Wojnicki v2

Prawo wyborcze do Sejmu RP

Wybory pięcioprzymiotnikowe: proporcjonalne, bezpośrednie, równe, powszechne, w głosowaniu tajnym,

Cenzus wieku: czynne - 18, bierne - 21

Koordynacja wyborcza: proporcjonalne, metodą d'Hondta, 41 okręgów wyborczych, wybieranych jest 460 posłów

-Kobiety mają wszystkie prawa wyborcze na równi z mężczyznami.

-Wojskowi mają wszystkie prawa wyborcze na równi z osobami cywilnymi.

Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu

Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy

Prawo wyborcze do Senatu RP

Wybory trój przymiotnikowe: powszechne, bezpośrednie, w głosowaniu tajnym,

Cenzus wieku: czynne - 18, bierne - 30

Koordynacja wyborcza: większościowe, 100 okręgów wyborczych, wybieranych jest 100 senatorów

-Kobiety mają wszystkie prawa wyborcze na równi z mężczyznami.

-Wojskowi mają wszystkie prawa wyborcze na równi z osobami cywilnymi.

Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu

Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy

Prawo wyborcze na urząd prezydenta

Wybory powszechne: prezydent wybierany przez naród

Przymiotniki (cztery) wyborów: powszechne, równe, bezpośrednie, w głosowaniu tajnym,

Cenzus wieku: czynne - 18, bierne - 35

Koordynacja wyborcza: 100 tyś podpisów i “korzysta z pełni praw wyborczych do sejmu”, >50% głosów od razu zostaje wybrany, jeżeli nie to 2 tura

5 letnia kadencja, jedna reelekcja

Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający na 100-75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej - nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów

Ważność wyborów na prezydenta stwierdza Sąd Najwyższy

Konstytucyjne zasady prawa wyborczego w Polsce

Podstawowe zasady prawa wyborczego zostały ukształtowane w rozwoju historycznym Polski i dzisiaj traktowane są jako przesłanki demokratyzmu wyborczego. Zasady te są określone mianem “przymiotników wyborczych”. Wyróżnia się wybory 4- przymiotnikowe (powszechne, równie, bezpośrednie i w głosowaniu tajnym), a piąty przymiotnik - “proporcjonalność” - odnosi się do sposobu ustalania wyników wyborów i jeżeli nie pojawia się ta cecha, to wiadomo, że wybory według zasady większościowej. W Polskiej Konstytucji wybory do sejmu są 5 przymiotnikowe, na prezydenta i do samorządów terytorialnych 4 (pełna swoboda co do określenia sposobu ustalania wyników wyborów), a do Senatu wymienia się tylko: powszechność, bezpośredniość i w głosowaniu tajnym.

Zasada wyborów wolnych i uczciwych

Zasada wyborów wolnych i uczciwych jest fundamentem demokratycznych systemów politycznych. Jej celem jest zapewnienie, że proces wyborczy jest przeprowadzany w sposób transparentny, inkluzywny i bezstronny.

wybory w głosowaniu tajnym

głosowanie bez skreśleń

kabiny do głosowania

osobiste wrzucenie karty do urny

podwójna procedura sprawdzania

cisza wyborcza

Materialne aspekty zasady powszechności wyborów

“aspekt materialny przepisu – państwo ma obowiązek nie tylko powstrzymywać się od umyślnego i niezgodnego z prawem pozbawiania życia, lecz także do podjęcia odpowiednich kroków w celu zagwarantowania życia osób pozostających w jego jurysdykcji”

⇒ moje rozumienie: aspekty które nadają prawo wyborcze wszystkim obywatelom, a wykluczają w naprawdę abstrakcyjnych przypadkach

Czynne prawo wyborcze: 18 lat, najpóźniej w dniu głosowania, obywatelstwo polskie, pełnia praw publicznych (nie jest pozbawiony praw publicznych lub wyborczych pełnomocnym orzeczeniem sądu lub orzeczeniem trybunału stanu), pełną zdolność do czynności prawnych (nie jest ubezwłasnowolniony częściowo lub całkowicie z powodu choroby psychicznej lub niepełnosprawności intelektualnej)

Bierne prawo wyborcze: najpóźniej w dniu wyborów ukończone 21, 30, 35 lat odpowiednio w wyborach do sejmu, senatu lub na prezydenta, mają polskie obywatelstwo, dysponują czynnym prawem wyborczym i nie są pozbawieni praw publicznych

Wybory proporcjonalne - podział mandatów

progi wyborcze - 5% partia, 8% koalicja

lista państwowa - stosowano to w 1991, 93, 97, niektóre mandaty obsadza się również na poziomie krajowym a nie na poziomie okręgów wyborczych, miała na celu wyrównanie niesprawiedliwości w podziale mandatów

Zalety systemu proporcjonalnego:

• bardziej odpowiadającą faktycznemu poparciu społecznemu niż system większościowy

• małe partie mają szansę na uzyskanie reprezentacji

Wady systemu proporcjonalnego:

• Parlament utworzony w oparciu o ten system jest politycznie rozbity, żadna z partii nie uzyskuje większości bezwzględnej

• Aby wyłonić rząd, często musi powstać koalicja rządowa

• Rozdrobnienie sił politycznych w parlamencie sprzyja kryzysom rządowym

• Poseł reprezentuje nie tyle dany okręg, ile raczej swoją partię.

+liczenie tego na dwa sposoby

Zasada równości wyborów

Znaczenie formalne: “jeden człowiek - jeden głos”, dot. wyborów i referendum, ale mogą występować różnice między poszczególnymi okręgami wyborczymi (liczba mandatów na okręg: 7-19)

Znaczenie materialne: zasada równości wymaga, aby głos każdego wyborcy miał taką samą siłę, każdy mandat poselski musi przypadać na podobną liczbę wyborców

Funkcje Trybunału Konstytucyjnego

1. kontrola norm (orzekanie o hierarchicznej zgodności aktów normatywnych niższego rzędu z aktami normatywnymi wyższego rzędu)

2. orzekanie o skargach konstytucyjnych

3. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

4. orzekanie o zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych

5. rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP

Struktura Trybunału Konstytucyjnego

• 15 sędziów

• 9 letnia kadencja (indywidualna, brak prawa do reelekcji)

• Sędziowie TK są wybierani przez Sejm RP spośród kandydatów zgłaszanych przez: Prezydenta RP, Zgromadzenie Ogólne Sędziów, Zgromadzenie Krajowej Rady Sądownictwa oraz grupę co najmniej 2 tysięcy obywateli, którzy uzyskali prawo wyborcze do Sejmu RP

• nominuje ich prezydent

Organy wyborcze i ich zadania

1. Państwowa komisja wyborcza (3 sędziów trybunału konstytucyjnego wskazanych przez Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, 3 sędziów sądu najwyższego, wskazanych przez pierwszego Prezesa Sądu najwyższego, 3 sędziów Naczelnego sądu administracyjnego, wskazanych przez Prazesa Naczelnego sądu Administracyjnego, kadencja 9lat) - jej zadaniem jest nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego, sporządzanie spisów wyborów, nadzór nad prowadzeniem rejestru wyborców, powoływanie i odwoływanie komisarzy wyborczych, rozpatrywanie skargna działalność okręgowych komisji wybrczych, ogłoszenie wyników głosowania i wyników wyborów, przedstawienie po wyborach Prezydentowi Marszałkom oraz Premierowi informacji o realizacji przepisów kodeksu i ew. propozycji ich zmian, prowadzenie i wspieranie działań informacyjnych zwiększających wiedzę obywateli na temat prawa wyborczego, w szczególności zasad głosowania, kontroluje gospodarkę finansową partii politycznych, na zlecenie marszałka sejmu komisja weryfikuje podpisy popierające inicjatywę ustawodawczą obywateli

2. Komisarze wyborczy (stały organ wyborczy, PKW na wniosek Ministra Sprawiedliwości powołuje 2-6 spośród sędziów w województwie na okres 5 lat, może być powołana ponownie, ok.100) Są oni pełnomocnikami PKW na wyznaczonym obszarze województwa lub części województwa (tak jak wojewoda dla premiera)) ich zadaniem jest nadzór nad przestrzeganiem praw wyborczych, współorganizacja wyborów do rad na obszarze województwa, powoływanie terytorialnych i obwodowych komisji wybrczych, odpowiedzialny za zmianę obwodów głosowania (numer, granice, skład komisji), zarządza wydrukowanie kart do głosowania w wyborach organów jednostek samorządu terytorialnego oraz zapewnienie ich przekazania właściwym komisjom wyborczym

3.doraźne komisje wyborcze, przy innych wyborach inna reprezentacja

Pierwsze akty ustrojowe (1918 - 1921)

W tym okresie opierała swoje działania na dekretach Naczelnika Państwa (Józef Piłsudski), małej konstytucji z 1919 roku oraz na aktach prawnych wydawanych przez Sejm ustawodawczy. Był to czas intensywnej pracy nad odbudową państwa, walki o granice i tworzenia fundamentów nowoczesnej Polski. Pomimo braku pełnej konstytucji, tymczasowe rozwiązania prawne pozwoliły na funkcjonowanie państwa i przygotowanie gruntu pod uchwalenie Konstytucji marcowej w 1921 roku

Konstytucja Marcowa

• najważniejsze zasady konstytucji: suwerenność narodu, 3-podział władzy, demokracja parlamentarna i gwarancja praw obywatelskich

• dwuizbowy sejm

• parlamentarny system rządów (wzorowany na III Republice Francuskiej, która wtedy była największym sojusznikiem)

• prezydent wybierany przez zgromadzenie narodowe

• system, który nie zapewniał uzyskania stabilnej większości parlamentarnej

• słaba pozcja prezydenta (anty Piłsudska konstytucja)

Ze względu na niestabilność rządów Józef Piłsudski przeprowadził z sukcesem zamach stanu w 1926

Geneza i stosowanie konstytucji Marcowej

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku konieczne było stworzenie nowego porządku prawnego. Sejm Ustawodawczy wybrany w 1919 roku rozpoczął prace nad konstytucją, które toczyły się w atmosferze sporów politycznych, zwłaszcza o zakres władzy prezydenta i roli parlamentu. Konstytucję uchwalono 17 marca 1921 roku – wprowadzała ona ustrój parlamentarno-demokratyczny, trójpodział władzy, gwarancje praw obywatelskich i ograniczoną rolę prezydenta. Przewidywała też decentralizację przez możliwość tworzenia autonomicznych regionów. W praktyce jednak system ten okazał się niestabilny, m.in. z powodu częstych zmian rządów i kryzysu gospodarczego. W 1926 roku Piłsudski przeprowadził zamach stanu, a w 1935 roku uchwalono nową konstytucję, wzmacniającą władzę prezydenta i zmieniającą ustrój na bardziej autorytarny.

Geneza Małej Konstytucji z 1992 roku

Mała Konstytucja uchwalona w 1992 roku była aktem tymczasowym i niepełnym, mającym zapewnić stabilność ustrojową w okresie przejściowym między systemem socjalistycznym a demokratycznym. Jej celem było uregulowanie podstaw funkcjonowania władz w nowej rzeczywistości politycznej oraz stworzenie ram prawnych dla budowy demokratycznego państwa prawa. Uchwalona została przez Sejm I kadencji (1991–1993) i miała obowiązywać do momentu przyjęcia pełnej konstytucji. Wprowadzała m.in. podział kompetencji między prezydentem a rządem oraz wzmacniała pozycję parlamentu, tworząc bardziej stabilny system polityczny w trudnym okresie transformacji ustrojowej.

Akty ustrojowe Polski Ludowej po 1944 roku

Manifest PKWN z 22 lipca 1944 roku ogłaszał Krajową Radę Narodową jako jedyne legalne źródło władzy w Polsce, jednocześnie odrzucając rząd RP na uchodźstwie jako samozwańczy i nielegalny. Za obowiązującą uznano konstytucję marcową z 1921 roku, odrzucając konstytucję kwietniową z 1935 roku jako bezprawną.

Mała Konstytucja z 19 lutego 1947 roku nawiązywała do konstytucji marcowej, lecz wprowadzała istotne zmiany: zniesiono Senat, a Sejm wybierał prezydenta na 7-letnią kadencję. Rada Ministrów mogła wydawać dekrety z mocą ustawy, które musiał zatwierdzać Sejm. Wprowadzono także Radę Państwa, która w pewnych sytuacjach mogła zastępować Sejm.

Konstytucja PRL uchwalona 22 lipca 1952 roku miała charakter propagandowy i była niedemokratyczna. Odrzucała zasadę trójpodziału władzy, znosząc urząd prezydenta i ustanawiając Radę Państwa jako kolegialną głowę państwa. Najwyższym organem władzy stawał się Sejm PRL, a konstytucyjnie potwierdzono kierowniczą rolę PZPR. Ustrój miał cechy autorytarne z elementami systemu totalitarnego, a legalna opozycja nie istniała.

W 1976 roku wprowadzono poprawki do konstytucji, w których zapisano wprost przewodnią rolę partii komunistycznej oraz przyjaźń i współpracę z ZSRR jako fundament polityki zagranicznej Polski.

Geneza Konstytucji RP z 1997 roku

Po 1989 roku, wraz z upadkiem komunizmu, Polska potrzebowała nowej konstytucji, odpowiadającej zasadom demokratycznego państwa prawa. Tymczasowo obowiązywała Mała Konstytucja z 1992 roku, która była aktem przejściowym, regulującym podstawy ustroju, ale niepełnym i tymczasowym.

W latach 1992–1997 trwały prace nad pełną Konstytucją. Inicjatywę ustawodawczą w tej sprawie mieli:
– Prezydent RP,
– Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego,
– 50 członków Zgromadzenia Narodowego,
– oraz (od 1994 roku) 500 000 obywateli.

Projekt przygotowała Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego, a 25 maja 1997 roku Konstytucja została przyjęta w referendum ogólnokrajowym.

Podczas prac pojawiły się trzy główne spory:

1. Pozycja prezydenta – obawy przed zbyt silną władzą, szczególnie w kontekście Lecha Wałęsy i porównań do Piłsudskiego z okresu międzywojennego.

2. Rola Kościoła – kontrowersje wokół wolności sumienia i wyznania oraz relacji państwo–Kościół.

3. Zakres praw socjalnych – ścieranie się poglądów liberalnych i socjalnych na temat odpowiedzialności państwa wobec obywateli.

Konstytucja z 1997 roku stała się trwałym fundamentem ustroju demokratycznego III RP.

Tryb zmiany Konstytucji z 1997 roku

Projekt zmiany może zgłosić co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP. Zmiana w części I (zasady ogólne), II (wolności, prawa i obowiązki obywatela) oraz XII (tryb zmiany Konstytucji) wymaga uchwalenia przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz zatwierdzenia przez Senat bezwzględną większością głosów. Pomiędzy pierwszym a drugim czytaniem w Sejmie musi minąć co najmniej 30 dni.

Jeśli zmiana dotyczy tych trzech szczególnie ważnych części, to w ciągu 45 dni od uchwalenia zmiany 1/5 posłów, Senat lub Prezydent mogą zażądać przeprowadzenia ogólnokrajowego referendum. Zmiana zostaje przyjęta, jeśli opowie się za nią większość głosujących.

Ewolucja ustrojowa Polski po 1989 roku

Proces przejścia od komunizmu do demokracji i gospodarki rynkowej. Rozpoczęła się od wyborów czerwcowych w 1989 roku, które zakończyły rządy PZPR. Kluczowym wydarzeniem było uchwalenie nowej konstytucji w !((& roku, która wprowadziła demokratyczny system parlamentarny. Polska przystąpiła do NATO w 1999 roku i UE w 2004 roku, co umocniło jej demokratyczne i gospodarcze przemiany. Ewolucja ustrojowa to proces zmian systemu rządów i instytucji państwowych, który w Polsce miał miejsce z powodu upadku komunizmu i dążenia do demokracji i wolnego rynku. To jest adaptacja systemu politycznego do nowych reali.

Podstawy prawne pluralizmu politycznego w Polsce

Art. 11. [Pluralizm polityczny; finansowanie partii politycznych]

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

2. Finansowanie partii politycznych jest jawne.

Art. 13. [Ograniczenia pluralizmu politycznego]

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Ewolucja systemu partyjnego w Polsce

Ewolucja systemu partyjnego w Polsce odzwierciedla zmiany polityczne i społeczne w kraju. W okresie I Rzeczypospolitej (do 1795 r.) system partyjny nie istniał; politykę dominowała szlachta z różnymi stronnictwami. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, pojawiły się partie polityczne, takie jak PPS, endecja czy PSL, które rywalizowały w systemie parlamentarnym. W okresie międzywojennym (1918-1939) istniał pluralizm polityczny i legalne partie polityczne, które mogły się swobodnie zrzeszać.

Po II wojnie światowej, w okresie PRL (1947-1989), system partyjny był zdominowany przez PZPR, będąc de facto monopartyjnym, w teorii pluralizm istniał, choć istniały partie satelickie, kontrolowane przez komunistów.

Przełom nastąpił w 1989 roku z upadkiem komunizmu i pierwszymi częściowo wolnymi wyborami. Od tego czasu system partyjny ewoluował w kierunku pluralizmu. Powstały nowe partie, takie jak Unia Demokratyczna, AWS, SLD, a później PO i PiS, które dominują scenę polityczną. Przemiany te były napędzane dążeniem do demokracji, reformami gospodarczymi oraz zmieniającymi się potrzebami społeczeństwa. Obecnie polski system partyjny charakteryzuje się dużą dynamiką i konkurencyjnością, odzwierciedlającą szerokie spektrum poglądów politycznych.

Odpowiedzialność konstytucyjna Prezydenta RP

Art. 145. Konst.

Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu. Przepis art. 131 niemożność sprawowania urzędu przez Prezydenta stosuje się odpowiednio.

Ewolucja instytucji prezydenta w Polsce

Instytucja prezydenta pojawiła się po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, wzorowana na modelach zachodnich. W II Rzeczypospolitej (1918-1939) prezydent początkowo miał ograniczone uprawnienia, jednak po przewrocie majowym w 1926 roku Józef Piłsudski zyskał wpływ na władzę, choć nie objął urzędu prezydenta. Konstytucja kwietniowa z 1935 roku znacznie zwiększyła uprawnienia prezydenta, dając mu dominującą rolę kosztem parlamentu.

Po II wojnie światowej, w okresie PRL (1952-1989), urząd prezydenta został zniesiony, a rolę głowy państwa przejęła Rada Państwa, podporządkowana PZPR, co zapewniało kontrolę partii nad państwem.

Po upadku komunizmu w 1989 roku, przywrócono urząd prezydenta, aby zrównoważyć władzę wykonawczą i zapewnić demokratyczną kontrolę. Wprowadzenie Konstytucji z 1997 roku ustaliło pozycję prezydenta jako głowy państwa z ograniczonymi kompetencjami, głównie reprezentacyjnymi i stabilizującymi. Prezydent ma pewne uprawnienia w polityce zagranicznej i obronności, ale jego rola jest ograniczona, aby zapobiec powrotowi autorytaryzmu.

Ewolucja instytucji parlamentu w Polsce

Ewolucja parlamentu w Polsce sięga średniowiecza. W 1493 roku zwołano pierwszy Sejm Walny, składający się z izby poselskiej i senatu, co zapoczątkowało polski parlamentaryzm. W 1791 roku uchwalono Konstytucję 3 maja, która wzmacniała Sejm, choć posłów wybierano spośród szlachty, a nie w wyborach powszechnych.

Po rozbiorach (1772–1795) i odzyskaniu niepodległości (1918) powstał Sejm Ustawodawczy, który uchwalił Małą Konstytucję (1919) i Konstytucję marcową (1921), wprowadzając system parlamentarno-gabinetowy.

W PRL (1947–1989) Sejm był narzędziem partii komunistycznej (PZPR) – istniał formalnie, ale nie pełnił niezależnej funkcji ustawodawczej.

Rok 1989 przyniósł częściowo wolne wybory i zapoczątkował przemiany demokratyczne. W 1991 roku odbyły się pierwsze w pełni wolne wybory, a Konstytucja z 1997 roku wprowadziła dwuizbowy parlament: Sejm i Senat, z jasnym podziałem kompetencji.

Obecnie Sejm ma silną pozycję w systemie władzy – tworzy prawo, kontroluje rząd i reprezentuje wolę obywateli. Dopiero w III RP można mówić o pełnej demokracji parlamentarnej.

Ewolucja instytucji rządu w Polsce

W średniowieczu władcę wspierała rada królewska – uznawana za zalążek Rady Ministrów. Z czasem przekształciła się w Sejm.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku powstał rząd z premierem na czele, inspirowany francuskim modelem republikańskim. W II RP system był niestabilny, a rządy zmieniały się często.

W PRL (1947–1989) rząd był podporządkowany partii komunistycznej, a premier nie miał samodzielności – wzorzec był radziecki.

W 1989 roku, po Okrągłym Stole, rozpoczęła się transformacja ustrojowa – Polska przeszła na demokrację i wolny rynek, inspirowaną Zachodem (głównie Niemcy i Francja).

Konstytucja z 1997 roku określiła strukturę Rady Ministrów. Premier kieruje jej pracami, a ministrowie odpowiadają za resorty. Premier ma centralną rolę w systemie władzy wykonawczej.

Zasady ustrojowe Polski

Zasady ustrojowe określają system władzy, relacje państwo–obywatel i tożsamość konstytucyjną. Znajdują się w rozdziale I Konstytucji z 1997 roku.

• Suwerenność narodu – władza należy do Narodu (wszyscy obywatele), sprawowana bezpośrednio (referenda, inicjatywy) lub pośrednio (wybory).

• Niepodległość i suwerenność państwa – członkostwo w UE i NATO nie narusza tej zasady.

• Demokratyczne państwo prawne – rządy prawa, jasne przepisy, sprawiedliwość społeczna, przyzwoita legislacja, system źródeł prawa.

• Społeczeństwo obywatelskie – pluralizm polityczny, partie, związki zawodowe, media, kościoły, grupy interesu.

• Podział władz – trójpodział władzy, równoważenie się władz, niezależność sądownictwa.

• Społeczna gospodarka rynkowa – wolność gospodarcza, własność prywatna, solidarność, współpraca, dialog.

• Przyrodzona godność człowieka – nienaruszalna i przyrodzona, fundament wszystkich praw i wolności.

Cechy i rodzaje preambuły konstytucyjnej

Rodzaje preambuły:

• Historyczna – nawiązuje do historii narodu i jego tradycji.

• Aksjologiczna – odwołuje się do wartości moralnych i zasad etycznych.

• Ideologiczna – zawiera elementy ideologii politycznej, jak demokracja, socjalizm.

• Programowa – wskazuje cele państwa, np. ochrona środowiska, rozwój edukacji.

Cechy preambuły:

• Normatywna – może służyć do interpretacji prawa, choć nie zawsze ma moc obowiązującą.

• Symboliczna – podkreśla tożsamość narodową, wartości kulturowe i religijne.

• Deklaratywna – ogłasza fundamenty ustrojowe, np. prawa człowieka, wolność, równość.

• Kompromisowa – jest efektem dialogu i porozumienia politycznego, co wyraża szeroki konsensus społeczny.

Elementy preambuły do Konstytucji z 1997 roku.

Preambuła Konstytucji RP z 1997 roku zawiera odwołanie do Narodu jako wspólnoty wszystkich obywateli RP, uznaje chrześcijańskie dziedzictwo Narodu Polskiego z jednoczesnym poszanowaniem osób niewierzących, wskazuje na nienaruszalną godność człowieka jako podstawę wolności i praw, podkreśla świadomość historii Polski oraz potrzebę współpracy z innymi narodami w imię pokoju, dialogu i dobra wspólnego. Preambuła wyznacza aksjologiczne podstawy państwa oraz odcina się od dziedzictwa PRL.

Źródła prawa w Polsce

1. Konstytucja

2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

3. Ustawy

4. Rozporządzenia

5. Akty prawa miejscowego

na podstawie artykułów 87-94 z Konstytucji RP

-wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla

-wymóg, by uchylenie, zmiana lub zawieszenia aktu danego szczebla mogło dokonać się tylko przez wydanie nowego aktu tego samego szczebla lub wyższego szczebla

-zakaz wydawania aktów niższego szczebla bez uprzednio udzielonego upoważnienia w akcie wyższego szczebla

-wymogiem wejścia w życie aktu prawnego jest jego ogłoszenie (art. 88 konstytucji)

Cechy szczegółowe ustawy

akt parlamentu → inny organ państwowy nie może stanowić ustaw, (zasada podziału władz i zasada demokratycznego państwa prawnego), nie może być w drodze referendum

charakter normatywny → norma prawna

najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego → jedyny akt normatywny który łączy cechy szczególnej mocy prawnej i nieograniczonego (ale zgodna z konstytucją!)

o nieograniczonym zakresie przedmiotowym → można regulować wszelkie materie byle tylko zachować normatywny charakter i zgodność z konstytucją

dochodzi do skutku w szczególnej procedurze

Funkcje Parlamentu

• Funkcja ustawodawcza: wyłączne stanowienie ustaw; żaden inny organ nie może tego robić bez upoważnienia konstytucyjnego.

• Funkcja kontrolna: nadzór nad rządem, wotum nieufności, wgląd opozycji w działania władzy. Sejm decyduje o wojnie i pokoju.

• Funkcja kreacyjna: powoływanie organów konstytucyjnych:

  • TK, TS – Sejm,

  • NIK, RPO, RPD – Sejm za zgodą Senatu,

  • KRRiT – 2 Sejm, 1 Senat,

  • NBP – prezes powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta,

  • KRS – 4 Sejm, 2 Senat.

Organy wewnętrzne Sejmu RP

Marszałek Sejmu – reprezentuje Sejm, przewodniczy obradom, zwołuje posiedzenia, przejmuje obowiązki Prezydenta RP w sytuacjach nadzwyczajnych. Obecnie: Szymon Hołownia.

Prezydium Sejmu – Marszałek + wicemarszałkowie, planuje prace Sejmu, kieruje sprawy do komisji, może zapraszać gości.

Konwent Seniorów – Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący klubów, działa doradczo, ustala terminy, porządek obrad, zbiera się w sytuacjach kryzysowych.

Komisje sejmowe:

• Stałe – ponad 20, o charakterze resortowym lub problemowym (np. zdrowie, edukacja),

• Śledcze – do badania konkretnych spraw,

• Specjalne – np. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej.

Rola Senatu RP w strukturze Parlamentu

Dwuizbowość → Senat to druga izba Parlamentu RP, zapewniająca równowagę władzy.

Zmiana Konstytucji → wymaga zgody obu izb.

Ratyfikacja umów międzynarodowych → Sejm i Senat głosują większością 2/3 przy co najmniej połowie obecnych.

Marszałek Senatu → przejmuje obowiązki Prezydenta, jeśli Marszałek Sejmu nie może.

Inicjatywa ustawodawcza → Senat może wnosić projekty ustaw.

Wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego → Marszałek lub 30 senatorów.

Petycje obywatelskie → komisje senackie mogą zgłosić projekt ustawy do Marszałka Senatu.

Referendum ogólnokrajowe → Senat zatwierdza wniosek Prezydenta lub sam składa wniosek z propozycją pytań.

Kompetencje Prezydenta RP

Stosunki zagraniczne:

• reprezentuje RP,

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,

• mianuje i odwołuje ambasadorów i przedstawicieli.

Obronność:

• najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych,

• zwierzchnictwo przez Ministra Obrony,

• mianuje Szefa Sztabu Generalnego, dowódców.

Stanowienie prawa:

• inicjatywa ustawodawcza,

• podpisuje ustawy, zarządza ogłoszeniem,

• wydaje rozporządzenia,

• w stanie wojennym – rozporządzenia z mocą ustawy.

Kompetencje kreacyjne:

• desygnuje premiera,

• powołuje sędziów,

• wnioskuje o powołanie Prezesa NBP,

• powołuje członka KRRiT.

Kompetencje tradycyjne:

• obywatelstwo,

• ordery i odznaczenia,

• prawo łaski (z wyjątkiem TS),

• orędzia do Sejmu, Senatu, Zgromadzenia Narodowego (bez debaty).

Kompetencje Rady Ministrów

Rada Ministrów kieruje administracją rządową, realizuje politykę państwa, ma inicjatywę ustawodawczą, przygotowuje projekt budżetu i zarządza finansami publicznymi. Podejmuje decyzje w sytuacjach kryzysowych i nadzwyczajnych. Koordynuje politykę zagraniczną i wewnętrzną, wydaje rozporządzenia, nadzoruje organy administracji publicznej. Premier kieruje pracami rządu, a Kancelaria Prezesa Rady Ministrów wspiera administracyjnie jego działania. Organ ten działa kolegialnie.

Tryb powoływania Rady Ministrów

I etap – Prezydent desygnuje premiera, powołuje rząd → w ciągu 14 dni rząd musi uzyskać wotum zaufania od Sejmu.

II etap – Sejm wybiera premiera i rząd, uchwała zapada bezwzględną większością w obecności min. 230 posłów.

III etap – Prezydent sam powołuje rząd, jeśli ten nie uzyska wotum zaufania → rozwiązanie Sejmu i nowe wybory.

Struktura organizacyjna Rady Ministrów

• Premier – kieruje rządem, reprezentuje go, koordynuje politykę.

• Ministrowie – prowadzą resorty (np. zdrowia, obrony).

• 35 działów administracji rządowej – ministerstw może być mniej lub więcej, zależnie od decyzji premiera.

• Ministrowie bez teki – członkowie rządu bez ministerstwa, ale z przypisanymi zadaniami.

• Rada Ministrów działa kolegialnie – decyzje podejmowane wspólnie.

• Kancelaria Prezesa Rady Ministrów (KPRM) – zapewnia wsparcie administracyjne.

• Rząd ma inicjatywę ustawodawczą, przygotowuje budżet, zarządza w kryzysach.

Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów

Rada Ministrów ponosi odpowiedzialność polityczną przed Sejmem.

Sejm może uchwalić:

• konstruktywne wotum nieufności wobec rządu – z nowym kandydatem na premiera, wniosek: min. 46 posłów, uchwała: bezwzględna większość.

• wotum nieufności wobec ministra – wniosek: min. 69 posłów.

Premier może wnioskować o wotum zaufania.

Brak zaufania = możliwość rozwiązania Sejmu przez Prezydenta lub zmiana rządu.

Konstytucyjne regulacje dot. samorządu terytorialnego

Art. 163 – samorząd wykonuje zadania publiczne, niezastrzeżone dla innych władz.

Art. 164 – gmina to podstawowa jednostka; domniemanie kompetencji.

Art. 165 – osobowość prawna, prawo własności, ochrona samodzielności.

Art. 166 – spory z administracją rozstrzygają sądy administracyjne.

Art. 167 – dochody: własne, subwencje, dotacje celowe.

Art. 168 – prawo ustalania podatków i opłat lokalnych.

Art. 169 – organy stanowiące i wykonawcze, wybory powszechne, równe, bezpośrednie, tajne.

Art. 170 – referendum lokalne.

Art. 171 – nadzór z punktu widzenia legalności.

Art. 172 – prawo zrzeszania się i współpracy międzynarodowej.

Rodzaje sądów w Polsce

Organy ochrony prawnej

Organy konstytucyjne:

Najwyższa Izba Kontroli
– powoływana przez Sejm za zgodą Senatu
– kontrola państwa: legalność, celowość, gospodarność, rzetelność
Rzecznik Praw Obywatelskich
– wybór przez Sejm za zgodą Senatu
– ochrona praw i wolności obywateli, skargi do TK, kasacje, raporty
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
– powołują Sejm, Senat i Prezydent
– wolność słowa, prawo do informacji, interes publiczny w mediach

Pozostałe organy:

Rzecznik Praw Dziecka
– wybór przez Sejm za zgodą Senatu
– ochrona praw dziecka, Konwencja o prawach dziecka
Prokuratura
– powołanie przez Ministra Sprawiedliwości (Prokurator Generalny)
– ściganie przestępstw, udział w postępowaniu karnym
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
– prezesa powołuje premier
– ochrona rynku, przeciwdziałanie monopolom, prawa konsumenta
Urząd Komunikacji Elektronicznej
– prezesa powołuje premier na wniosek KRRiT
– regulacja rynku telekomunikacyjnego, wspieranie konkurencji

Funkcje Najwyższej Izby Kontroli

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) to naczelny organ kontroli państwowej, który działa na rzecz Sejmu. Kontroluje instytucje publiczne pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności – np. sprawdza, czy środki publiczne są wydawane zgodnie z przeznaczeniem i czy działania organów mają sens i są skuteczne.

NIK:
– przedkłada Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa,
– może otrzymać od Sejmu zlecenie kontroli innych organów wykonujących zadania publiczne,
– sporządza coroczne sprawozdanie ze swojej działalności,
– pełni funkcję strażnika publicznych środków – jest to jej funkcja kontrolna.

Proces ustawodawczy w Polsce