Vakjargon Juridisch en Politiek domein

arrest

Een beslissing genomen door een hof.

canoniek recht

Recht door de Katholieke Kerk, de Anglicaanse Kerk en de orthodoxe kerken

Constitutie

Een samenhangend geheel van regels die de fundamentele beginselen en hoofdregels beschrijven die betrekking hebben op de inrichting en organisatie van een staat, organisatie of bedrijf; het bestuur ervan en op de verhouding tussen die entiteit en zijn burgers, leden of medewerkers.

Cordon sanitaire

Een techniek waarbij men een ongewenste of gevaarlijke situatie probeert te isoleren door er een beschermende kring rond te leggen.

exemplum iustitiae

Een gerechtigheidstafereel (Latijn: Exemplum iustitiae) was een schilderij dat in laatmiddeleeuwse en vroegmoderne rechtszalen was aangebracht als inspirerend model, een visueel exempel van rechterlijke deugden als rechtvaardigheid, onpartijdigheid, gestrengheid, clementie en integriteit.

GAS-boete

Administratieve geldboete die wordt opgelegd aan personen vanaf 14 jaar die voor overlast zorgen.

gerechtelijk arrondissement

zetel van een rechtbank, die is opgedeeld in kantons.

gerechtelijk kanton

Werkgebied van een vrede gerecht, dat meestal een of meerdere gemeenten omvat.

gerechtsboom

Werd in vroegere tijden in dorpen gebruikt als een plaats waar openbare verkopen of aankondigingen plaatsvonden. Het was vaak een boom in de buurt van een gerechtsgebouw waar belangrijke mededelingen werden gedaan of waar recht werd gesproken.

gewoonterecht

Een vorm van recht die is gebaseerd op gebruiken, tradities en gewoonten in plaats van vastgelegd in geschreven wetten. Het wordt bepaald door de manier waarop mensen eeuwenlang zaken hebben afgehandeld en wordt erkend als legaal bindend op basis van langdurige praktijk en aanvaarding.

Grondwettelijk hof

Een gerechtelijke instantie die belast is met het toezicht op de grondwettigheid van wetten en voorschriften. Het beoordeelt of wetten in overeenstemming zijn met de grondwet van een land en kan ongrondwettige wetten vernietigen of buiten werking stellen.

hof van cassatie

In veel rechtsstelsels het hoogste gerechtelijke orgaan dat zich bezighoudt met het toetsen van de correcte toepassing van het recht door lagere rechtbanken. Het oordeelt niet over de feiten van een zaak, maar bekijkt of het recht correct is toegepast volgens de procedures.

hooggerechtshof

Doorgaans het hoogste gerechtelijke orgaan in een land. Het behandelt zaken die van aanzienlijk nationaal belang zijn en fungeert als laatste beroepsinstantie. Dit hof kan diverse soorten zaken behandelen, afhankelijk van het rechtsstelsel van het desbetreffende land.

inquisitie

Historisch gezien verwijst dit naar een periode waarin religieuze autoriteiten, met name de Rooms-Katholieke Kerk, werden belast met het onderzoeken en bestraffen van ketterij en afwijkende opvattingen binnen de kerk. Dit ging vaak gepaard met strenge ondervragingen en soms brute straffen voor degenen die beschuldigd werden van afwijkende geloofsopvattingen.

justitieassistent

Een professional die ondersteuning biedt aan personen die in aanraking zijn gekomen met justitie, zoals bij reclassering of rehabilitatie.

kracht van gewijsde

Definitieve rechtskracht van een uitspraak waartegen geen verder beroep meer mogelijk is.

overtreding

Een lichte schending van de wet.

privaatrecht

Het recht dat betrekking heeft op de verhoudingen tussen individuen onderling.

procesrecht

Het geheel van regels en procedures die gelden voor rechtszaken en juridische procedures.

provincieraad

Orgaan van de wetgevende macht op provinciaal niveau.

publiek recht

Onderdeel van het recht dat het staatsgezag en de verhouding tussen de burger en de overheid regelt.

raadsheer

Rechter bij een gerechtshof.

raad van state

Instelling waarmee burgers en rechtspersonen in beroep kunnen gaan tegen onwettige administratieve rechtshandelingen die hen hebben geschaad.

rechtsgebied

Een van de vijf gebieden in ons land met elk een arbeidshof en een hof van beroep.

rechtsgelijkheid

Het beginsel dat alle mensen voor de wet gelijk zijn en gelijke rechten hebben.

rechtsleer

Het geheel van theorieën en principes over het recht.

rechtspraak

Het proces waarin geschillen worden beslecht door rechters.

rechtsweigering

Het weigeren of niet naleven van rechterlijke beslissingen.

rechtszekerheid

Het principe dat burgers erop moeten kunnen vertrouwen dat regels en wetten consistent en voorspelbaar worden toegepast.

vonnis

Een beslissing genomen door een rechtbank.

wanbedrijf

Ernstig misdrijf waarop een correctionele straf staat.

wetsontwerp

Initiatief voor nieuwe wetgeving van een regeringslid

wetsvoorstel

Initiatief voor een nieuwe wetgeving van een parlementslid.

wraak

Het nemen van vergelding voor een gepercipieerde onrechtvaardigheid, letsel of schade. In de context van het rechtssysteem is wraak doorgaans niet legaal en wordt het onderscheiden van gerechtigheid. Wraakhandelingen kunnen buiten de wet vallen en worden niet aangemoedigd in een rechtsstaat.

absolutisme

Staatsvorm waarbij de macht van het staatshoofd absoluut, volstrekt onbeperkt is.

aristocratie

Regeringsvorm waarbij de meeste macht ligt bij degenen die hun aanzien vooral ontlenen aan hun rijkdom of aan de familie waarin ze zijn geboren.

begroting

Schatting van zowel de inkomsten als de uitgaven die de regering verwacht voor het volgende regeringsjaar.

belangenconflict

Conflict tussen de verschillende entiteiten van een land waarbij een van de entiteiten vindt dat haar belangen ernstig worden geschaad door beslissingen van een andere entiteit.

bevoegdheidsconflict

Onenigheid over de vraag wie bevoegd is om bepaald maatschappelijk probleem aan te pakken.

bicameralisme

Tweekamerstelsel - wetgevende macht die uit twee kamers of huizen komt.

bijzondere meerderheid

Meerderheid van stemmen binnen elke taalgroep van elke kamer en tweederde meerderheid binnen elke kamer.

breuklijn

Verdeeldheid in de samenleving die voortkomt uit conflict.

checks- and - balance

Systeem om elk van de drie staatsmachten ervan te weerhouden een dominante machtspositie in te nemen.

coalitie

Samenwerkingsverband tussen partijen die de meerderheid vormen.

college van burgemeester en schepenen

Orgaan van de uitvoerende macht op gemeentelijk niveau.

confederalisme

Doorgedreven regionalisering waarbij de regio's veel autonomie hebben en er nog weinig federale bevoegdheden zijn.

Confederatie

Verbinding tussen onafhankelijke staten die hun autonomie en soevereiniteit behouden, maar die bij verdrag overeenkomen om bepaalde aangelegenheden gemeenschappelijk te regelen.

deliberatieve democratie

Vorm van publieke besluitvorming waarin informatievergaring, overleg en de uitwisseling van argumenten centraal staan.

dictatuur

Alleenheerschappij is een regeringsvorm waarin alle macht (het machtsmonopolie) bij één persoon (een dictator) ligt.

directe democratie

Een bestuursvorm waarbij burgers zelf direct invloed uitoefenen op het wetgevingsproces.

federale staat

Staat met een gemeenschappelijke grondwet waarin de deelstaten heel uitgebreide bevoegdheden hebben.

FOD

Administratieve dienst die het beleid van een minister voorbereidt en uitvoert.

formateur

Persoon die de regering vormt tijdens de regeringsonderhandelingen en daarna doorgaans eerste minister wordt.

fractie

Leden van eenzelfde politieke partij die samen in een parlement zetelen.

freezing hypothesis

Veronderstelling dat de historische breuklijnen nog steeds invloed hebben ook al liggen ze achter ons.

gecentraliseerde eenheidsstaat Staat waarin de centrale overheid alle macht bij zich houdt.

gemeenteraad

Orgaan van wetgevende macht op gemeentelijk niveau.

globalisering

Internationale uitwisseling van mensen, goederen, geld en informatie zoals kennis en cultuur.

gouverneur

Vertegenwoordiger van de federale en regionale overheid in de provincie.

herfederalisering

Opnieuw bevoegdheden naar de federale overheid overhevelen.

ideologie

Geheel van opvattingen over de inrichting van de samenleving.

indirecte democratie

Bestuursvorm waarbij de wetgevende macht door burgers wordt overgedragen aan een volksvertegenwoordiging (parlement).

informateur

Persoon die bij de regeringsonderhandelingen nagaat met welke politieke partijen meerderheid kan worden gevormd.

intercommunale

Samenwerkingsverband tussen twee of meer gemeenten bij taken van gemeenschappelijk belang.

interpellatie

Parlementair controlemiddel waarmee een kamerlid een of meer federale ministers kan verzoeken zich te verantwoorden over een beleidsdaad over bepaalde situatie of over algemene en specifieke aspecten van het regeringsbeleid.

kamercommissie

groep volksvertegenwoordigers uit de verschillende politieke partijen die voorbereid wetgevend werk doen.

kapitalisme

Maatschappelijk stelsel waarbij de productiemiddelen eigendom zijn van particulieren of vennootschappen (en dus niet van de staat), die betaalde werknemers in dienst hebben.

kernkabinet

Informele vergadering van de eerste minister en de vice-eerste minister.

koninklijk besluit

Besluit van een regering over de uitvoering van een wet.

legaliteitsbeginsel

Principe dat stelt dat alles wat de overheid doet gebaseerd moet zijn op de wet en dat nieuwe wetten niet met terugwerkende kracht mogen worden toegepast.

legislatuur

Regeerperiode, zittingsperiode van een parlement.

mediacratie

Een concept waarbij de media een aanzienlijke invloed uitoefenen op politieke besluitvorming en publieke opinie.

meerderheid

Meer dan de helft van het totale aantal parlementsleden die samen het beleid bepalen.

ministerraad

Vergadering van de regering.

ministerieel besluit

Besluit van een regeringslid over de uitvoering van een wet.

monarchie

(vorst) Hoofd van een staat of deelstaat, aan wie de soevereiniteit over het gebied waarover hij of zij regeert in theorie of praktijk exclusief toebehoort.

motie

Officiële tekst ingediend door een parlementslid.

oligarchie

Een bestuursvorm waarbij de macht geconcentreerd is in de handen van enkelen of een kleine groep individuen. → Saoedi-Arabië

omzendbrief

Brief van een minister met richtlijnen voor de organen of instellingen waarover hij of zij het administratief of hiërarchisch gezag uitoefent.

onafhankelijkheid

Het vermogen van een land, organisatie of individu om vrij te opereren zonder externe invloeden of belemmeringen.

onpartijdigheid

Het principe waarbij beslissingen of handelingen neutraal en vrij van partijdigheid worden genomen.

oppositie

Partijen in het parlement die niet in de meerderheid zitten.

parlement

Vergadering van verkozenen die het volk vertegenwoordigen (wetgevende macht).

parlementaire onderzoekscommissie

Commissie die is opgezet om een bepaald maatschappelijk probleem of een internationale kwestie te onderzoeken.

personalisme

Visie die ervan uitgaat dat de waardigheid van de mens het hoogste goed is.

politieke gender gap

Genderongelijkheid op politiek vlak.

premier

(Eerste minister) leider van de ministers in het land.

president

Staatshoofd van een republiek.

regeerakkoord

Afspraken tussen de politieke partijen die samen een regering zullen vormen en waarin het beleid voor de komende regeerjaren in grote lijnen is uitgezet.

regering

Uitvoerende macht van een bepaald gebied.

shared rule

Het delen van bevoegdheden tussen verschillende bestuursniveaus binnen een staat.

self rule

Het vermogen van een bepaalde entiteit (zoals een regio) om zichzelf te besturen.

soevereiniteit

Dit is het opperste staatsgezag.

staatshervorming

Proces van opeenvolgende grondwetswijzigingen die de structuur van het land hebben veranderd.

staatssecretaris

Lid van de federale regering, toegevoegd aan een federale minister.

subsidiariteit

Principe dat beslissingen moeten worden genomen op het niveau (centraal of decentraal) dat daartoe het meest geschikt is.

theocratie

Een regeringsvorm waarbij religieuze leiders of principes de politieke macht uitoefenen.

totalitarisme

Staatsvorm die wordt gekenmerkt door een dictatoriaal bewind, een eenpartijstelsel en een overheersende invloed van de staat op de meeste aspecten van het maatschappelijk leven.

trias politica

Het principe van de scheiding der machten in de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht.

unicameralisme

Een wetgevend systeem met slechts één kamer of parlementaire vergadering.