodopolskiej

-tematyka codzienna

-język potoczny

Herostrates

Jan Lechoń

- odrzucenie przeszłości

- wołanie o działanie, zaangażowanie

postać, która ma odwagę, by zniszczyć wyznawane od lat wartościami i zerwać z przeszłością. W ten sposób postrzega samego siebie - jako człowieka żyjącego chwilą obecną, ale też skupiającego się na przyszłości.

Osoba mówiąca zauważa również, że ojczyzna jest jak „dziewczyna, na matczyne niepomna przestrogi". Społeczeństwo polskie nie potrafi wyciągać wniosków ze swojej historii, a to z kolei prowadzi je do zguby.

Czarna wiosna

Antoni Słonimski

- odrzucenie tradycji romantycznej

-już nie ptorzeba nam odważnych bohaterów, polska jest wolna

- chęć zycia wolnoscia i teraxniejszoscia

Poeta pokazuje, że po odzyskaniu niepodległości dotychczasowa poezja nie jest aktualna. Nie porusza ważnych kwestii dla ludzi żyjących po I Wojnie Światowej.

Sam podmiot liryczny zdaje sobie sprawę, że nie tematyka liryki musi się diametralnie zmienić, a ktoś taki jak on wraz ze swoim warsztatem staje się bezużyteczny.

"Do krytyków

Julian Tuwim

Podmiotem lirycznym jest mieszkaniec miasta

radość z życia, obserwacja życia w miescie, zachwyt natura

krytycy p;owinni docenic to co jest wokol nas i powinni komentowac wazne problemy; poeci chca pisac o prostych ludziach

Ranyjulek

Julian Tuwim

-bestroska wolność brak ograniczeń

-młodzieńcze życie

Poeta chciałby krążyć bez celu po ulicach, nadużywać alkoholu, zataczać się na chodnikach, zbierać kwiaty, wpatrywać się w gwiazdy. Jest to dla niego definicja prostego życia, nieskupiającego się na gromadzeniu dóbr materialnych, szukaniu sławy i poklasku wśród innych.

Drażni go fałsz, monotonia, konserwatywne poglądy, dominujące w jego środowisku.

Hej! Świat się kręci

Kazimierz Wierzyński

-zachwyt nad pięknem kobeity

Zakochany skupia się tylko na postaci kobiety, którą darzy uczuciem, zapatrzył się w pióro na jej kapelusze, reszta dla niego nie istnieje:

Do prostego człowieka

Julian Tuwim

-ktoś przeciwny propagandzie, zna jej mechanizm, pacyfista mówi do prostego, zwyllego czlowieka

prawdziwym celem propagandy są pieniądze, względy ekonomiczne, pokazanie prawdziwych momentów wojny

W wypadku wojny, najwięcej traci właśnie zwyczajny człowiek, chłop czy robotnik, który musi płacić zdrowiem lub życiem za ideały, z którymi się nie identyfikuje.

Bal w Operze

Julian Tuwim

- zaproszenu najbogatsi, a niższe strefu muszą pracować

media, więc w poemacie muszą pojawić się również dziennikarze, którzy tworzą swoje artykuły szybko, bez zastanowienia, byle tylko być pierwszym na miejscu zdarzenia i zdobyć materiał

Mieszkańcy

Julian Tuwim

- opis mieszkańca Negatywny

Utwór jest dosadną krytyką mieszczaństwa, jego braków intelektualnych, bezcelowego i monotonnego życia

ego życie wypełnione jest zaspokajaniem swoich potrzeb i gromadzeniem pieniędzy.

brak energii życiowej

colloquium niedzielne na ulicy

julian tuwin

flirt, mający miejsce na ulicy. Podmiot liryczny próbuje przyciągnąć uwagę nieznajomej kobiety, którą chciałby bliżej poznać. W tym celu stosuje jednak niekonwencjonalnie metody. Może się wydawać, że mężczyzna chce z niej zażartować lub sprowokować ją do kłótni. Chwali czerwone usta kobiety, aby za chwilę skrytykować ją za noszenie makijażu. Zarzuca też płci pięknej zbytnie przywiązanie do wyglądu, nazywając kobiety „pustymi".

Kobieta wydaje się nieprzekonana, a nawet zakłopotana. Niechętnie rozmawia z nieznajomym, zastanawia się, dlaczego akurat z nią nawiązał rozmowę.

Podmiot liryczny właśnie takie cechy posiada, cieszy się z życia, z codziennych zwykłych spraw. Widzi piękną kobietę na ulicy, więc próbuje z nią porozmawiać i umówić się na herbatę.

Jak sobie niekóra biedota wyobraża niebo

Kazimiera Iłłakowiczówna

Niebo jako miejsce, w którym nie ma biedy, chorób i innych trudności, które spotykają ich na co dzień, a jednocześnie jako miejsce, w którym są nagradzani za swoją cierpliwość i wiarę w lepsze jutro.

Jednakże, można również interpretować to zdanie jako krytykę stereotypów, które często towarzyszą ubogim ludziom, szczególnie w kwestii ich wyobrażeń o życiu po śmierci. Może to sugerować, że niektórzy bogaci ludzie traktują ubogich ludzi z pogardą i nie szanują ich wyobrażeń i wierzeń

Robota anioła stróża

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

Podmiot liryczny - kochająca i troskliwa kobieta wierzy, że jej anioł stróż czuwał nad osobą, którą kocha.

Stróż chronił wędrowca, modlił się za niego, chcąc brać jego winy na siebie samego, rzucając się przez to „diabłom na pożarcie", jakby chciał uchronić ukochanego kobiety przed potępieniem, grzesznymi czynami, życiowymi błędami i sprowadzić go do domu.

Miłość

maria pawlikowska-jasnorzewska

Kobieta, wypowiadająca się w wierszu, wyraża swoje przeżycia związane z rozstaniem. Wspomina mężczyznę, którego darzyła lub nadal darzy uczuciem. Jest to silna miłość, która przenika całe jej życie