Międzynarody Egzamin wszystko

Traktat o Unii Europejskiej:

Artykuł 6. \[Zasady respektowane przez Unię\]

1\. Unia opiera się na zasadach ==**wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego**==, które są wspólne dla Państw Członkowskich.

Artykuł 7. \[Naruszenie praw przez Państwo Członkowskie\] 1. Na uzasadniony wniosek __**jednej trzeciej**__ Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji, Rada, stanowiąc __**większością czterech piątych**__ **swych członków po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego**, może stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez Państwo Członkowskie zasad wymienionych w artykule 6 ustęp 1 i skierować do tego __**Państwa stosowne zalecenia**__ (...).

2\. Rada zebrana w składzie szefów państw lub rządów, stanowiąc jednomyślnie na wniosek __**jednej trzeciej Państw**__ **Członkowskich lub Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego**, może stwierdzić, po wezwaniu rządu Państwa Członkowskiego do przedstawienia swoich uwag, poważne i stałe naruszenie przez to Państwo Członkowskie zasad określonych w artykule 6 ustęp 1.

3\. Po dokonaniu stwierdzenia na mocy ustępu 2, **Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną**, może zdecydować o ==**zawieszeniu niektórych praw wynikających**== **ze stosowania niniejszego Traktatu dla tego Państwa Członkowskiego, łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego Państwa Członkowskiego w Radzie**. Rada uwzględnia przy tym możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych.

Artykuł 19
Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony
prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.

**Praworządność**:

a) ==zasada legalności,== która w kategoriach materialnych obejmuje przejrzysty, odpowiedzialny,

demokratyczny i pluralistyczny proces uchwalania prawa;

\
b) ==pewność prawa,== która wymaga między innymi, żeby przepisy były jasne i przewidywalne oraz żeby nie mogły zostać zmienione retrospektywnie;

\
c) ==zakaz arbitralności== w działaniu władz wykonawczych;

\
d) ==niezależna i skuteczna kontrola sądowa==, w tym kontrola poszanowania praw podstawowych;

\
e) ==równość wobec prawa==.

Wyrok Wielkiej Izby TSUE z 27 lutego 2018 roku, C-64/16 *Associação Sindical dos Juízes Portugueses v. Tribunal de Contas:*

1. Samo istnienie ==skutecznej kontroli sądowej== służącej zapewnieniu poszanowania prawa Unii jest ==nieodłączną cechą państwa prawa==
2. Pojęcie niezawisłości oznacza między innymi, że sąd **wypełnia swe zadania sądownicze w pełni autonomicznie, nie podlegając żadnej hierarchii służbowej ani nie będąc podporządkowanym komukolwiek inie otrzymując nakazów czy wytycznych z jakiegokolwiek źródła, oraz że jest on w ten sposób chroniony przed ingerencją i naciskami zewnętrznymi** mogącymi zagrozić niezależności osądu jego członków i wpływać na ich rozstrzygnięcia.

Wyrok Wielkiej Izby TSUE z 19 listopada 2019 roku w połączonych sprawach C- 585/18, C-624/18 i C-625/18, *A.K. v. KRS* oraz *C.P. i D.O. v. SN*:

1\. Spory dotyczące **stosowania prawa Unii** powinny należeć do wyłącznej właściwości **niezawisłego i bezstronnego sądu.**

2\. Sąd nie jest ani niezawiły ani bezstronny, jeżeli:

* obiektywne okoliczności, w jakich został utworzony dany organ,
* jego cechy,
* sposób, w jaki zostali powołani jego członkowie,
mogą wzbudzić w przekonaniu jednostek ==uzasadnione wątpliwości co do niezależnościtego organu od czynników zewnętrznych,== w szczególności od ==bezpośrednich lub pośrednich wpływów władzy ustawodawczej i wykonawczej==, oraz jego ==neutralności== względem ścierających się przed nim interesów, i prowadzić w ten sposób do braku przejawiania przez ten organ oznak niezawisłości lub bezstronności, co mogłoby podważyć zaufanie, jakie sądownictwo powinno budzić w jednostkach w społeczeństwie demokratycznym.

Zasady prawa międzynarodowego:

* ==**Bez swobodnie wyrażonej woli państwa nie powstaje zobowiązanie międzynarodowe:**==

*Szwajcaria nie była stroną traktatu Wersalskiego, więc nie obowiązywały ją postanowienia traktatu w sprawie Wyższej Sabuadji i okręgu Gex.*

*STSM Lotus* (1927): „__***normy prawa obowiązujące państwa pochodzą z ich woli wyrażonej w umowach***__ *albo w* __***praktyce powszechnie przyjętej***__ *jako uświęcającej zasady prawne a ustalonej w celu normowania współistnienia tych niezawisłych społeczności albo w celu dążenia do wspólnych celów*”.

* ==**Nie można (w zasadzie) cofnąć wyrażonej zgody:**==

Jellinek – „*tam, gdzie stosowanie się do prawa narodów wchodzi w konflikt z istnieniem*

*państwa, tam ustępuje norma prawna; prawo narodów istnieje dla państw, a nie państwa dla prawa narodów*”.

Sąd Rzeszy w 1922 roku – „*jest zasadą uznaną w prawie międzynarodowym, że prawo samozachowania państwa jest wyższe od wszelkich zobowiązań przyjętych w traktatach*”. \n Doktryna Busha (2002):

Jej głównym założeniem jest koncepcja "wyprzedzającego uderzenia", która stwierdza, że USA mają prawo do prewencyjnego ataku militarnego na każde państwo, które stanowi lub może stanowić zagrożenie dla Stanów Zjednoczonych

* ==**Zasada dobrej wiary,**==
* ==**Zasada efektywności: aby realizować określone cele zawarte w aktach:**==

MTS (opinia doradcza w sprawie szkód poniesionych w służbie ONZ; 1949) – „*w*

*świetle prawa międzynarodowego organizacja musi być uważana za posiadającą kompetencje (które nie zostały wyraźnie przewidziane w Karcie), nadane jej w drodze koniecznego wniosku jako niezbędne do spełnienia jej funkcji*”.

* ==**Zasada proporcjonalności,**==
* ==**Zasada równości i wzajemności.**==

Sądy międzynarodowe:

1. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (Haga)
2. Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (Haga)

\
3. Europejski Trybunał Praw Człowieka (Strasburg)

\
4. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Luksemburg)

\
5. Trybunał Prawa Morza (Hamburg)

Międzynarodowe sądy karne:

* MTK (Haga)

\
* Mechanizm rezydualny (Rezolucja RB ONZ nr 1966 z 2010 roku): 

\
* MTKR (Arusza)

\
* MTKJ (Haga)

Źródła prawa międzynarodowego ( różnice miedzy międzynarodowym a wewnętrznym)

* ==W międzynarodowym Brak hierarchii:== **zwyczaj i umowy międzynarodowe,**
* Sposób powstawania norm
* **Brak jednolitego systemu władzy**: pierwotna samopomoc: egzekwowanie

pozostawione jest członkom wspólnoty.
* ==Jurysdykcja sądów międzynarodowych jest fakultatywna.==

Karta Narodów Zjednoczonych:

\
Rozdział VII. AKCJA W ZWIĄZKU Z ZAGROŻENIEM POKOJU, ZAKŁÓCENIEM POKOJU I AKTAMI AGRESJI.

Artykuł 39.

Rada Bezpieczeństwa powinna ==**stwierdzić**== istnienie wszelkiej okoliczności, ==**zagrażającej** pokojowi, **zakłócenia** pokoju albo **aktu agresji**,== i __udzielić zaleceń lub postanowić, jakie środki należy przedsięwziąć zgodnie z artykułami 41 i 42,__ żeby utrzymać albo przywrócić międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo.

Karta Narodów Zjednoczonych:

\
Rozdział VII. AKCJA W ZWIĄZKU Z ZAGROŻENIEM POKOJU, ZAKŁÓCENIEM POKOJU I AKTAMI AGRESJI.

Artykuł 40. Żeby zapobiec zaostrzeniu sytuacji, ==Rada Bezpieczeństwa== jest władna, zanim udzieli zaleceń albo poweźmie decyzję co do zarządzeń przewidzianych w artykule 39, ==wezwać strony zainteresowane, żeby zastosowały się do takich środków tymczasowych, jakie ona uzna za konieczne lub pożądane==. Te środki tymczasowe **nie powinny przesądzać praw, roszczeń albo położenia stron zainteresowanych.** Rada Bezpieczeństwa wyciągnie należyte wnioski z niezastosowania się do takich środków tymczasowych.

Karta Narodów Zjednoczonych:

\
Rozdział VII. AKCJA W ZWIĄZKU Z ZAGROŻENIEM POKOJU, ZAKŁÓCENIEM POKOJU I AKTAMI AGRESJI.

**Artykuł 41**. Rada Bezpieczeństwa jest władna uchwalić, jakie zarządzenia, ==**nie pociągające za sobą użycia siły zbrojnej**==, powinny być zastosowane, żeby zapewnić skuteczność jej decyzjom, oraz może zwrócić się do członków Narodów Zjednoczonych z żądaniem zastosowania takich zarządzeń. Mogą one polegać na zupełnym lub częściowym przerwaniu ==**stosunków gospodarczych** i środków **komunikacyjnyc**==**h**, kolejowych, morskich, powietrznych, pocztowych, telegraficznych, radiowych i innych, oraz na ==zerwaniu stosunków **dyplomatycznych**.==

Karta Narodów Zjednoczonych:

\
Rozdział VII. AKCJA W ZWIĄZKU Z ZAGROŻENIEM POKOJU, ZAKŁÓCENIEM POKOJU I AKTAMI AGRESJI.

1. **Artykuł 42**.Jeżeli Rada Bezpieczeństwa uzna, że środki przewidziane w artykule 41 mogłyby okazać się niewystarczającymi albo już okazały się niewystarczającymi, jest ona władna podjąć taką akcję przy pomocy ==**sił powietrznych, morskich lub lądowych**,== jaka mogłaby okazać się konieczną ==**do utrzymania albo przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.**== Akcja taka może polegać na ==**demonstracjach, blokadzie i innych operacjach sił zbrojnych**== powietrznych, morskich lub lądowych członków Narodów Zjednoczonych.

S/RES/660 (1990) 2 August 1990 RESOLUTION 660 (1990) Adopted by the Security Council at its 2932nd meeting, on 2 August 1990

The Security Council,
Alarmed by the invasion of Kuwait on 2 August 1990 by the military forces of Iraq,
Determining that there exists a breach of international peace and security as regards the Iraqi invasion of Kuwait, Acting under Articles 39 and 40 of the Charter of the United Nations,


1. **Condemns the Iraqi invasion** of Kuwait;
2. **Demands that Iraq withdraw immediately** and unconditionally all its forces to the positions in which they were located on 1 August 1990;
3. Calls upon Iraq and Kuwait to begin immediately **intensive negotiations for the resolution of their differences and supports all efforts in this regard,** and especially those of the League of Arab States;
4. Decides to meet again as necessary to consider further steps with to ensure compliance with the present resolution

S/RES/661 (1990) 6 August 1990

RESOLUTION 661 (1990) Adopted by the Security Council at its 2933rd meeting on 6 August 1990

The Security Council, Acting under Chapter VII of the Charter of the United Nations,


1. Determines that Iraq so **far has failed to comply with paragraph 2 of resolution 660 (1990)** and has usurped the authority of the legitimate Government of Kuwait;
2. Decides, **as a consequence, to take the following measures to secure compliance of Iraq with paragraph 2 of resolution 660 (1990)** and to **restore the authority of the legitimate Government of Kuwait;**

SANKCJE:

1. ==psychologiczne:==
• Negatywna opinia społeczności międzynarodowej.
2. ==zorganizowane:==

* Organizacyjne,
* Gospodarcze,
* Polityczne,
* Wojskowe.


3. ==odwetowe:==

* **Retorsje:** - **środek odwetowy** stosowany przez państwo w odpowiedzi na krzywdzące, niesłuszne, niesprawiedliwe, dyskryminujące czy szykanujące postępowanie drugiego państwa, którego zachowanie z reguły nie wykracza poza ramy i z reguły nie stanowi naruszenia prawa międzynarodowego: Np. Art. 9 konwencji wiedeńskiej
* **Represalia**: identyczna lub analogiczna **reakcja na bezprawne zachowanie danego państwa** przez państwo dotknięte skutkami naruszenia prawa międzynarodowego np. Nallila case (1928).

**Kryteria legalności represaliów:**

1. **Uprzedni akt bezprawny** (prior act contrary to international law) usprawiedliwiający skorzystanie z represaliów).
2. **Niezaspokojone roszczenie satysfakcji** (preceded by an unsatisfied demand)
3. **Środki konieczne do położenia kresu naruszeniu prawa**, zapobieżeniu dalszemu naruszeniu powinny być **proporcjonalne** do rodzaju naruszenia i wyrządzonej szkody (principle of proportionality).

\

Sprawa zakładników w Teheranie i operacji Płynny Ołów

27 grudnia 2008 roku Izrael rozpoczął operację Płynny Ołów (Cast Lead) – zmasowany, 22-dniowy atak wojskowy na Strefę Gazy.

Podmioty prawa międzynarodowego

Pojęcie podmiotowości (osobowości prawnej) w prawie międzynarodowym - podmioty prawa międzynarodowego nie mają takiego samego zakresu podmiotowości (podobnie jak w prawie wewnętrznym).

 

 Osobowość (podmiotowość) prawna (jej zakres) oraz kompetencje są funkcją potrzeb społeczności międzynarodowej, zmianom podlega także zakres kompetencji.

Kategorie podmiotów:

* Kompetencja pełna i pierwotna (państwa)
* Kompetencja wyspecjalizowana (na tyle na ile pozwalają im traktaty) i pochodna

(organizacje międzynarodowe. Państwa powołały je do życia i mają część ich

kompetencji)
* Kompetencja ograniczona - jednostki.
* Kompetencja przejściowa (strona walcząca)

\
W kręgu 167 badanych w 2010 roku państw wskazano na 26 państw kwalifikowanych jako demokracje pełne (z republikańską co do zasady formą rządów); 53 jako demokracje ułomne; 33 jako systemy hybrydowe łączące cechy demokratyczne z autorytarnymi i 54 państwa kwalifikowane jako reżimy autorytarne.

**Państwa upadłe**

np. Somalia. Państwa, w których na **skutek długiego konfliktu wewnętrznego** ==**przestały funkcjonować**== **instytucje państwowe.**

**Państwa rozbójnicze**

autorytarny lub totalitarny rząd, **łamiący podstawowe prawa człowieka, wspierający terroryzm i naruszający światowy standard w zakresie nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia.**

**Elementy państwowości**

* terytorium,
* ludność,
* efektywna władza,
* suwerenność,
* zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami.

Warunki państwowości:

* Ludność,
* Terytorium,
* Władza suwerenna,
* Zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami (efektywność w stosunkach zewnętrznych)

\
Sprawa Sealandia: państwo musi składać się z naturalnych segmentów powierzchni ziemi. Sztuczna wyspa, nawet połączona na stałe z dnem morskim, nie staje się przez to "terytorium lądowym" lub "częścią powierzchni ziemi". Żeby można było uznać ludzi za naród musi istnieć jakaś wspólnota. Monarchia, po śmierci generała na tron wstąpił jego syn.

Granice lądowe

Ich szczegółowa ==delimitacja czyniona jest stosowanymi traktatami,== które odzwierciedlają i sankcjonują tytuł państwa do terytorium. Np. traktat między RP a RFN o potwierdzeniu granicy na Odrze i Nysie.

\
Topniejące lodowce w Alpach wymuszają od 2009 roku zmiany granicy pomiędzy Włochami i Szwajcarią, a także pomiędzy Włochami i Francją, Włochami i Austrią. Przyjętym w regulacjach traktatowych kryterium wyznaczającym bieg linii granicznej był styk lodowców. W związku z ich topnieniem potrzebna jest nowa regulacja, która umiejscowi bieg linii granicznej na „twardym gruncie”.

Suwerenność

==prawna niezależność od władzy innego podmiotu prawa międzynarodowego== (politycznie: niepodległość).

\
W sprawie Wielkiej Brytanii przeciwko Albanii (Cieśnina Korfu) zaproponowano następującą definicję suwerenności: “*całość uprawnień i atrybutów, które państwo posiada na swoim terytorium, z wyłączeniem innych państw i także w stosunku do innych państw. Suwerenność nakłada na państwa zarówno prawa jak i obowiązki*” (opinia indywidualna sędziego Alvareza).

Pojęcie suwerenności w ujęciu prof. Ludwika Ehrlicha:

1. Samowładność - prawna niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych.
2. Całowładność - kompetencja do normowania wszystkich stosunków wewnątrz
państwa.

TRAKTAT

==**TRAKTAT NIE OGRANICZA SUWERENNOŚCI TYLKO WPŁYWA NA SPOSÓBWYKONYWANIA UPRAWNIEŃ SUWERENNYCH.**==

**NIE OGRANICZA SUWERENNOŚCI WYKONYWANIE WŁADZY SUWERENNEJ.**

**Ograniczenia suwerenności**

polegają na tym, że ==**państwo jest częściowo pozbawione**== możności występowania w stosunkach międzynarodowych w charakterze podmiotu prawa międzynarodowego lub jest pozbawiona w pewnej części kompetencji normowania stosunków wewnętrznych państwa:

\
a)  **Księstwo Monaco** (traktat z Francją z 1918 roku: zobowiązanie Monaco do niepozbywania się terytorium w całości lub w części na rzecz jakiegokolwiek państwa (z wyjątkiem Francji) oraz do wykonywania swej suwerenności w zupełnej zgodzie z interesami politycznymi, wojskowymi, morskimi i gospodarczymi Francji; działania międzynarodowe tylko za uprzednim porozumieniem z Francją w zamian za ochronę niezawisłości oraz suwerenności;

b)  **Lichtenstein** – traktat z 1923 roku ze Szwajcarią – mimo zastrzeżenia suwerennych praw zwierzchnich księcia Lichtenstein, traktat upoważniając Szwajcarię do zawierania umów międzynarodowych w imieniu Lichtensteinu powoduje, że **Lichtenstein nie jest państwem w pełni suwerennym** (mimo że jest np. stroną Statutu MTS);

\
Unia Europejska:

Wspólnoty Europejskie: Van Gend en Loos (1962): “Wspólnota stanowi nowy porządek prawnomiędzynarodowy, na rzecz którego państwa członkowskie **ograniczyły** w określonym zakresie swoje suwerenne prawa. Podmiotami tego porządku prawnego są zarówno państwa członkowskie, jak i ich obywatele. Prawo wspólnotowe, niezależne od ustawodawstwa państw członkowskich, nie tylko nakłada na jednostki zobowiązania, lecz może być również źródłem uprawnień dla tych jednostek”.

\
Po Traktacie z Maastricht i Traktacie Amsterdamskim – dalsze ograniczenia (wspólna waluta, wspólny bank centralny, wspólna polityka migracyjna).

ATRYBUTY SUWERENNOŚCI:

* Wyłączna kompetencja jurysdykcyjna odnośnie do własnego terytorium i obywateli,
* Wykonywanie kompetencji w zakresie polityki zagranicznej,
* Decydowanie o wojnie i pokoju,
* Swoboda co do uznania innych państw i rządów,
* Nawiązywanie stosunków dyplomatycznych,
* Decydowanie o sojuszach wojskowych oraz o członkostwie w międzynarodowych

organizacjach politycznych,
* Prowadzenie samodzielnej polityki gospodarczej, budżetowej.

PRZYMIOTY PODMIOTOWOŚCI PRAWNOMIĘDZYNARODOWEJ PAŃSTWA (konsekwencje tego, że państwo jest suwerenne):

1. ==prawo do istnienia== czyli prawo do niezawisłości i integralności terytorialnej - pociąga za sobą prawo do samoobrony - kolektywnej i indywidualnej
2. ==prawo zwierzchnictwa terytorialnego== (wykonywanie jurysdykcji cywilnej i karnej na swoim terytorium) oraz personalnego (decydowanie o obywatelstwie, opieka dyplomatyczna, jurysdykcja personalna w stosunku do swoich obywateli).
3. ==prawo do suwerennej równości==
4. ==prawo do uczestniczenia w obrocie międzynarodowym== (*ius contrahendi*, *ius missionis*,

prawo przystępowania do organizacji międzynarodowych)
5. ==prawo do prowadzenia wojny== (*ius ad bellum*) - obecnie ograniczone w zasadzie tylko

do przypadków samoobrony;
6. ==zdolność do ponoszenia odpowiedzialności prawnomiędzynarodowej==.

Art. 90

1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać
organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje
organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w
ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Trybunał Konstytucyjny w sprawie Traktatu Lizbońskiego, K 32/09, wyrok z 24

października 2010 roku:

1. W sferze kompetencji przekazanych UE państwa zrzekły się uprawnienia do
==podejmowania autonomicznych działań prawodawczych w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych,== co jednak ==nie prowadzi do trwałego ograniczenia suwerennych praw tych państw,== ponieważ przekazanie kompetencji nie jest nieodwracalne, a relacje między kompetencjami wyłącznymi i konkurencyjnymi mają charakter dynamiczny. Państwa Członkowskie przyjęły jedynie zobowiązanie do wspólnego wykonywania funkcji państwowych w dziedzinach objętych współpracą i dopóki utrzymają pełną zdolność do określania form wykonywania funkcji państwowych, współistotną kompetencji do „określania własnych kompetencji”, pozostaną w świetle prawa międzynarodowego podmiotami suwerennymi".
2. Konstytucja dopuszcza w art. 90 przekazanie kompetencji organów władzy państwowej jedynie w niektórych sprawach, co w świetle polskiego orzecznictwa konstytucyjnego oznacza:
a) zakaz przekazania ogółu kompetencji danego organu,
b) zakaz przekazania kompetencji w całości spraw w danej dziedzinie i
c) zakaz przekazania kompetencji co do istoty spraw określających gestie danego
organu władzy państwowej.

\

Ewentualna zmiana trybu oraz przedmiotu przekazania wymaga przestrzegania rygorów zmiany Konstytucji (tak Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku o sygn. K 18/04)".

\

3. Tożsamość konstytucyjna jest pojęciem, które wyznacza zakres „wyłączenia spod kompetencji przekazania materii należących do „twardego jądra”, kardynalnych dla podstaw ustroju danego państwa”, których przekazanie nie byłoby możliwe na podstawie art. 90 Konstytucji. Są to w szczególności:

a) wykonywanie władzy ustrojodawczej oraz wykonywanie kompetencji do kreowania kompetencji;

b) postanowienia dotyczące praw jednostki wyznaczające tożsamość państwa, w tym w szczególności wymóg zapewnienia ochrony godności człowieka i praw konstytucyjnych,

c) zasada państwowości,

d) zasada demokracji

e) zasada państwa prawnego,

f) zasada sprawiedliwości społecznej,

g) zasada pomocniczości,


4. Przystąpienie do Unii Europejskiej i związane z tym przekazanie kompetencji nie oznacza wyzbycia się suwerenności na rzecz Unii Europejskiej. Granicę transferu kompetencji wyznacza wskazana w preambule do ustawy zasadniczej suwerenność państwa jako wartość narodowa, a stosowanie Konstytucji – w tym również w odniesieniu do dziedziny integracji europejskiej – powinno odpowiadać znaczeniu, które wstęp do ustawy zasadniczej przypisuje odzyskaniu suwerenności rozumianej jako możliwość stanowienia o losie Polski.

\

5. Granica transferu kompetencji jest także zdeterminowana aksjologicznie w tym znaczeniu, że Rzeczpospolitą i „organizację” lub „organ”, któremu przekazano kompetencje, musi łączyć „wspólny system wartości uniwersalnych, takich jak demokratyczny ustrój, przestrzeganie praw człowieka”.

\

6. Zagwarantowane w art. 91 ust. 2 Konstytucji pierwszeństwo stosowania umów międzynarodowych przed postanowieniami ustaw – nie prowadzi do uznania analogicznego pierwszeństwa tychże umów przed postanowieniami Konstytucji. Konstytucja pozostaje zatem – z racji swej szczególnej mocy – „prawem najwyższym Rzeczypospolitej Polskiej” w stosunku do wszystkich wiążących Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych. Dotyczy to także ratyfikowanych umów międzynarodowych o przekazaniu kompetencji „w niektórych sprawach”. Z racji wynikającej z art. 8 ust. 1 Konstytucji nadrzędności mocy prawnej Konstytucja korzysta na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z pierwszeństwa obowiązywania i stosowania.

\

Zakłócenie zasady *pacta sunt servanda* przez odwoływanie się przez sądy konstytucyjne(RFN, Włochy, Litwa, USA) do zasady suwerenności i nadrzędności konstytucji nad normami prawa międzynarodowego.

\

Case study: wyrok ETPCz z 12.10.2022 (GC) w sprawie Beeler v. Szwajcaria.

Prawo szwajcarskie przewiduje, że długość pobierania zasiłku na dzieci przysługującego po śmierci jednego z rodziców zależy od płci rodzica, który przeżył (wdowiec tylko do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości; wdowa dłużej).

\
Sprawy dotyczące zasiłków (i ogólnie świadczeń z zabezpieczenia społecznego) dotychczas ETPCz rozstrzygał na podstawie art. 1 I Protokołu (chroniącego prawo własności)

\
Szwajcaria I Protokołu nie ratyfikowała, ergo - nie jest nim związana.

\
Czy przejście przez ETPCz w takiej sytuacji na art. 8 (poszanowanie prywatności i życia rodzinnego) i stwierdzenie na jego podstawie naruszenia przez Szwajcarię Konwencji nie jest w pewnym sensie obejściem woli państwa-strony, które przecież świadomie nie ratyfikowało I Protokołu - kierując się właśnie obawami o jego zastosowalność względem systemów zabezpieczenia społecznego w państwach RE?

Konstytucja RP:

Art.  8.


1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
2\. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

Art.  9. 
Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.

Koncepcja kompetencji państwa.

Zasada ogólna - Katalog kompetencji państw i warunki ich wykonywania wyznaczane przez prawo międzynarodowe.

\
**I. Aspekt materialny:**

a) ==**kompetencja wewnętrzna**== - możność decydowania o wewnętrznym systemie prawnym

(konstytucja), politycznym, ekonomicznym i społecznym;

b) ==**kompetencja zewnętrzna**== - możność decydowania o stosunkach międzynarodowych, zawierania traktatów, uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, przyjmowanie misji dyplomatycznych innych państw;

Kompetencje państwa wykonywane poza własnym terytorium:

a. ==**Kompetencje terytorialne**== wykonywane na przestrzeni innego państwa lub w przestrzeni, która wolą społeczności międzynarodowej ma być państwowo zorganizowaną.

b. ==**Kompetencje terytorialne szczegółowe** (==funkcjonalne) realizowane samodzielnie, w tzw. przestrzeniach międzynarodowych, (nie poddanych niczyjemu zwierzchnictwu: *res nullius*/r*es communis*).

\
Przykłady:

* cesja przez Chiny na rzecz UK enklawy Hong-Kongu na okres 99 lat (traktatem pekińskim z 1898), zwrot enklawy w 1997 roku;
* umowy o bezterminowym dysponowaniu przestrzeniami „baz wojennych”; umowy między Kuba a USA - 1903 i 1934 – oddające US „w wieczystą dzierżawę” bazę w Guantanamo;
* traktat Hay-Bunau-Varilla - 1903 - Panama cedowała na rzecz USA „w wieczyste użytkowanie” strefę Kanału Panamskiego - zwrot strefy Panamie – umową - w 1977 roku;
* umowa zawarta miedzy Wielką Brytanią i Francją, na podstawie której każde z nich uzyskało pozwolenie na wykonywanie jurysdykcji na terytorium drugiej strony w przestrzeni tunelu pod kanałem La Manche. 25.11.1991 r. podpisano protokół dotyczący kontroli granicznej, ochrony policyjnej, współpracy w sprawach karnych, bezpieczeństwa publicznego oraz wzajemnej pomocy w odniesieniu do połączenia kanałem La Manche. Na podstawie tego protokołu funkcjonariusze francuscy i brytyjscy, działający w imieniu służb granicznych, są upoważnieni do wykonywania swoich obowiązków na określonych częściach terytorium drugiego państwa (strefy kontroli).

Okupacja terytorium

Stan taki jest najczęściej:

* efektem prowadzonych działań wojennych;
* stan przedłużającej się obecności zbrojnej na części lub całości terytorium państwa obcego daje początek nowemu reżimowi terytorialnemu;
Z samego faktu obecności armii na obcym terytorium państwo okupujące ma tytuł do pełnienia władzy (kompetencji/jurysdykcji) terytorialnej;
Kompetencję (jurysdykcję) tę wykonuje wyłącznie, nie dzieli jej z nikim;
Fakt wykonywania tej władzy nie oznacza przeniesienia suwerenności nad tym terytorium na okupanta;

**Konwencja IV (haska)** dotycząca praw I zwyczajów wojny lądowej (1907) – Regulamin: Dział III O władzy wojennej na terytorium państwa nieprzyjacielskiego.

Art. 42 „Terytorium uważa się z okupowane, jeżeli ==**faktycznie** znajduje się pod władzą armii nieprzyjacielskiej.== Okupacja rozciąga się jedynie na terytoria, gdzie ta władza jest ustanowiona i gdzie może być wykonywana.”

Art. 43 „Z chwilą faktycznego przejścia władzy z rąk rządu legalnego do rąk okupanta, tenże poweźmie wszystkie będące w jego mocy środki, celem przywrócenia i zapewnienia, o ile to jest możliwe, porządku i życia społecznego, przestrzegając, z wyjątkiem bezwzględnych przeszkód, praw obowiązujących w tym kraju.”

Aktywność Izraela na zajętym (anektowanym/okupowanym) w wyniku wojny sześciodniowej (1967) Zachodnim Brzegu Jordanu \[ZBJ\]

podkreślona aktem wybudowania (antyterrorystycznego) Muru oddzielającego przestrzeń ZBJ od Izraela, niesie – co oczywiste - negatywne społecznie skutki dla zamieszkującej podzieloną przestrzeń ludności palestyńskiej. Te negatywne następstwa są oceniane jako naruszenie postanowień tak konwencji haskiej (Regulaminu - m.in. w/w art. 43), jak i konwencji genewskich.

Przykład kompetencji terytorialnych przyznanych indywidualnie, wykonywanych pod kontrolą międzynarodową:

Terytoria mandatowe – system mandatowy;
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej pojawiło się pytanie o los dwóch kategorii terytoriów:


1. Byłych kolonii niemieckich (Niemcom mocą Traktatu Weesalskiego odebrano wszystkie kolonie oraz
2. terytoriów pojawiających się w następstwie rozpadu Imperium ottomańskiego; (w sumie około 3 mln km2 – leżące w newralgicznych miejscach globu (Bliski Wschód).

3. Art. 22 Paktu Ligi Narodów - w/w terytoria „(...) zamieszkane przez ludy, jeszcze niezdolne do samodzielnego rządzenia w szczególnie trudnych warunkach nowożytnego świata.”, są przedmiotem uwagi i troski organizujących międzynarodowy porządek.
„(...) Dobrobyt i rozwój tych ludów stanowi święte posłannictwo cywilizacji i dlatego należy włączyć do niniejszego Paktu rękojmię spełnienia tego posłannictwa”.
Spełnienie świętego posłannictwa cywilizacji polegać miało „powierzeniu opieki nad tymi ludami narodom rozwiniętym, które ze względu na swe zasoby, doświadczenie i położenie geograficzne mogą najskuteczniej wziąć na siebie taką odpowiedzialność i zechcą ją przyjąć”. Narody (państwa) te miały wykonywać opiekę w charakterze Mandatariuszy Ligi Narodów \[LN\], w imieniu Ligi. Były nimi Wielka Brytania, Francja, Belgia, Australia, Nowa Zelandia, Unia Południowej Afryki i Japonia.

Zróżnicowanie mandatów

Mandaty zostały zróżnicowane:

* ==mandaty typu „A”== – którym Pakt gwarantował ==jedynie perspektywę niepodległości== - Bliskim Wschód - Syria i Liban (mandat Francji) - Irak, Palestyna, Transjordania – (mandat Wielkiej Brytanii);
* ==mandaty typu „B”== – dawne kolonie niemieckie w Afryce (Togo, Kamerun, Tanganika, Ruanda-Urundi);
* ==mandaty typu „C”== - Afryka Pd-Zach i wyspy na Pacyfiku (Samoa, Nauru, Nowa Gwinea, Karoliny, Mariany, Marschalla);

\
Mandatariusze realizowali kompetencję terytorialną w przestrzeni terytorium mandatowego na podstawie dwustronnej umowy między Mandatariuszem a LN oraz pod kontrolą LN - przedkładano Radzie Ligi coroczne sprawozdanie o realizacji misji powierniczej na powierzonych terytoriach.
Na niepodległość wybił się Irak z 1930 roku; Syria, Liban, Transjordania stały się niepodległe w 1946 roku; mandat brytyjski w Palestynie zakończył się w 1948 roku.

Art. 76 Karty Narodów Zjednoczonych:

„Zgodnie z celami organizacji Narodów Zjednoczonych, wskazanymi w artykule 1, międzynarodowy system powiernictwa ma następujące główne zadania:
(...) b. popierać polityczny, gospodarczy, społeczny i wychowawczy postęp ludności obszarów powierniczych oraz jej stopniowy rozwój w kierunku samowładności lub niepodległości, z uwzględnieniem specyficznych warunków każdego obszaru i jego ludów, ich swobodnie wyrażonych życzeń oraz stosownie do poszczególnych układów powierniczych;”
Znamiona mechanizmu opieki:

* wzorowany na rozwiązaniach mandatowych;
* dokładniej precyzował cele systemu, reguły przydzielenia kompetencji mocarstwom powierniczym, procedury kontroli ich wykonywania (rozdział Karty NZ obejmujący 11 artykułów);
* ludność obszarów powierniczych otrzymywała identyczne gwarancję przyszłej niepodległości;
* opieka na drodze do niepodległości Mocarstwa powierniczego; jego kompetencję terytorialną określała Karta NZ i szczegółowa umowa dwustronna (układ powierniczy pomiędzy państwem realizującym mandat powiernictwa a ONZ);
* proces poddany kontroli Narodów Zjednoczonych; Rada Powiernicza (organ główny ONZ) – skład: państwa administrujące obszarami powierniczymi + reprezentacja pozostałych członków ONZ – analiza okresowych sprawozdań;
Najdłużej terytorium powierniczym były Powiernicze Wyspy Pacyfiku (USA) od 1947- 1990 roku.

Kompetencje szczegółowe (funkcjonalne)

**wykonywane poza własnym terytorium w przestrzeniach nie podlegających władzy państwowej** (w tzw. przestrzeniach międzynarodowych, tj. takich, które zostały uznane przez społeczność międzynarodową za wspólne, służące interesowi wszystkich ich członków, za res communis (‘rzecz wspólna’).

Są nimi:

* **morze pełne;**
* **dno mórz i oceanów;**
* **Antarktyka**
* **przestrzeń kosmiczna;**

**Aspekt formalny** kompetencji państwa to **jurysdykcja**

uprawnienie państwa do władczego regulowania zachowania podmiotów mu podległych i zapewnienia wykonania tych regulacji w zakresie prawa cywilnego, handlowego, karnego, administracyjnego. Jurysdykcja:

**a) terytorialna;**

**b) personalna;**

**c) uniwersalna;**

**d) ochronna.**

**Jurysdykcja terytorialna państwa**

Wykonywanie jurysdykcji na określonym geograficznie terytorium w stosunku do podmiotów znajdujących się na tym terytorium.

Do terytorium zaliczamy:

a) obszary lądowe (nie muszą być połączone - np. enklawy),

b) przestrzeń powietrzna nad terytorium państwowym,

c) morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne.

**Nabycie terytorium.**

Ścisły związek z zasadą suwerenności; państwo nie może istnieć bez terytorium (sędzia Huber w wyroku arbitrażowym w sprawie Wysp Palmas: **suwerenność w odniesieniu do części powierzchni kuli ziemskiej jest warunkiem prawnym niezbędnym do włączenia tego obszaru do terytorium państwa**). Suwerenność terytorialna ściśle jest związana z tytułem prawnym do tego terytorium (istnienie prawa podmiotowego i faktyczna podstawa tego prawa).

\
Normy prawa międzynarodowego dotyczące nabycia i utraty terytorium nawiązują do koncepcji spotykanych w prawie rzymskim, regulujących własność i posiadanie.

**Sposoby nabycia terytorium:**

a) ==**nowe państwa niepodległe**== (proces dekolonizacji) - przyznanie niepodległości przez państwo - metropolię lub secesja. Obecnie - uważa się, że prawo państwa do zachowania integralności terytorialnej przeważa nad prawem do samostanowienia, które nie oznacza prawa do secesji (ale casus Kosova 2008; opinia doradcza MTS w sprawie legalności deklaracji niepodległości Kosova z 2010 roku).

\
**Problematyka remedial secession**.

\
b) ==**podbój**== - ścisły związek z zasadą **zakazu uznawania sytuacji nielegalnych** (przykłady z praktyki: uznanie przez Australię nielegalnej inkorporacji Timoru Wschodniego przez Indonezję, rezolucja nr 662 Rady Bezpieczeństwa po inwazji Iraku na Kuwejt, rosyjska agresja na Krym w 2014 roku);

\
c) ==**nabycie dodatkowego terytorium** - **przyrost**== terytorium (powstawanie wysp u ujścia rzek, wyłonienie się lądu w miejscu, gdzie kiedyś płynęła woda; 1986 - wybuch wulkanu na Pacyfiku spowodował pojawienie się wyspy w pasie morza terytorialnego japońskiej wyspy Iwo Jima), zmiana nurtu rzeki granicznej (jeżeli niewielka lub stopniowa, jeżeli gwałtowna - granica biegnie dalej starym korytem rzeki);

\
d) ==**cesja**== - pokojowe przekazanie terytorium przez jedno państwo innemu (na przykład w traktacie pokojowym);

\
e) ==**zawłaszczenie i zasiedzenie.**==

**Zawłaszczenie**

==nabycie terytorium, które nie należy do nikogo (*terra nullius*)==; zawłaszczenia może dokonać wyłącznie państwo; nie można zawłaszczyć rzeczy niezawłaszczalnej (np. morze pełne, Antarktyda); chodzi głównie o niezamieszkałe obszary i wyspy. Konieczne jest objęcie terytorium w posiadanie i oraz - po pewnym czasie - efektywne zawłaszczenie (sprawa wysp Palmas). MTS w sprawie Sahary Zachodniej w 1971 roku: “*According to the State practice of that period, territories inhabited by tribes or peoples having a social and political organization were not regarded as terrae nullius*”.

**Zasiedzenie**

==uzyskanie tytułu prawnego do terytorium, które nie stanowiło *terra nullius*, lecz należało wcześniej do innego państwa; podstawowe znaczenie ma przyzwolenie (wyraźne lub dorozumiane).== Protest nie pozwala przyjąć, że doszło do zasiedzenia.

Arbitraż w sprawie Chamizal (Meksyk v. USA; 1911): zgodnie z traktatami z 1848 i 1853 granicą między USA a Meksykiem jest rzeka Rio Grande. Koryto rzeki zmieniało się w czasie. Chamizal Tract leży pomiędzy starym a nowym korytem rzeki.

USA: Meksyk jest „estopped” od podnoszenia tytułu do terytorium z uwagi na długotrwałe, niezakłócone i niekwestionowane posiadanie terytorium przez USA. Arbitraż: Meksyk stale protestował (*constantly challenged and questioned by the Republic of Mexico, through its accredited diplomatic agents*).

**OBSZARY MORSKIE**

Konwencja NZ z 1982 roku z Montego Bay z Protokołem z 1994 roku.

**Wody wewnętrzne:**

**a) ujścia rzek;**

**b) wody portów;**

**c) zatoki** (jeżeli **odległość** między **punktami** wyznaczającymi **naturalne wejście do zatoki** przy **najniższym stanie wody** nie przekracza ==**24 mil morskich**,== można wytyczyć linię zamykającą zatokę między tymi dwoma punktami przy najniższym stanie wody, a wody znajdujące się po wewnętrznej stronie tej linii uważa się za wody wewnętrzne.

\
Jeżeli odległość między punktami wyznaczającymi naturalne wejście do zatoki przy najniższym stanie wody **przekracza 24 mile morskie**, wytycza się **wewnątrz zatoki prostą linię podstawową o długości 24 mil morskich w taki sposób, aby zamknąć nią możliwie największy obszar wody**.

WYJĄTEK: zatoki historyczne (Zatoka Hudsona w Kanadzie, Morze Białe i Morze Karskie w Rosji; sporny status zatoki Wielka Syrta na Morzu Libijskim).

Ustawa z 21 marca 1991 roku o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U. nr 32 z 1991 roku, poz. 131).

Art. 2.


1. Obszarami morskimi Rzeczypospolitej Polskiej są:


1. morskie wody wewnętrzne,
2. morze terytorialne,
3. wyłączna strefa ekonomiczna

* zwane dalej "polskimi obszarami morskimi".


2. Morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne wchodzą w skład terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Zwierzchnictwo terytorialne Rzeczypospolitej Polskiej nad morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym rozciąga się na wody, przestrzeń powietrzną nad tymi wodami oraz na dno morskie wód wewnętrznych i morza terytorialnego, a także na wnętrze ziemi pod nimi.

Art. 4. Morskimi wodami wewnętrznymi są:


1. część Jeziora Nowowarpieńskiegoi część Zalewu Szczecińskiego wraz ze Świną i Dziwną oraz Zalewem Kamieńskim oraz rzeka Odra pomiędzy Zalewem Szczecińskim a wodami portu Szczecin,
2. część Zatoki Gdańskiej
3. część Zalewu Wiślanego,
4. wody portów określone od strony morza linią łączącą najdalej wysunięte w morze stałe
urządzenia portowe, stanowiące integralną część systemu portowego.

Wyrok WSA z 13 maja 2010 roku, III SA/Wa 1749/09:

**sama przynależność statku nie będącego okrętem wojennym do państwa bandery nie powoduje włączenie tego statku do terytorium państwa bandery.** W konsekwencji dostarczenie towaru na okręt obcej bandery cumujący w porcie polskim nie może zostać uznane za przemieszczenie wyrobu akcyzowego z terytorium kraju na terytorium państwa członkowskiego.

**Morze terytorialne:**

szerokość: ==12 MM **od linii podstawowej**.==

Do morza terytorialnego należą **redy** (miejsca, na których zazwyczaj odbywa się załadunek, wyładunek i kotwiczenie statków), nawet jeśli w innym wypadku znajdowałyby się całkowicie lub częściowo poza zewnętrzną granicą morza terytorialnego.

Metody ustalania linii podstawowej:

a)  metoda ==**linii najdalszego odpływu**== (linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża, oznaczona na mapach o dużej skali uznanych oficjalnie przez państwo nadbrzeżne);

\
b)  metoda ==**prostych linii podstawowych**== ( w miejscach, gdzie linia

wybrzeża jest bardzo wygięta i wcina się w głąb lądu albo gdzie wzdłuż wybrzeża w jego bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się łańcuch wysp, można stosować metodę prostych linii podstawowych łączących odpowiednie punkty przy wytyczaniu linii podstawowej, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego. Przy wytyczaniu prostych linii podstawowych nie można **wyraźnie** odstępować od **ogólnego** kierunku wybrzeża, a obszary morskie znajdujące się po wewnętrznej stronie takich linii muszą być **dostatecznie ściśle** związane z obszarem lądowym, aby można było rozciągnąć na nie status wód wewnętrznych).

\
c) Polska: art. 5 ustawy: morzem terytorialnym Rzeczypospolitej Polskiej jest obszar wód morskich o szerokości 12 mil morskich, liczonych od linii podstawowej tego morza. Linię podstawową morza terytorialnego stanowi linia **najniższego stanu wody** wzdłuż wybrzeża lub zewnętrzna granica morskich wód wewnętrznych. Zewnętrzną granicę morza terytorialnego stanowi linia, której każdy punkt jest oddalony o 12 mil morskich od najbliższego punktu linii podstawowej, z zastrzeżeniem ust. 4.

**Wyspy** (art. 121 Konwencji z Montego Bay)

1. Wyspą jest ukształtowany w sposób naturalny obszar lądu, otoczony wodą, który pozostaje powyżej poziomu wody podczas przypływu.
2. Z wyjątkiem przewidzianym w ustępie 3, morze terytorialne, strefę przyległą, wyłączną strefę ekonomiczną i szelf kontynentalny wyspy określa się zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji, mającymi zastosowanie do innych obszarów lądowych.
3. Skały, które nie nadają się do zamieszkania przez ludzi lub do samodzielnej działalności gospodarczej, nie mają ani wyłącznej strefy ekonomicznej, ani szelfu kontynentalnego.

Prawo nieszkodliwego przypływu

1. Wyspą jest ukształtowany w sposób naturalny obszar lądu, otoczony wodą, który pozostaje powyżej poziomu wody podczas przypływu.
2. Z wyjątkiem przewidzianym w ustępie 3, morze terytorialne, strefę przyległą, wyłączną strefę ekonomiczną i szelf kontynentalny wyspy określa się zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji, mającymi zastosowanie do innych obszarów lądowych.
3. Skały, które nie nadają się do zamieszkania przez ludzi lub do samodzielnej działalności gospodarczej, nie mają ani wyłącznej strefy ekonomicznej, ani szelfu kontynentalnego.

\

Przepływ jest nieszkodliwy ==**dopóty, dopóki nie narusza pokoju, porządku publicznego lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego.**== Przykłady działań uznanych za naruszenie prawa nieszkodliwego przepływu:


1. groźba użycia siły lub użycie siły przeciwko suwerenności państwa nadbrzeżnego, jego terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości albo w jakikolwiek inny sposób naruszający zasady prawa międzynarodowego zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych;
2. manewry lub ćwiczenia z użyciem broni jakiegokolwiek rodzaju;
3. zbieranie informacji na szkodę obronności lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego;
4. propaganda mająca na celu osłabienie obronności lub bezpieczeństwa państwa

nadbrzeżnego;
5. czynności, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład

jakiegokolwiek statku powietrznego;
6. czynności, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład

jakiegokolwiek urządzenia wojskowego;
7. przyjmowani na pokład lub wydawaniu jakichkolwiek towarów lub walut albo

przyjmowani bądź wysadzaniu ze statku jakichkolwiek osób z naruszeniem ustaw lub innych przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych państwa nadbrzeżnego;
8. umyślne i poważne zanieczyszczanie;
9. dokonywanie jakichkolwiek połowów;
10. prowadzenie działalności badawczej lub obserwacji hydrograficznych;
11. zakłócanie funkcjonowania systemu łączności albo innych urządzeń lub instalacji

państwa nadbrzeżnego;
12. wszelkich innych działaniach niezwiązanych bezpośrednio z przepływem.

Przepisy szczególne dotyczące **okrętów podwodnych** (mają obowiązek przepływania przez morze terytorialne na powierzchni i z podniesioną banderą).

Nie można nakładać na obce statki żadnych opłat tylko z tego tytułu, że przepływają one przez morze terytorialne.

**Zasady wykonywania jurysdykcji: (prawo morza)**

**jurysdykcja karna w enumeratywnie wyliczonych przypadkach:**

a)  jeżeli skutki przestępstwa rozciągają się na państwo nadbrzeżne;

b)  jeżeli przestępstwo jest tego rodzaju, że zakłóca spokój kraju lub

porządek publiczny na morzu terytorialnym;

c)  jeżeli kapitan statku, przedstawiciel dyplomatyczny lub urzędnik

konsularny państwa bandery statku zwraca się do miejscowych organów z prośbą o pomoc; lub

d) jeżeli podjęcie takich działań jest konieczne do zwalczania nielegalnego handlu narkotykami lub substancjami psychotropowymi.

\
**jurysdykcja cywilna:**

a) państwo nadbrzeżne **nie powinno zatrzymywać** obcego statku przepływającego przez morze terytorialne ani zmieniać jego kursu w celu wykonania jurysdykcji cywilnej wobec osoby znajdującej się na pokładzie statku.

\
b) Państwo nadbrzeżne **nie może prowadzić egzekucji ze statku ani dokonać jego zajęcia** w związku z **jakimkolwiek** postępowaniem cywilnym, **chyba że** chodzi wyłącznie o zobowiązania podjęte przez statek lub zobowiązania, za które statek ten stał się odpowiedzialny podczas jego przepływu przez wody państwa nadbrzeżnego, lub w celu dokonania tego przepływu.

PODROZDZIAŁ C

ZASADY ODNOSZĄCE SIĘ DO OKRĘTÓW WOJENNYCH ORAZ INNYCH STATKÓW RZĄDOWYCH UŻYWANYCH DO CELÓW NIEHANDLOWYCH

Artykuł 28

**Definicja okrętu wojennego**

o **okręt należący do sił zbrojnych państwa**,

o noszący zewnętrzne znaki wyróżniające okręty posiadające przynależność tego państwa,

o dowodzony przez oficera marynarki pozostającego w służbie tego państwa i którego nazwisko znajduje się na liście oficerów lub w równorzędnym dokumencie,

o z załogą podlegającą normalnej dyscyplinie wojskowej.

\
**Artykuł 30**

Nieprzestrzeganie przez okręty wojenne ustaw i innych przepisów prawnych państwa nadbrzeżnego: państwo nadbrzeżne może żądać, aby okręt niezwłocznie opuścił morze terytorialne.

\
**Artykuł 31**

Odpowiedzialność państwa bandery za szkodę wyrządzoną przez okręt wojenny lub inny statek rządowy używany do celów niehandlowych

Państwo bandery ponosi międzynarodową odpowiedzialność za wszelką stratę lub szkodę wyrządzoną państwu nadbrzeżnemu wskutek nieprzestrzegania przez okręt wojenny lub inny

statek rządowy używany do celów niehandlowych ustaw i innych przepisów prawnych państwa nadbrzeżnego, dotyczących przepływu przez morze terytorialne lub postanowień niniejszej konwencji albo innych norm prawa międzynarodowego.

\
**Artykuł 32**

Immunitety okrętów wojennych i innych statków rządowych używanych do celów niehandlowych

Poza wyjątkami przewidzianymi w podrozdziale A oraz w artykułach 30 i 31 niniejsza konwencja nie narusza immunitetów okrętów wojennych ani innych statków rządowych używanych do celów niehandlowych.

Polska: Art. 6.

1. Obce statki, z zastrzeżeniem przepisów ust. 3, korzystają z prawa nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne Rzeczypospolitej Polskiej.


3. Minister Obrony Narodowej, w drodze rozporządzenia, określa przepływ okrętów wojennych obcych państw przez polskie morze terytorialne oraz warunki ich wejścia na polskie morskie wody wewnętrzne.

\
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA OBRONY NARODOWEJ z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie przepływu okrętów wojennych obcych państw przez polskie morze terytorialne oraz warunków wejścia tych okrętów na polskie morskie wody wewnętrzne. (Dz. U. z dnia 15 lipca 1992 r.)

Na podstawie art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U. Nr 32, poz. 131) zarządza się, co następuje:

§ 1. Okręty wojenne obcych państw korzystają z prawa nieszkodliwego przepływu przez polskie morze terytorialne na warunkach określonych w niniejszym rozporządzeniu.

§ 2. 1. Okręty wojenne obcych państw mogą przepływać przez polskie morze terytorialne oraz wchodzić na polskie morskie wody wewnętrzne za zezwoleniem Ministra Obrony Narodowej.

**Prawo przejścia tranzytowego przez cieśniny**:

w cieśninach wszystkie statki morskie i powietrzne korzystają bez przeszkód z prawa przejścia tranzytowego. Przejście tranzytowe polega na korzystaniu, (...) z **wolności żeglugi i przelotu wyłącznie w celu nieprzerwanego i szybkiego tranzytu przez cieśninę.**

**Prawo przejścia arichipelagowym szlakiem morskim:**

a) państwo archipelagowe może wyznaczać szlaki morskie i położone nad nimi korytarze powietrzne nadające się do nieprzerwanego i szybkiego przejścia obcych statków morskich i powietrznych przez jego wody archipelagowe;

b) wszystkie statki morskie i powietrzne korzystają z prawa archipelagowego przejścia takimi szlakami morskimi i przelotu takimi korytarzami powietrznymi;

c) archipelagowe przejście szlakami morskimi polega na korzystaniu, zgodnie z niniejszą konwencją, z prawa żeglugi i przelotu w zwyczajny sposób, wyłącznie w celu nieprzerwanego, szybkiego i niezakłóconego tranzytu;

d) statki morskie i powietrzne korzystające z archipelagowego przejścia szlakiem morskim nie mogą podczas przejścia oddalać się na więcej niż na 25 mil morskich w każdą stronę linii osiowych;

e) jeżeli państwo archipelagowe nie wyznaczy szlaków morskich lub korytarzy powietrznych, prawo archipelagowego przejścia szlakami morskimi może być wykonywane trasami normalnie używanymi do żeglugi międzynarodowej.

f) ograniczenia:


1. proporcja powierzchni wód zamkniętych przez archipelagową linię podstawową do powierzchni lądu powinna wynosić pomiędzy 1:1 a 9:1;
2. długość odcinków łączących poszczególne wyspy może wynosić najwyżej 100 mil morskich, z tym że maksymalnie 3% ogólnej liczby tych odcinków może mieć długość pomiędzy 100 a 125 mil morskich;

g) archipelagowe linie podstawowe nie mogą odcinać morza terytorialnego innego państwa od jego wyłącznej strefy ekonomicznej lub morza otwartego.

**Strefa przyległa**

==12 MM== od granicy zewnętrznej morza terytorialnego (uprawnienia państwa nadbrzeżnego o charakterze administracyjnym, sanitarnym, celnym, imigracyjnym i.t.p.).

**Szelf kontynentalny**

od czasów proklamacji Trumana (1945), w której zastrzegł prawo USA do wyłączności w zakresie **eksploatacji i badań** szelfu kontynentalnego.

\
MTS w sprawie delimitacji szelfu kontynentalnego (1969; RFN, Holandia, Dania) - **prawa do szelfu** przysługują niezależnie od wydania przez państwo jakiegokolwiek aktu prawnego; **istnieją automatycznie.**

Granica (prawna) szelfu kontynentalnego \n

a) IV Konwencja Genewska z 1958 roku o szelfie kontynentalnym - dno morskie i podziemie do izobaty 200 m, lub głębiej, jeżeli istnieją możliwości techniczne eksploatacji.
b) Konwencja z Montego Bay z 1982 roku:

* dno morskie i podziemie do zewnętrznej granicy obrzeża kontynentu lub
* 200 MM tam gdzie zewnętrzna krawędź obrzeża kontynentu nie sięga tak daleko,
* nie dalej jednak niż 350 MM morskich od linii podstawowej.
Wody ponad szelfem stanowią część morza pełnego i status szelfu nie wpływa na status
tych wód.

**Strefa wyłącznego rybołówstwa**

obszar przyległy do morza terytorialnego, na obszarze którego **państwo ma wyłączne prawo połowów, eksploatacji i ochrony zasobów żywych.**

Aż do 1982 roku nie uzgodniono jednoznacznie szerokości tej strefy (roszczenia wysuwano nawet do 200MM; w 1974 roku MTS odrzucił roszczenia Islandii co do 50MM, uznał jednak ==co do 12 MM.==

**Wyłączna strefa ekonomiczna**

(Konwencja z Montego Bay) - ==200 MM od linii podstawowej.==

Uprawnienia państwa nadbrzeżnego:

(a) suwerenne prawa w celu badania, eksploatacji i **ochrony** zasobów naturalnych, zarówno żywych, jak i nieożywionych, wód morskich pokrywających dno, a także dna morskiego i jego podziemia oraz w celu gospodarowania tymi zasobami, jak również w odniesieniu do innych przedsięwzięć w zakresie gospodarczego badania i eksploatacji strefy, takich jak wytwarzanie energii poprzez wykorzystanie wody prądów i wiatrów;

(b) jurysdykcję przewidzianą w odpowiednich postanowieniach niniejszej konwencji w odniesieniu do:


1. budowania i wykorzystywania sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji;
2. badań naukowych morza;
3. **ochrony i zachowania środowiska morskiego**;

\

wszystkie państwa, zarówno nadbrzeżne, jak i śródlądowe, korzystają w wyłącznej strefie ekonomicznej z wymienionych w artykule 87 wolności żeglugi i przelotu, **układania podmorskich kabli i rurociągów**. Państwo nadbrzeżne ma w wyłącznej strefie ekonomicznej wyłączne prawo budowania oraz wydawania pozwoleń i przepisów dotyczących budowy, eksploatacji i wykorzystywania: sztucznych wysp oraz innych instalacji i konstrukcji.

Artykuł 73

**Zapewnienie przestrzegania ustaw i innych przepisów prawnych państwa nadbrzeżnego**

1. Wykonując swoje suwerenne prawa do badania, eksploatacji, ochrony żywych zasobów i gospodarowania nimi w wyłącznej strefie ekonomicznej, państwo nadbrzeżne może stosować takie środki, łącznie z zatrzymaniem, inspekcją, zajęciem i wszczęciem postępowania sądowego, jakie okażą się konieczne dla zapewnienia przestrzegania ustaw i innych przepisów prawnych wydanych przez nie zgodnie z niniejszą konwencją.
2. Zajęte statki i ich załogi zwalniane są niezwłocznie po złożeniu zasadnej kaucji lub innego zabezpieczenia.
3. Sankcje karne państwa nadbrzeżnego za naruszenie ustaw i innych przepisów prawnych dotyczących rybołówstwa w wyłącznej strefie ekonomicznej nie mogą przewidywać, w braku odmiennego porozumienia między zainteresowanymi państwami, pozbawienia wolności ani jakiejkolwiek innej kary cielesnej.
4. W wypadku zajęcia lub zatrzymania obcego statku państwo nadbrzeżne niezwłocznie zawiadamia we właściwy sposób państwo bandery o podjętych działaniach i o karach, jakie zostały następnie wymierzone.

18 września 2013 r. aktywiści Greenpeace podjęli próbę obserwacji platformy wiertniczej Prirazlomnaya w ramach protestu przeciwko eksploatacji ropy naftowej w Arktyce.
19 września 2013 r., władze rosyjskie przejęły statek Greenpeace Arctic Sunrise na wodach międzynarodowych w rosyjskiej wyłącznej strefie ekonomicznej, aresztując załogę, sprowadzając statek do Murmańska i zatrzymując załogę, aktywistów i dwóch dziennikarzy na trzy miesiące.
Komitet Śledczy Rosji wszczął śledztwo, oskarżając aktywistów początkowo o piractwo, a później o chuligaństwo.

Trybunał jednogłośnie: (...)
STWIERDZA, że poprzez wejście na pokład, dochodzenie, inspekcję, aresztowanie, zatrzymanie i zajęcie Arctic Sunrise bez uprzedniej zgody Holandii oraz poprzez aresztowanie, zatrzymanie i wszczęcie postępowanie sądowego przeciwko Arctic Sunrise, Federacja Rosyjska naruszyła zobowiązania wobec Holandii jako państwa bandery na mocy art. 56 ust. 2, art. 58 ust. 1 i art. 58 ust. 2, art. 87 ust. 1 lit. a) i art. 92 ust. 1 konwencji;
STWIERDZA, że nie przestrzegając ust. 1 i 2 postanowienia ITLOS, Federacja Rosyjska naruszyła swoje zobowiązania wobec Niderlandów wynikające z artykułów
art. 290 ust. 6 i art. 296 ust. 1 Konwencji;

**Morze otwarte**:

przestrzeń niezawłaszczalna dla żadnego państwa - zasada wolności mórz (Grocjusz, XVII wiek). 6 wolności:

a) żeglugi;

b) przelotu;

c) rybołówstawa;

d) układania kabli podmorskich i rurociągów;

e) budowania sztucznych wysp oraz instalacji;

f) badań naukowych.

**Zasada wyłącznej jurysdykcji państwa bandery w stosunku do własnych statków**.

Wyjątki:

a) **prawo wizyty i rewizji** (podejrzenie, że obcy statek trudni się piractwem, uprawia handel niewolnikami, ma tę samą banderę co okręt wojenny mimo wywieszenia obcej, nadaje nielegalne audycje radiowe lub nie posiada żadnej przynależności państwowej) - tylko okręty wojenne.

\
b) **prawo pościgu** (musi być gorący i nieprzerwany; wpłynięcie na obce morze terytorialne powoduje, że pościg nie jest nieprzerwany) - tylko okręty wojenne;

\
c) **stan wyższej konieczności** - zajęcie lub zniszczenie w celu zapobieżenia katastrofie ekologicznej (1967 - UK zbombardowała liberyjski tankowiec Torrey Canyon, gdy ten wpadł na rafę w Kanale La Manche);

\
d) **zderzenie na morzu** (por. Lotus Case) - odrzucenie zasady obiektywnej jurysdykcji terytorialnej ze sprawy Lotus, jurysdykcję może wykonywać jedynie państwo bandery.

**Artykuł 100** **Obowiązek współpracy w zwalczaniu piractwa**

Wszystkie państwa współdziałają w możliwie najszerszym zakresie w zwalczaniu piractwa na

**morzu pełnym** lub w jakimkolwiek innym miejscu niepodlegającym jurysdykcji żadnego państwa.

**Artykuł 101 Definicja piractwa**

Każdy z następujących czynów stanowi piractwo:

\
(a) wszelki bezprawny akt **gwałtu**, **zatrzymania** lub **grabieży** popełniony dla celów **osobistych** przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu i wymierzony:

* **na morzu pełnym** przeciwko **innemu statkowi** morskiemu lub powietrznemu albo przeciwko osobom lub mieniu na pokładzie takiego statku morskiego lub powietrznego;
* przeciwko statkowi morskiemu lub powietrznemu, osobom lub mieniu w miejscu niepodlegającym jurysdykcji żadnego państwa;

\
(b) wszelki akt dobrowolnego udziału w korzystaniu ze statku morskiego lub powietrznego, jeżeli jego sprawca wiedział o okolicznościach nadających takiemu statkowi charakter pirackiego statku morskiego lub powietrznego; \\n

\
(c) wszelki akt podżegania do popełnienia czynów określonych w punktach (a) i (b) lub wszelki akt celowego ułatwiania popełnienia takich czynów.

**Artykuł 105** **Zajęcie pirackiego statku morskiego lub powietrznego**

Na morzu pełnym lub w każdym innym miejscu, niepodlegającym jurysdykcji żadnego państwa, każde państwo może zająć piracki statek morski lub powietrzny opanowany przez piratów i znajdujący się w ich władaniu oraz aresztować osoby i zająć mienie znajdujące się na pokładzie. **Sądy państwa, które dokonało zajęcia**, mogą orzekać o wymiarze kary oraz mogą określać środki, jakie należy przedsięwziąć wobec statków morskich, powietrznych lub

Amienia, z uwzględnieniem praw osób trzecich działających w dobrej wierze.

Rezolucja RN ONZ nr 1816 z 2008 roku:

“*The Security Council*,

“*Acting* under Chapter VII of the Charter of the United Nations, \\n “*postanawia*, że przez okres sześciu miesięcy od daty niniejszej rezolucji, państwa współpracujące z TFG w walce z piractwem i rozbojem na morzu u wybrzeży Somalii, w odniesieniu do których TFG powiadomiła Sekretarza Generalnego, mogą:

\
a) wpływać na wody terytorialne Somalii w celu zwalczania aktów piractwa i rozboju morzu, w sposób zgodny z takim działaniem dozwolonym na pełnym morzu w odniesieniu do piractwa na mocy odpowiedniego prawa międzynarodowego; i \\n b) używać, na wodach terytorialnych Somalii, w sposób zgodny z działaniami dozwolonymi na pełnym morzu, w odniesieniu do piractwa na mocy odpowiedniego prawa międzynarodowego, wszelkich niezbędnych środków w celu powstrzymania aktów piractwa i rozboju;

\
“11. *wzywa* wszystkie państwa (...), do współpracy przy ustalaniu jurysdykcji oraz w dochodzeniu i ściganiu osób odpowiedzialnych za akty piractwa i rozboju u wybrzeży Somalii, zgodnie z obowiązującym prawem międzynarodowym, w tym międzynarodowym prawem dotyczącym praw człowieka, oraz udzielanie pomocy poprzez, między innymi, udzielanie pomocy dyspozycyjnej i logistycznej w odniesieniu do osób znajdujących się pod ich jurysdykcją i kontrolą, takich ofiar i świadków oraz osób zatrzymanych w wyniku operacji prowadzonych na podstawie niniejszej rezolucji;

KONWENCJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, sporządzona w Wiedniu dnia 20 grudnia 1988 r.

Artykuł 17 Nielegalny obrót drogą morską


1. Strony będą współdziałały w możliwie najszerszym zakresie oraz zgodnie z międzynarodowym prawem morza, aby przeciwdziałać nielegalnemu obrotowi drogą morską.
2. Strona, która ma istotne powody, aby podejrzewać, że statek jej bandery (...) współdziała w nielegalnym obrocie, może prosić o pomoc inne Strony dla przeciwdziałania wykorzystywaniu statku do takiego celu. Strony, do których zwrócono się z prośbą o taką pomoc, udzielają jej w ramach posiadanych środków.
3. Strona, która ma istotne powody, aby podejrzewać, że statek korzystający ze swobody żeglugi zgodnie z prawem międzynarodowym, który okazuje banderę albo znaki rejestracyjne innej Strony, współdziała w nielegalnym obrocie, może zawiadomić o tym Państwo tej bandery, prosić o potwierdzenie rejestracji, a w przypadku uzyskania tego potwierdzenia, prosić o zezwolenie przez Państwo tej bandery na podjęcie stosownych środków wobec tego statku.
4. Zgodnie z postanowieniami ustępu 3 lub zgodnie z obowiązującymi pomiędzy nimi umowami lub też zgodnie z jakimikolwiek porozumieniami lub uzgodnieniami, zawartymi pomiędzy takimi Stronami, Państwo bandery może zezwolić Państwu wzywającemu, między innymi, na:
(i) wejście na pokład statku,
(ii) przeszukanie statku,
(iii) jeżeli znalezione zostaną dowody współdziałania w nielegalnym obrocie, podjęcie właściwych działań wobec statku, osób i ładunku znajdujących się na statku.
5. Strona, która podjęła jakiekolwiek działania w oparciu o postanowienia niniejszego artykułu, niezwłocznie zawiadomi zainteresowane Państwo bandery o wynikach tych działań. 10. Czynności wymienione w ustępie 4 niniejszego artykułu będą podejmowane tylko przez okręty wojenne bądź samoloty wojskowe lub też przez inne okręty lub samoloty wyraźnie oznakowane i dające się zidentyfikować jako wypełniające funkcje państwowe i upoważnione do tego celu.

Dno mórz i oceanów

==wspólne dziedzictwo ludzkości, niezawłaszczalne, nie podlega niczyjej jurysdykcji, eksploatacja jedynie za zezwoleniem Organizacji Dna Morskiego,== obowiązek transferu technologii, dziwne zasady podziału zysków (także do tzw. ruchów narodowowyzwoleńczych) - zasady te z uwagi na opór państw wysoko rozwiniętych zmieniono w Porozumieniu z 1994 roku, które otworzyło możliwość wejścia Konwencji w życie. Clarion-Clipperton \\n Interoceanmetal (Polska, Rosja, Kuba, Bułgaria)

\
W lutym 2018 roku Polska podpisała kontrakt z Międzynarodową Organizacją Dna Morskiego na poszukiwanie siarczków polimetalicznych (miedź, srebro, metale szlachetne i pierwiastki ziem rzadkich) na obszarze ryftu śródatlantyckiego. Polska koncesja poszukiwawczo-rozpoznawcza na środkowym Atlantyku nie jest duża - liczy 10 tys. km kw. Złoża znajdują się na głębokości od ok. 1400 do ok. 2800 m. Koncesją będziemy dysponować przez 15 lat z możliwością przedłużania jej co 5 lat. Polska ponadto poprzez udział we Wspólnej Organizacji Interoceanmetal, bierze udział w podwodnej eksploracji działki na Pacyfiku. Leży ona w strefie Clarion Clipperton, 3 tys. km na zachód od Meksyku. Działka ma ok. 75 tys. km kw. i jesteśmy jej współwłaścicielem od 1987 r.; są tam konkrecje polimetaliczne z pierwiastkami takimi jak mangan, wanad, molibden, nikiel, miedź.

Szczególny status Antarktyki.

Traktat Antarktyczny z 1959 roku (40 państw-stron, w tym państwa roszczące sobie pretensje do obszaru Antarktyki (Australia, UK, Argentyna, Chile, Francja, Nowa Zelandia) oraz inne państwa (USA, ZSRR, Belgia, Japonia, Polska). Szczególny reżim:

a)  demilitaryzacja Antarktyki i nakaz wykorzystywania jej wyłącznie do celów pokojowych;

b)  „zamrożenie” roszczeń terytorialnych państw, które takie roszczenia zgłaszały w przeszłości i zakaz wysuwania nowych;

c)  wolność badań naukowych i nakaz wzajemnego informowania o badaniach i ekspedycjach;

d)  zakaz prób jądrowych i umieszczania odpadów radioaktywnych;

e)  odbywanie konsultacji między zainteresowanymi państwami oraz prawo do

wyznaczania obserwatorów do przeprowadzania inspekcji.

\
Charakter traktatu antarktycznego: postanowienia w nim zawarte są opposable (przeciwstawialne) także w odniesieniu do państw, które nie są jego stronami (dowód na istnienie w prawie międzynarodowym norm wiążących państwa bez ich zgody)

\
Nierozstrzygnieta kwestia wykonywania jurysdykcji karnej lub cywilnej w stosunku do osób przebywających na obszarze Antarktyki innych niż personal naukowy oraz członkowie inspekcji (np. turystów).

1991– protokół do TA o ochronie środowiska – 50-letnie moratorium na eksploatacje bogactw mineralnych Antarktyki.

\
W przypadku Arktyki nie udało się zawrzeć traktatu całościowo regulującego sytuację prawną tego regionu. Zastosowanie znajdą umowy dwustronne między zainteresowanymi państwami, umowy wielostronne (np. traktat svalbardzki dotyczący Spitzbergenu) oraz przede wszystkim normy zawarte w KPM (lub dla państw nie będących jej stroną – zwyczajowe prawo międzynarodowe, które KMP w znacznej części kodyfikuje).

\
Najważniejsze spory w regionie arktycznym dotyczą delimitacji wód terytorialnych. Niektóre państwa stosują w tym celu metodę prostych linii podstawowych, z niekorzyścią dla otwartej żeglugi morskiej. W konsekwencji nie jest jednoznaczny status niektórych szlaków morskich (w tym obu Przejść).

\
Z uwagi na przewidzianą art. 76 KPM możliwość wytyczenia zewnętrznej granicy szelfu kontynentalnego poza granice wyłącznej strefy ekonomicznej, państwa arktyczne (przede wszystkim Rosja i Kanada) zgłaszają roszczenia do szelfu, oceniane przez Komisję Granic Szelfu Kontynentalnego.

PRZESTRZEŃ POWIETRZNA NAD TERYTORIUM PAŃSTWA:

Przestrzeń powietrzna: traktowana tak samo jak terytorium lądowe, bezwzględny zakaz naruszania. Brak odpowiednika prawa nieszkodliwego przepływu. Górna granica – nie jest określona (różne propozycje; w praktyce – zasięg suwerennej władzy państwa ograniczony jest technicznymi możliwościami samolotów).

**Konwencja chicagowska z 1944 roku:**

art. 1: Umawiające się Państwa uznają, że każde Państwo posiada całkowitą i wyłączną suwerenność przestrzeni powietrznej nad swoim terytorium.

\
art. 2: Dla celów niniejszej Konwencji uważa się, że terytorium Państwa stanowią obszary lądowe i przylegające do nich wody terytorialne, objęte suwerennością, mandatem lub opieką tego Państwa.

\
**art. 3** **Cywilne i państwowe statki powietrzne**

a) Niniejsza Konwencja stosuje się ==**wyłącznie** do cywilnych statków powietrznych,== nie stosuje się zaś do statków powietrznych państwowych.

\
b) Statki powietrzne **używane w służbie** wojskowej, celnej i policyjnej **uważa się** za statki powietrzne państwowe.

\
c) Żaden państwowy statek powietrzny Umawiającego się Państwa nie może przelatywać nad terytorium innego Państwa ani lądować na nim bez zezwolenia udzielonego w drodze specjalnego porozumienia lub w inny sposób albo niezgodnie z warunkami takiego zezwolenia.

\
art. 6. Regularna międzynarodowa służba powietrzna może być wykonywana nad terytorium lub terytorium Umawiającego się Państwa tylko na mocy specjalnego zezwolenia lub innego upoważnienia udzielonego przez to Państwo i zgodnie z warunkami takiego zezwolenia lub upoważnienia.

Pięć swobód: (służba powietrzna)

* swoboda przelotu tranzytowego bez lądowania;
* swoboda lądowania w celach technicznych (niezarobkowych);
* swoboda dostarczania pasażerów, poczty i ładunków z państwa macierzystego do
państwa lądowania;
* swoboda zabierania pasażerów, poczty i ładunków z państwa lądowania do państwa
macierzystego;
* swoboda przewozu pasażerów, poczty i ładunku pomiędzy jednym umawiającym się
państwem a państwem lądowania.

Artykuł 26

Dochodzenia w sprawie wypadków

W razie wypadku, którego doznał statek powietrzny jednego Umawiającego się Państwa na terytorium innego Umawiającego się Państwa i który pociągnął za sobą śmierć lub poważne obrażenia albo wskazuje na istnienie poważnych usterek technicznych na statku powietrznym lub w udogodnieniach dla żeglugi powietrznej, ==**Państwo, na którego terytorium wypadek nastąpił**, **wdroży dochodzenie**== co do okoliczności wypadku, stosując się, jak dalece jego własne ustawy na to pozwalają, do zasad postępowania zaleconych przez Organizację Miedzynarodowego Lotnictwa Cywilnego. Państwu, w którym statek powietrzny jest zarejestrowany, powinno się umożliwić wyznaczenie obserwatorów, którzy byliby obecni przy dochodzeniu; ==**Państwo prowadzące dochodzenie poda do wiadomości temu drugiemu Państwu sprawozdanie i wnioski w danej sprawie**.==

Zakaz naruszania przestrzeni powietrznej innego państwa. Incydenty:

* 1955 (lotnictwo bułgarskie zestrzeliło samolot El-Al. Odbywający regularny rejs pasażerski, z obywatelami wielu państw na pokładzie;
* 1960 – incydent z U2 (szpiegowski samolot Sił Powietrznych USA) nad Swierdłowskiem, zestrzelonym przez sowiecką obronę przeciwlotniczą;
* 1983 – zestrzelenie przez lotnictwo ZSRR samolotu pasażerskiego Korean Airlines nad Sachalinem (269 osób na pokładzie), który w niewyjaśnionych do końca okolicznościach znalazł się nad terytorium ZSRR; pilot Mig-a wziął Boeinga (podobno) za samolot szpiegowski.

Reakcja na naruszenie przestrzeni powietrznej innego państwa

protokół montrealski z 1984 roku do Konwencji z Chicago - umawiające się ==Państwa uznają, że każde Państwo musi **powstrzymać się od uciekania się do użycia broni przeciwko cywilnemu statkowi powietrznemu w locie** oraz że w przypadku przechwycenia życie osób na pokładzie i bezpieczeństwo statku powietrznego nie mogą być zagrożone.==

\
Pomimo tego:

* 1988 – Airbus Iran Air zestrzelony przez krążownik USS Vincennes nad Zatoką Perską
(dowódca tłumaczył się pomyłką; w czasie starcia z irańskimi kanonierkami uznał, że jest atakowany także z powietrza). USA zaoferowały odszkodowanie ex gratia (bez uznania odpowiedzialności; Iran – wniósł skargę do MTS; ostatecznie USA wypłaciły odszkodowania na zasadzie ex gratia).
* 2001 (samolot ukraiński nad Morzem Czarnym) - 2014 (samolot KLM nad Ukrainą).

Umowy międzynarodowe wielostronne regulujące niektóre zagadnienia związane z żeglugą powietrzną:

I. Konwencja tokijska z 1963 roku w sprawie przestępstw i niektórych czynów popełnionych na pokładzie statków powietrznych. Zasady wykonywania jurysdykcji:


1. Państwo rejestracji statku powietrznego jest właściwe do wykonywania ==jurysdykcji w sprawach o przestępstwa i czyny popełnione na pokładzie;==
2. Umawiające się Państwo nie będące Państwem rejestracji nie może przeszkodzić kontynuowaniu lotu przez statek powietrzny, w celu wykonania jurysdykcji karnej w stosunku do przestępstwa popełnionego na pokładzie, z wyjątkiem wypadków gdy:
a) przestępstwo wywarło skutek na terytorium tego Państwa;
b) przestępstwo zostało popełnione przez obywatela tego Państwa lub w stosunku do
takiego obywatela albo osobę posiadającą stałe miejsce zamieszkania w tym Państwie: c) przestępstwo narusza bezpieczeństwo tego Państwa;
d) przestępstwo stanowi naruszenie jakichkolwiek reguł lub przepisów dotyczących lotu
lub manewrowania statkiem powietrznym, obowiązujących w tym Państwie;
e) wykonanie tej jurysdykcji jest konieczne w celu zapewnienia poszanowania jakiegokolwiek zobowiązania tego Państwa wynikającego z wielostronnej umowy
międzynarodowej.

Jeżeli osoba znajdująca się na pokładzie bezprawnie zakłóciła przemocą lub groźbą użycia przemocy, eksploatację statku powietrznego znajdującego się w locie, zawładnęła takim statkiem lub objęła nad nim kontrolę albo gdy ma zamiar dokonać takiego czynu, Umawiające się Państwa podejmą wszelkie stosowne środki w celu przywrócenia lub utrzymania kontroli nad statkiem powietrznym przez jego prawowitego dowódcę. W wypadkach określonych w poprzednim ustępie, każde Umawiające się Państwo, w którym statek powietrzny wyląduje, zezwoli pasażerom i załodze tego statku tak szybko, jak to będzie możliwe, na kontynuowanie ich podróży, oraz zwróci osobom uprawnionym statek powietrzny i jego ładunek.

Operacja Entebbe, znana także jako Operation Thunderball - operacja odbicia pasażerów porwanego samolotu, przeprowadzona w Ugandzie w nocy z 3 na 4 lipca 1976.

27 czerwca 1976 o godz. 12:20 francuski samolot pasażerski Airbus A300 (Air France, lot 139) z 258 osobami na pokładzie wystartował z Aten do Paryża. Osiem minut po starcie samolot został uprowadzony i zmuszony do lądowania na lotnisku w Entebbe, w Ugandzie (Afryka). Porywaczami było dwóch członków Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny i dwóch członków niemieckiej organizacji terrorystycznej. W Entebbe do czterech porywaczy dołączyło jeszcze trzech. Na miejscu okazało się, że ugandyjski dyktator Idi Amin jest jawnym współpracownikiem terrorystów.

Pasażerowie (wielu narodowości żydowskiej) przetrzymywani byli w starym terminalu lotniska. Terroryści żądali uwolnienia 40 palestyńskich bojowników więzionych przez Izrael, oraz 13 innych więźniów przetrzymywanych we Francji, Niemczech, Szwajcarii i Kenii. Zagrożono wysadzeniem samolotu w powietrze wraz z pasażerami, jeśli Izrael nie spełni żądań do 1 lipca do godz. 14:00. W tej sytuacji rząd izraelski, pod przywództwem premiera Icchaka Rabina, wstępnie zgodził się na spełnienie ultimatum. Równocześnie, w ścisłej tajemnicy, Izrael przygotowywał akcję ratunkową. Misja ta wydawała się być niemożliwa do realizacji: odległość z Izraela do Ugandy wynosi 4000 km, ponadto władze tego kraju stały po stronie terrorystów.

W odpowiedzi na zgodę Izraela na spełnienie żądań, terroryści przedłużyli termin ultimatum do 4 lipca do godz. 14:00. Zdecydowali również, że uwolnią załogę i nie-żydowskich pasażerów. Dowódca samolotu Michel Bacos, ogłosił, że jako kapitan odpowiada za wszystkich pasażerów i odmówił opuszczenia ich. Cała jego załoga z własnej woli postąpiła tak, jak jej dowódca (po powrocie do Paryża Bacos spotkał się z upomnieniem ze strony kierownictwa Air France i został na pewien czas zawieszony). Francuska pielęgniarka domagała się, aby jej miejsce w samolocie zajął jeden z zakładników, jednak została zmuszona przez ugandyjskich żołnierzy do odlotu. Zwolnieni zakładnicy zostali załadowani do francuskiego samolotu, który przybył specjalnie w tym celu do Entebbe, a następnie odwiezieni do Paryża.

Przetrzymywano teraz ogółem 105 zakładników – obywateli Izraela, obywateli żydowskiego pochodzenia innych państw i załogę samolotu.

Grupa uderzeniowa liczyła około 100 żołnierzy i składała się z komandosów z 35 Brygady Spadochronowej oraz Brygady Piechoty Golani. Jako trzon tej grupy występowali komandosi z Jednostki 269 (Sayeret Matkal).

3 lipca o godz. 23:01 pierwszy Hercules wylądował na Entebbe. Z samolotu wyjechał oddział uderzeniowy, który przypuścił atak na stary terminal - miejsce przetrzymywania zakładników. Rajd ten trwał zaledwie 3 minuty, licząc od chwili lądowania samolotu. Do godz. 23:08 wszystkie cztery Herculesy znajdowały się już na ziemi. Kolejne odziały izraelskich

komandosów stoczyły bitwę z żołnierzami ugandyjskimi i zajęły kluczowe pozycje na terenie lotniska.
W ataku zginęło dwóch zakładników, a 7 zostało rannych. Śmierć poniósł dowódca izraelskich komandosów Jonatan Netanjahu, a inny z żołnierzy został ciężko ranny i sparaliżowany. Zabito 6 terrorystów. W trakcie walki zginęło też 45 żołnierzy ugandyjskich.

Uratowani zakładnicy zostali załadowani do jednego z Herculesów. Trwało to siedem minut. Samolot z pasażerami wystartował (jako pierwszy) o godz. 23:52. Następnie komandosi ogniem karabinów maszynowych zniszczyli 7 ugandyjskich myśliwców Mig-17, stojących na lotnisku. Miało to uniemożliwić ewentualny pościg za izraelskimi samolotami. Ostatni Hercules wystartował o godz. 0:40.
Po krótkim pobycie w Nairobi samoloty wyruszyły w drogę powrotną do Izraela. Hercules z uwolnionymi zakładnikami wystartował o godz. 2:04. Rankiem 4 lipca wylądował on na lotnisku Ben Guriona w Tel-Awiwie. Tam na uwolnionych czekały już ich rodziny i bliscy.

Jeszcze jedną śmiertelną ofiarą była 75-letnia Dora Bloch, która ze względu na stan zdrowia została wcześniej przewieziona do szpitala w Kampali. W 1987 r. Henry Kyemba, minister zdrowia Ugandy w czasie tych wypadków, ujawnił, że Dora Bloch została po ataku wyciągnięta ze szpitala i zamordowana na rozkaz Amina przez jego dwóch oficerów.

II. Konwencja Haska w sprawie bezprawnego zawładnięcia statkami powietrznymi z 1970 roku. Podstawowe zasady:

1\. Każda osoba, która na pokładzie statku powietrznego będącego w locie:

a) bezprawnie, przemocą lub groźbą użycia przemocy lub w każdej innej formie zastraszenia dokonuje zawładnięcia statkiem powietrznym lub przejęcia nad nim kontroli albo też usiłuje popełnić taki czyn, lub

b) współdziała z osobą, która popełnia lub usiłuje popełnić taki czyn, popełnia przestępstwo (zwane dalej "przestępstwem"), które w każdym umawiającym się państwie zagrożone będzie surową karą

\
2\.:Zasada ==*aut dedere aut iudicare*== (Jeżeli Umawiające się Państwo na terytorium którego znajduje się domniemany sprawca przestępstwa nie wydaje go, zobowiązane jest ono bez żadnego wyjątku oraz bez względu na to, czy przestępstwo zostało popełnione na jego terytorium, przedłożyć sprawę właściwym władzom w celu przeprowadzenia postępowania karnego. Władze te podejmować będą swe decyzje w taki sam sposób jak w przypadku jakiegokolwiek przestępstwa o poważnym charakterze, zgodnie z prawem wewnętrznym tego Państwa.

III. Konwencja montrealska o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego z 1976 roku. Podstawowe zasady:

1\. Popełnia przestępstwo (które powinno być zagrożone surową karą) każda osoba, która bezprawnie i umyślnie:

a) dokonuje aktu przemocy wobec osoby znajdującej się na pokładzie statku powietrznego będącego w locie, jeżeli czyn ten może zagrażać bezpieczeństwu tego statku powietrznego; lub

b) niszczy statek powietrzny będący w służbie lub powoduje jego uszkodzenie, które czyni go niezdolnym do lotu lub które może stworzyć zagrożenie jego bezpieczeństwa w locie; lub

c) umieszcza lub powoduje umieszczenie w jakikolwiek sposób na statku powietrznym będącym w służbie urządzeń lub substancji, które mogą ten statek zniszczyć albo spowodować jego uszkodzenie czyniące go niezdolnym do lotu lub mogące stworzyć zagrożenie jego bezpieczeństwa w locie; albo

d) niszczy lub uszkadza lotnicze urządzenia nawigacyjne lub zakłóca ich działanie, jeżeli czyn taki może zagrozić bezpieczeństwu statku powietrznego w locie; lub

e) **przekazuje informacje, o których wie, że są fałszywe, stwarzając w ten sposób zagrożenie bezpieczeństwa statku powietrznego w locie**.

**Przestrzeń kosmiczna**

Początek – wystrzelenie przez ZSRR pierwszego sztucznego satelity - brak protestów ze strony państw, nad terytorium których satelita przelatywał – powstanie pierwszej zwyczajowej normy prawa kosmicznego – wolność badania i wykorzystywania przestrzeni kosmicznej. Najważniejsze umowy międzynarodowe:

Traktat Moskiewski z 1963 roku

zakaz prób z bronią nuklearną w przestrzeni kosmicznej (także w atmosferze i pod wodą);

Traktat waszyngtoński z 1967 roku o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi. Podstawowe zasady:

1. Wolność badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi;
2. Zakaz zawłaszczenia przez państwa przez ogłoszenie suwerenności, w drodze użytkowania lub okupacji a także w jakikolwiek inny sposób;
3. Zakaz umieszczania na orbicie okołoziemskiej broni masowego rażenia;
4. Demilitaryzacja Księżyca i innych ciał niebieskich;
5. Obowiązek udzielania pomocy kosmonautom z innych państw;
6. Odpowiedzialność międzynarodowa państw za działalność w przestrzeni
kosmicznej (niezależnie od tego, czy prowadzi ją państwo czy też podmiot
niepaństwowy), w tym odpowiedzialność za szkody kosmiczne;
7. Jurysdykcja państw nad obiektami wypuszczonymi w przestrzeń
kosmiczną;

IV. Konwencja z 1972 roku sporządzona w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne. Najważniejsze zasady:

1. Państwo wypuszczające jest bezwzględnie zobowiązane do zapłacenia odszkodowania za szkodę, którą **wypuszczony przez nie obiekt kosmiczny wyrządził na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu. Ta odpowiedzialność ma charakter absolutny**. W razie szkody wyrządzonej gdziekolwiek indziej aniżeli na powierzchni ziemi obiektowi kosmicznemu jednego państwa wypuszczającego lub osobom lub majątkowi na pokładzie takiego obiektu kosmicznego przez obiekt kosmiczny innego państwa wypuszczającego, to ostatnie odpowiada jedynie wówczas, gdy szkoda wynikła z jego winy lub z winy osób, za które jest ono odpowiedzialne.
2. Solidarna odpowiedzialność państw, które wspólnie wypuściły obiekt kosmiczny;
3. Konwencji nie stosuje się do szkód wyrządzonych przez obiekt kosmiczny państwa wypuszczającego obywatelom państwa wypuszczającego oraz obcym obywatelom w czasie, kiedy uczestniczą oni w operacjach związanych z tym
obiektem kosmicznym.

11 lutego 2009 roku:

**Amerykański i rosyjski satelita zderzyły się nad Syberią**

Dwa satelity telekomunikacyjne zderzyły się na orbicie okołoziemskiej. Był to najpoważniejszy tego rodzaju przypadek - poinformowała agencja NASA. Do zderzenia doszło nad Syberią, na wysokości 805 km. Uczestniczył w nim amerykański komercyjny satelita Iridium, wystrzelony w 1997 r. i rosyjski satelita wprowadzony na orbitę 4 lata wcześniej, najprawdopodobniej już nieczynny. Każdy satelita ważył ok. 450 kg.

W rezultacie powstały dwie duże chmury odłamków. Pełna ocena skutków kolizji będzie znana dopiero po kilku tygodniach. \\n Według NASA, nie ma większego zagrożenia dla międzynarodowej stacji orbitalnej ISS ani dla promów kosmicznych. Eksperci agencji oceniają je jako niskie jednak podkreślają, że nie dokonali jeszcze pełnej oceny sytuacji.

Orbita stacji ISS jest o ok. 435 km niższa od tej, na której doszło do zderzenia. Natomiast najbliższy start wahadłowca wyznaczony jest na 22 lutego. Eksperci ocenią stopień zagrożenia dla tej misji w najbliższych dniach. \\n Zdaniem Nicholasa Johnsona, eksperta z ośrodka lotów kosmicznych w Houston, bardziej może być zagrożony teleskop orbitalny Hubble i satelity obserwujące Ziemię bowiem znajdują się na wyższych orbitach i bliżej chmur odłamków.

W przeszłości doszło czterokrotnie do zderzeń na orbicie, ale były to przeważnie niewielkie fragmenty zużytych rakiet nośnych. \\n Według ocen NASA, na początku br. Ziemię okrążało ok. 17 tys. różnego rodzaju odłamków "kosmicznego złomu". Obiekty o rozmiarach powyżej 6 cm są śledzone przez sieć naziemnych stacji namiarowych.

**Szczególny status orbity geostacjonarnej**

Orbita położona bezpośrednio nad równikiem (22.300 mil), **na której satelity poruszają się z prędkością kątową równą prędkości Ziemi**. Jedyna orbita zdolna do zapewnienia kontaktu ze stacjami naziemnymi za pośrednictwem pojedynczego satelity. Ogromne znaczenie gospodarcze (telekomunikacja).

1976: państwa równikowe podpisały deklaracje bogotańską (Brazylia, Kolumbia, Kongo, Ekwador, Indonezja, Kenia, Uganda, Zair) – fragmenty orbity geostacjonarnej położone bezpośrednio nad terytorium tych państw są częścią terytorium, nad którym państwa równikowe sprawują swoją suwerenność. Roszczenia zgodnie odrzucone przez wszystkie pozostałe kraje świata.

AGREEMENT GOVERNING THE ACTIVITIES OF STATES ON THE MOON AND OTHER CELESTIAL BODIES (1979)

(b. skromna liczba ratyfikacji i aktów przystapienia – kilkanaście według stanu na 2016)

Podobieństwo do reżimu prawnego dna mórz i oceanów według Konwencji z Montego Bay ("wspólne dziedzictwo ludzkości") i podobne zastrzeżenia ze strony państw rozwiniętych

\
Article 1  1. The provisions of this Agreement relating to the moon shall also apply to other celestial bodies within the solar system, other than the earth, except in so far as specific legal norms enter into force with respect to any of these celestial bodies.

 

Article 4  1. The exploration and use of the moon shall be the __**province of all mankind and shall be carried out for the benefit and in the interests of all countries**__, irrespective of their degree of economic or scientific development. Due regard shall be paid to the interests of present and future generations as well as to the need to promote higher standards of living and conditions of economic and social progress and development in accordance with the Charter of the United Nations.

\
Article 11 1. The moon and its natural resources are the common heritage of mankind, which finds its expression in the provisions of this Agreement and in particular in paragraph 5 or this article.
2\. The moon is not subject to national appropriation by any claim of sovereignty, by means of use or occupation, or by any other means. – potwierdzenie zasady niezwłaszczalności przestrzeni kosmicznej przez państwa, ale:
 
3\. Neither the surface nor the subsurface of the moon, nor any part thereof or natural resources in place, shall become property of any State, international intergovernmental or non-governmental organization, national organization or non-governmental entity or of any natural person. The placement of personnel, space vehicles, equipment, facilities, stations and installations on or below the surface of the moon, including structures connected with its surface or subsurface, shall not create a right of ownership over the surface or the subsurface of the moon or any areas thereof. The foregoing provisions are without prejudice to the international rgime referred to in paragraph 5 of this article.

\
States Parties to this Agreement hereby undertake to establish an international regime, including appropriate procedures, to govern the exploitation of the natural resources of the moon as such exploitation is about to become feasible. This provision shall be implemented in accordance with article 18 of this Agreement.

\
The main purposes of the international regime to be established shall include:(a) The orderly and safe development of the natural resources of the moon; (b) The rational management of those resources; (c) The expansion of opportunities in the use of those resources; (d) An equitable sharing by all States Parties in the benefits derived from those resources, whereby the interests and needs of the developing countries, as well as the efforts of those countries which have contributed either directly or indirectly to the exploration of the moon, shall be given special consideration

\
Federalne prawo amerykańskie (odmienne podejście w przedmiocie prywatnej eksploracji kosmosu):

**Ҥ 51303. Asteroid resource and space resource rights**

“A United States citizen engaged in commercial recovery of an asteroid resource or a space resource under this chapter __**shall be entitled**__ to any asteroid resource or space resource obtained, including to possess, own, transport, use, and sell the asteroid resource or space resource obtained in accordance with applicable law, including the international obligations of the United States.”.

It is the sense of Congress that by the enactment of this Act, __**the United States does not thereby assert sovereignty or sovereign or exclusive rights or jurisdiction over, or the ownership of, any celestial body**__.

 

Natura kompetencji terytorialnej:

a) ==**pełna i całkowita**;== domniemanie mocy obowiązującej norm prawa kreowanych przez państwo.

b) ==**wyłączna**== (skierowany do innych państw zakaz naruszania).

**Konsekwencje wynikające z kompetencji terytorialnej państwa:**

a) niezastosowalność na terytorium państwa regulacji prawnych pochodzących od państw trzecich (krajowy porządek prawny nie ma charakteru ekstraterytorialnego; Francuzi w Polsce podlegają prawu polskiemu);

\
Wyjątki: prawo międzynarodowe prywatne.

a) państwo ma obowiązek respektowania suwerenności terytorialnej innych państw i powstrzymania się od działań mogących tę suwerenność naruszyć.

STSM, *Francja v. Turcja* (*Lotus Case*)

Tzw. ==**the first** ***Lotus*** **principle**:== państwo nie może wykonywać jurysdykcji na terytorium innego państwa bez zgody tego państwa, chyba że wyraźnie zezwala na to norma prawa międzynarodowego

Tzw. ==**the second Lotus principle**==: prawo międzynarodowe nie zabrania państwu wykonywania jurysdykcji w odniesieniu do zdarzeń mających miejsce poza jego terytorium, (państwo zwolnione jest z obowiązku poszukiwania upoważniającej normy prawnomiędzynarodowej).

Szczególny reżim prawny dopuszczający działania z użyciem przymusu na terytorium innego państwa: prawo UE.

Przyczyna: otwarte granice i brak kontroli paszportowych na granicach.

KONWENCJA WYKONAWCZA DO UKŁADU Z SCHENGEN Z DNIA 14 CZERWCA 1985 ROKU

między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach (Dz.U. UE L z dnia 22 września 2000 r.)

Artykuł 41


1. Funkcjonariusze jednej z Umawiających się Stron, którzy ścigają w swoim kraju osobę złapaną podczas popełnienia lub uczestniczącą w popełnieniu jednego z przestępstw określonych w ustępie 4, są uprawnieni do kontynuowania pościgu na terytorium innej Umawiającej się Strony bez konieczności uzyskania uprzedniej zgody tej ostatniej, jeśli, z uwagi na szczególną pilność sytuacji, nie jest możliwe poinformowanie właściwych władz innej Umawiającej się Strony przy pomocy jakichkolwiek ze sposobów określonych w artykule 44 przed wjazdem na to terytorium lub jeśli powyższe organy nie są w stanie dotrzeć na miejsce przestępstwa w celu przejęcia pościgu.
Identyczne zasady stosuje się do sytuacji, w których ścigana osoba uciekła z aresztu tymczasowego lub podczas odbywania kary pozbawienia wolności.
Najpóźniej w momencie przekroczenia granicy funkcjonariusze ścigający skontaktują się z właściwymi władzami Umawiającej się Strony, na terytorium której pościg ma mieć miejsce. Pościg ustaje, gdy Umawiająca się Strona, na której terytorium pościg ma miejsce, tego zażąda. Na wniosek ścigającego funkcjonariusza właściwe organy lokalne dokonują zatrzymania osoby w celu ustalenia jej tożsamości lub jej aresztowania.
2. Pościg prowadzony jest zgodnie z jedną z poniższych procedur, określonych na mocy deklaracji przewidzianej w ustępie 9:
a) prowadzący pościg funkcjonariusze nie mają prawa zatrzymania ściganej osoby;
b) w przypadku nieprzesłania wniosku o zaprzestanie pościgu oraz jeśli właściwe władze lokalne nie są w stanie interweniować odpowiednio szybko, funkcjonariusze ścigający mogą zatrzymać ściganą osobę do czasu, kiedy funkcjonariusze ścigający Umawiającej się Strony, na której terytorium pościg ma miejsce, którzy powinni zostać niezwłocznie o nim poinformowani, są w stanie ustalić tożsamość osoby oraz aresztować ją.
3. W deklaracji określonej w ustępie 9 Umawiające się Strony zdefiniują przestępstwa określone w ustępie 1 zgodnie z jedną z poniższych procedur
a) Następujące przestępstwa karne:
– zabójstwo,
– nieumyślne spowodowanie śmierci, – gwałt,
– podpalenie,
– fałszowanie pieniędzy,
– kradzież z włamaniem i rozbój kwalifikowany oraz paserstwo, – wymuszenie,
– porwanie i przetrzymywanie zakładników,
– handel ludźmi,
– nielegalny handel środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi,
– naruszenie postanowień prawnych dotyczących broni i materiałów wybuchowych,
– umyślne spowodowanie szkody z użyciem materiałów wybuchowych,
– nielegalny przewóz toksycznych i niebezpiecznych odpadów,
– niezatrzymanie się oraz niepodanie szczegółowych danych po wypadku, którego skutkiem jest śmierć lub poważne uszkodzenie ciała.
b) Przestępstwa podlegające ekstradycji.
4. Pościg prowadzony jest wyłącznie przy spełnieniu poniższych warunków ogólnych:
a) Prowadzący pościg funkcjonariusze muszą przestrzegać postanowień niniejszego artykułu oraz przepisów prawnych Umawiającej się Strony, na której terytorium działają; muszą oni przestrzegać instrukcji wydawanych przez właściwe władze lokalne.
b) Pościg jest prowadzony wyłącznie przez granice lądowe.
c) Wejście do mieszkań prywatnych oraz miejsc niedostępnych dla ogółu społeczeństwa jest zakazany.
d) Prowadzący pościg funkcjonariusze są łatwo rozpoznawalni poprzez noszenie munduru lub opaski na ramieniu bądź przez oznakowania umieszczone na ich środkach transportu; użycie stroju cywilnego w połączeniu z wykorzystaniem nieoznakowanych środków transportu pozbawionych powyższych oznaczeń jest zabronione; prowadzący pościg funkcjonariusze muszą być w stanie w każdej chwili potwierdzić, że działają w charakterze urzędowym.
e) Prowadzący pościg funkcjonariusze mogą nosić służbową broń; jej wykorzystywanie jest zabronione, z wyjątkiem przypadków obrony koniecznej.
f) Po zatrzymaniu osoby ściganej zgodnie z ustępem 2 litera b), do celów ich doprowadzenia przed właściwe władze lokalne, osoba ta może być poddana jedynie przeszukaniu; w czasie przekazania osoby można użyć kajdanek; przedmioty posiadane przez tę osobę mogą zostać zajęte.
g) Po każdej operacji, określonej w ustępach 1, 2 i 3, prowadzący pościg funkcjonariusze stawiają się przed właściwymi władzami lokalnymi Umawiającej się Strony, na której terytorium działali oraz składają sprawozdanie ze swojej misji; na wniosek powyższych organów, powinni oni pozostać w ich dyspozycji do czasu wystarczającego dla wyjaśnienia okoliczności dotyczących ich akcji; warunek powyższy ma zastosowanie nawet jeśli pościg nie doprowadzi do aresztowania ściganej osoby.

5. Artykuł 43
Jeśli, zgodnie z artykułem 40 i 41 niniejszej Konwencji, funkcjonariusze Umawiającej się Strony działają na terytorium innej Umawiającej się Strony, pierwsza Umawiająca się Strona ponosi odpowiedzialność za wszelkie szkody wyrządzone przez nich w czasie wykonywania ich czynności, zgodnie z prawem Umawiającej się Strony, na której terytorium działają.

**USTAWA**

z dnia 7 lutego 2014 r.

**o udziale zagranicznych funkcjonariuszy lub pracowników we wspólnych operacjach lub wspólnych działaniach ratowniczych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej**

Ustawa określa zasady udziału zagranicznych funkcjonariuszy lub pracowników we wspólnej operacji lub wspólnym działaniu ratowniczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, prowadzonych przez funkcjonariuszy lub pracowników Policji, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu lub Państwowej Straży Pożarnej.
Z wnioskiem do organu państwa wysyłającego o udział zagranicznych funkcjonariuszy lub pracowników we wspólnej operacji lub wspólnym działaniu ratowniczym, zwanym dalej "wnioskiem", można wystąpić, w przypadku gdy:


1. okoliczności uzasadniające przeprowadzenie wspólnej operacji lub wspólnego działania ratowniczego mają charakter transgraniczny;
2. ze względu na charakter zdarzenia uzasadniającego przeprowadzenie wspólnej operacji lub wspólnego działania ratowniczego użycie wyłącznie sił i środków krajowych jest niemożliwie lub może okazać się niewystarczające;
3. w zdarzeniu uzasadniającym przeprowadzenie wspólnej operacji, w szczególności w imprezie masowej lub innym podobnym wydarzeniu, przewiduje się udział znacznej liczby obywateli innych państw;
4. udział obywateli innych państw w zdarzeniu uzasadniającym przeprowadzenie wspólnej operacji, w szczególności w imprezie masowej lub innym podobnym wydarzeniu, ze względu na jego charakter może powodować istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa i porządku publicznego;
5. przeprowadzenie wspólnego działania ratowniczego jest niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia obywateli albo zapobieżenia szkodom w mieniu w znacznych rozmiarach;
6. wykorzystanie we wspólnym działaniu ratowniczym sił i środków będących w dyspozycji innego państwa w sposób znaczący ułatwi prowadzenie działań ratowniczych.

\

Nadzór nad wspólną operacją lub wspólnym działaniem ratowniczym sprawuje Komendant Główny Policji albo Komendant Główny Straży Granicznej albo Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej albo Szef Biura Ochrony Rządu - w zależności od rodzaju służby, której funkcjonariusze lub pracownicy biorą udział we wspólnej operacji lub wspólnym działaniu ratowniczym.
Jeżeli we wspólnej operacji uczestniczą funkcjonariusze lub pracownicy więcej niż jednej służby, nadzór nad wspólną operacją sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych.

Zagraniczni funkcjonariusze lub pracownicy biorący udział we wspólnej operacji lub wspólnym działaniu ratowniczym korzystają z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.

Zagraniczni funkcjonariusze biorący udział we wspólnej operacji mają prawo do:


1. noszenia munduru służbowego;


2. wwozu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i posiadania broni palnej, amunicji i środków przymusu bezpośredniego;
3. użycia lub wykorzystania broni palnej w sposób i w trybie określonych w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność zagranicznego funkcjonariusza lub pracownika albo innej osoby,
4. użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego w sposób i w trybie określonych dla funkcjonariuszy Policji;
5. wykonywania czynności, o których mowa w art. 15 ustawy o Policji, tj np:
a) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;
b) zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla
życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia;
c) przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepisach kpk;
d) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary;
Zagraniczni funkcjonariusze biorący udział we wspólnej operacji korzystają z posiadanych uprawnień pod dowództwem i w obecności polskiego funkcjonariusza.

Wansee 20 stycznia 1942

W Wansee 20 stycznia 1942 roku zgromadzili się m.in. sekretarze stanu w MSW, MSZ, Ministerstwie Sprawiedliwości, Ministerstwie ds. Okupowanych Terenów Wschodnich, Ministerstwie Planu Czteroletniego czy Głównym Urzędzie do Spraw Rasowych i Osiedleńczych. Kluczowymi postaciami byli wyznaczony na głównego koordynatora akcji Heydrich i jego prawa ręka, szef biura do spraw Żydów w gestapo Adolf Eichmann. Chociaż w protokole konferencji użyto eufemizmów takich jak „ewakuacja”, "wysiedlenie na Wschód" czy "specjalne traktowanie", jej uczestnicy mieli pełną świadomość, że biorą udział w planowaniu ludobójstwa.

Planami "ostatecznego rozwiązania" zamierzano objąć 11 mln europejskich Żydów, nie tylko z Niemiec i okupowanych przez nie terytoriów, ale także z krajów satelickich (Słowacja, Węgry), państw neutralnych (Hiszpania, Szwajcaria), a nawet tych, których Niemcom nie udało się podbić (Wielka Brytania).

Heydrich był zadowolony z wyników spotkania. Obawiał się sporów kompetencyjnych, tymczasem przedstawiciele ministerstw bez oporu uznali kierowniczą rolę RSHA i zadeklarowali pełną współpracę. Jedyna kontrowersja, która zresztą zdominowała dyskusję, dotyczyła sposobu traktowania Niemców z małżeństw mieszanych. Nie miało to nic wspólnego ze względami humanitarnymi – dla nazistowskich rasistów problemem było to, że „mieszańcy” mają w sobie część cennej krwi niemieckiej. Mordowanie pozostałych Żydów nie budziło wątpliwości.

Porwanie Eichmanna

Po porwaniu Eichmanna przez Mossad z terytorium Argentyny, list ambasadora Argentyny przy ONZ do Rady Bezpieczeństwa z 15 czerwca 1960 roku: protest przeciwko naruszeniu suwerenności terytorialnej Argentyny, żądanie wydania z powrotem Eichmanna oraz wniosek, by sprawą zajęła się Rada Bezpieczeństwa (art. 34 KNZ).

23 czerwca 1960 roku - rezolucja RB (8 za, dwa głosy wstrzymujące się - ZSRR i Polska, Argentyna nie brała udziału w głosowaniu): stwierdzenie, że tego rodzaju akty naruszają suwerenność państwową i mogą zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu oraz żądanie, by Izrael “make appropriate reparation in accordance with the Charter of the UN and the rules of international law”.
3 sierpnia 1960 roku - komunikat wspólny ogłoszony w Jerozolimie i Buenos Aires: “strony postanowiły uznać za zamkniętą sprawę wywołaną incydentem naruszającym fundamentalne prawa Argentyny”.
11 grudnia 1961 roku - Sąd Okręgowy w Jerozolimie uznał Eichmanna za winnego; Sąd Apelacyjny utrzymał wyrok w mocy 29 maja 1962 roku (oba sądy oddaliły zarzut braku jurysdykcji z powodu porwania naruszającego prawo międzynarodowe).
Prawo państwa Izrael do karania oskarżonego wynika ze:

* źródeł uniwersalnych (prawo do ścigania tego rodzaju zbrodni przez każde państwo „within the family of nations”;
* źródeł krajowych, których normy dają pokrzywdzonemu krajowi prawo do ścigania każdego, kto zagraża egzystencji tego narodu (protective principle)

Ponieważ zbrodnie popełnione zostały na narodzie żydowskim, nie ma znaczenia fakt, że państwo Izrael nie istniało jeszcze tym czasie. Nie stoi to na przeszkodzie wykonywaniu protective principle.