Hoofdstuk 3= het symbolisme (begrippen)

Poètes Maudits

• stroming= symbolisme

• Maker= Baudelair, Mallarmé en Verlaine

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=vervloekte dichters uit het fin de siècle die zich afzetten tegen de maatschappij en taboes doorbraken; ze cultiveren hun marginale, eenzame positie als symbool van artistieke zuiverheid en verzet.

• voorbeeld= “L’Albatros” van Baudelaire symboliseert de grote zeevogel de dichter zelf, verheven in de lucht (de wereld van de kunst). Waar alleen hij kan komen

decadentisme

• stroming= symbolisme

• Maker= Baudelair, Mallarmé en Verlaine

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=literaire en artistieke stroming uit het fin de siècle die het verval van de samenleving weerspiegelt. Kunstenaars zoeken schoonheid in kunstmatigheid, verveling en moreel verval.

Salomé

• stroming= symbolisme

• Maker=Joris Karl huysman→ a rebours

• periode= 1884

• waar= Frankrijk

• definitie=een vrouw die schoonheid en dood verenigt. Ze belichaamt het decadente ideaal: kunstmatig, zinnelijk en gevaarlijk, een symbool van de noodlottige aantrekkingskracht van het kwaad en de ondergang.

• voorbeeld= inspirerend voor heel veel kunstenaars

Hérodiade

• stroming= symbolisme

• Maker= Mallarmé

• periode= 1864-1898

• waar= Frankrijk

• definitie=onafgewerkt drama waarin Mallarmé het bijbelse personage Hérodiade (verwant aan Salomé) herinterpreteert als symbool van zuiverheid, schoonheid en dood. Het verhaal toont haar overgang van onschuld naar vrouwelijkheid, een moment vol paradox: wie vrouw wordt, verliest haar jeugd; wie kind blijft, verliest haar toekomst. Hérodiade belichaamt zo de oermoeder en het verlangen naar absolute, maar onbereikbare schoonheid.

Synesthesie 

• stroming= symbolisme

• Maker= Baudelair

• periode= 1861

• waar= Frankrijk

• definitie= zintuiglijke ervaring waarbij verschillende zintuigen elkaar overlappen — bijvoorbeeld kleuren horen, geuren zien of klanken voelen. In het symbolisme drukt synesthesie de eenheid van zintuiglijke en geestelijke indrukken uit

• voorbeeld= gedicht van Baudelair → correspondences 

Le grand Oeuvre

• stroming= symbolisme

• Maker= Mallarmé → reverie d’un poete francais

• periode= 1885

• waar= Frankrijk

• definitie= Het symbolistische ideaal van een alomvattend, zuiver kunstwerk waarin alle tegenstellingen – klank en stilte, afwezigheid en aanwezigheid – samenkomen. Voor Mallarmé blijft dit een paradoxale eenheid: het Grote Werk kan nooit volledig worden voltooid, maar moet voortdurend de spanning tussen het materiële woord en de onvatbare betekenis laten voelen. 

• stroming= symbolisme

• Maker= Mallarmé → reverie d’un poete francais

• periode= 1885

• waar= Frankrijk

• definitie= Het symbolistische ideaal van een alomvattend, zuiver kunstwerk waarin alle tegenstellingen – klank en stilte, afwezigheid en aanwezigheid – samenkomen. Voor Mallarmé blijft dit een paradoxale eenheid: het Grote Werk kan nooit volledig worden voltooid, maar moet voortdurend de spanning tussen het materiële woord en de onvatbare betekenis laten voelen.

Immédiat

• stroming= symbolisme

• Maker=Edgar allen Poe → philosophy of composition

• periode= 1846

• waar= Engeland

• definitie= alledaags taalgebruik, om te beschrijven

• voorbeeld= the raven

Essentiel

• stroming= symbolisme

• Maker=Edgar allen Poe → philosophy of composition

• periode= 1846

• waar= Engeland

• definitie= poëtische taal, om gevoel op te wekken

• voorbeeld= the raven

Circulaire dramaturgie

• stroming= symbolisme

• Maker= Mallarmé 

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= Gedichten hebben niet zoals in een boek een begin, midden en einde. Dichter als bediener ('opérateur') die willekeurig een gedicht zal nemen en voorlezen. Weggaan van de lineariteit van het Westen. Circulair; het begin is waar je begint.

• voorbeeld= ‘'l’explication orphique de la terre’

Pantheïsme

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= Alles is goddelijk, het goddelijke is alomvattend. Natuurelementen die meer weten dan de mens mbt het noodlot.

• voorbeeld= Treurwilg als symbool van treurnis. Gaat het slechte einde al van bij het begin aankondigen.

Animisme

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=Levenloze objecten kunnen het Noodlot dragen.

• voorbeeld=L'Oiseau bleu, de blauwe vogel is het geluksobject dat men zoekt.

mystieke kennis

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=een vorm van intuïtieve, innerlijke kennis die niet via verstand of rede wordt verkregen, maar via stilte, rust, en innerlijke ervaring; ze onthult een diepere, verborgen werkelijkheid die alleen voelend of aanschouwend begrepen kan worden.

anamnesis

• stroming= symbolisme (neoplatoons)

• Maker= Plato

• definitie=bij de geboorte worden we afgesloten van het oorspronkelijke idee

symbolisch drama

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=vorm van theater waarin symbolen, stilte en sfeer belangrijker zijn dan actie of realistische dialoog; het richt zich op het innerlijke, het mysterie en het onuitsprekelijke, en gebruikt droomachtige beelden om verborgen emoties en spirituele waarheden uit te drukken.

• voorbeeld:zuivere liefde, kind als onschuld, droom voor het onbewuste

personage sublime

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=een figuur in het symbolistisch drama die nauwelijks handelt of spreekt, maar door zijn stilte en aanwezigheid het noodlot of het hogere mysterie belichaamt

le tragique quotidien

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= de dagdagelijkse tragedie, zonder hevige emoties en geweldadige handelingen

• voorbeeld= Macbeth vertaling 1900

Théatre de l’attente

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=“theater van het wachten”; een vorm van statisch drama waarin spanning en betekenis ontstaan uit stilte, verwachting en innerlijke beleving in plaats van uit handeling

dramaturgische immobiliteit

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=een stijlkenmerk waarbij er weinig of geen uiterlijke actie plaatsvindt; de dramatische spanning komt voort uit innerlijke emoties, stilte en verwachting, niet uit gebeurtenissen of veranderingen op scène.

immobiles passions

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=innerlijke, ingehouden emoties die niet via actie of woorden, maar via stilte, aanwezigheid en sfeer worden uitgedrukt

scenische immobiliteit

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=uiterlijke stilstand op het toneel; acteurs bewegen nauwelijks, waardoor de nadruk ligt op stilte, houding en sfeer in plaats van actie

• voorbeeld= marionetten in plaats van acteurs

movement immobiles

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=; een theaterstijl waarin scènes bewust stil blijven, met weinig fysieke actie, zodat stilte, ritme en aanwezigheid de emotionele en symbolische betekenis overbrengen.

• voorbeeld= marionetten

recitatief

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=een manier van voordragen waarbij tekst ritmisch en declamerend wordt gesproken, met nadruk op klank, ritme en muzikaliteit, in plaats van op natuurlijke of poëtische intonatie

aisthesis

• stroming= symbolisme

• Maker= Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=zintuiglijke waarneming of communicatie; in theater verwijst het naar het vermogen van een voorstelling om emoties, sfeer en mysterie over te brengen via zintuigen

Lyrisch realisme

• stroming= symbolisme

• Maker= De blauwe roos

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Moskou

• definitie= de werkelijkheid weergeven op een dromerige manier

• voorbeeld= L’oiseau Bleu

théatre des Poètes

• stroming= symbolisme

• Maker= Fort

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= een theater waarin dichters het toneel domineren. De nadruk ligt op poëtische taal, muzikaliteit en symboliek in plaats van actie of realisme. Het is een “zuiver woord-toneel” waarin het woord belangrijker is dan de handeling of mise-en-scène.

cerebraal drama

• stroming= symbolisme

• Maker= Fort/rachilde

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= waarin het drama zich in het hoofd van het personage afspeelt in plaats van in uiterlijke handelingen. Het is intellectueel, introspectief en psychisch, met een onbestemde sfeer en weinig tot geen actie

• voorbeeld= Madame La mort, het verhaal speelt zich af in het hoofd van een stervende man

Mise-en-fresque

• stroming= symbolisme

• Maker= Piere Quillard in "Argument de la mise-en-scène"

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= ensceneringstechniek waarbij het toneel wordt opgevat als een levend schilderij (zoals een fresco). Het doel is niet om de werkelijkheid na te bootsen (geen mise-en-scène), maar om een poëtische, droomachtige sfeer te scheppen waarin kleur, licht en beweging samen een symbolische stemming oproepen.

• voorbeeld=La fille au mains coupées

Cloissonisme

• stroming= symbolisme

• Maker=Nabis

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= Schildertechniek waarbij vlakken van pure kleur worden omlijnd met donkere contouren, zoals in glas-in-lood. In symbolistische context staat het voor vereenvoudiging en spirituele helderheid: kleur en lijn drukken een innerlijke, symbolische waarheid uit, niet de zichtbare realiteit.

• voorbeeld=Lutte de Jacob contre l’Ange, Maurice denis

Clairvoyance

• stroming= symbolisme

• Maker=Nabis

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= De kunstenaar “ziet” dieper dan het zichtbare, helderziendheid

primitivisme

• stroming= symbolisme

• Maker=Nabis

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= Stroming die teruggrijpt naar wat als oorspronkelijk, puur en dicht bij de natuur werd gezien. Het staat voor een afkeer van industrialisatie en moderniteit

Psalmodiërend declameren

• stroming= symbolisme

• Maker=Fort, bij de ensceneringen van Maeterlinck

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= Een zingend-reciterende spreekstijl in het symbolistisch theater, waarbij de tekst ritmisch en plechtig wordt uitgesproken, zoals bij een psalm.

un art de litote

• stroming= symbolisme

• Maker=Lugné-Poe

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= Een kunst waar het ritme in de stiltes zit, veel gaten in de opvoering

• voorbeeld= enscenering van Pellias en Mélisande 

Prerafaelitisch vrouwbeeld

• stroming= symbolisme

• Maker=Lugné-Poe

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=bleek, dromerig, spiritueel en mysterieus. Ze belichaamt zuivere, onbereikbare liefde en het mystieke vrouwelijke, vaak weergegeven in statische, bijna heilige poses.

• voorbeeld= enscenering van Pellias en Mélisande 

La phase de penseé

• stroming= symbolisme

• Maker=Lugné-Poe

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=Een theaterstijl waarbij het drama of de scène wordt opgebouwd rond ideeën, gedachten of thema’s, in plaats van een directe weergave van het alledaagse leven zoals bij tranches de vie. Het legt de nadruk op reflectie en concept, eerder dan op realistische gebeurtenissen.

• voorbeeld= Rosmersholm (Ibsen)

Tremplin

• stroming= symbolisme

• Maker=Lugné-Poe

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie= Een oplopende houten toneelvloer als springplank van de creatieve acteur. De acteerprestaties op de planken vloer van het theater primeren; gegrondheid van de acteur is belangrijk.

Diction de l’oeuvre

• stroming= symbolisme

• Maker=Lugné-Poe

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=spreekstijl gericht op heldere, expressieve en symbolistisch geïnspireerde voordracht, waarbij het ritme en de klank van de tekst belangrijker waren dan naturalistische spraak.

le clergyman somnabule

• stroming= symbolisme

• Maker=Lugné-Poe

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=Een spelstijl gekenmerkt door een monotone, droomachtige / half‑toestand achtige voordracht, waarin de acteur een rustig, bijna slaapwandelend ritme aanhoudt.

dreyfus affaire

• stroming= symbolisme/naturalisme

• periode= 1894

• waar= Frankrijk

• definitie=Opkomst van de intellectuele revolutionairen. Staan ook in voor anarchisten toen die geen eerlijk proces kregen. Naturalisten en Symbolisten zien zich allebei belaagt door een panische staat die kunstenaars allemaal over dezelfde kam scheren. Daar gaan Naturalisten en Symbolisten elkaar vinden in een gezamenlijk discours tegenover de autoriteiten.

• voorbeeld= J’acusse, Emile zola

Guignol

• stroming= Avant garde

• Maker= Alfred Jarry

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=een grotesk, poppenachtig theater waarin de mens wordt voorgesteld als een mechanische, ontmenselijkte marionet

• voorbeeld= Ubu Roi

Pancartes

• stroming= Avant garde

• Maker= Alfred Jarry

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=Bord of opschrift dat op het toneel wordt gebruikt om plaats, tijd of actie aan te duiden in plaats van realistische decors. Het is een bewuste doorbreking van de theaterillusie

• voorbeeld= Ubu Roi, een heel leger wordt voorgesteld door 1 persoon met een pancarte waar ‘leger’ opstaat

Fond uni

• stroming= Avant garde

• Maker= Alfred Jarry

• periode= eind 19e eeuw

• waar= Frankrijk

• definitie=Een effen achtergronddoek met tegenstrijdige of tijdloze elementen (bv. zon en maan samen) dat een abstracte, vervreemdende sfeer oproept. Het doorbreekt de illusie van realiteit en creëert een angstaanjagende ruimte waarin tijd en plaats geen vaste betekenis meer hebben.

• voorbeeld= Ubu Roi