college 2: ziekte-representaties

DALY

aantal jaar aan 'gezond leven' dat verloren gaat = YLL + YLD

YLL

Years of Life Lost ➔ verloren levenstijd, sterven door bijvoorbeeld ziekte

YLD

Years Lives with Disabilities ➔ jaren dat je ziek leeft, aan verminderde kwaliteit, vb. psychische aandoening, hart- en vaatziekte, bewegingsstelsel, ...

4 non-communicable diseases

1. cardiovasculair

2. kanker

3. diabetes

4. chronische respiratoire aandoeningen

bio-psycho-sociaal model

• Onder meer cognities (hier relevant) spelen dus ook belangrijke rol in gezondheid, ziekte/klachten

• Een klacht is gedrag, en dit omvat onder meer wat er gerapporteerd wordt over hetgeen de persoon ervaart

• Hier spelen ziekterepresentaties belangrijke rol in

• Ook bij International Classification of Functioning, Disability and Health: ziekterepresentaties interageren met persoonlijke en omgevingsfactoren

• Cognitive-behavioral model: cognities gaan over o.m. appraisalpatronen --> spelen ziekterepresentaties een belangrijke rol

Ziekterepresentatie

opvattingen van een persoon over ziekte, gezondheid, behandeling, ...

• Medieert tussen cue (lichamelijke sensatie) en respons (klacht, emotie, ziektegedrag)

Ziekterepresentatie: bepaald door (3)

1. persoonlijke ervaring (eerdere ervaringen met bepaalde klacht)

2. verbale instructie (wat bijvoorbeeld de dokter zegt)

3. observatie van anderen (moeder had eerder al eens dit aan de hand)

Identiteit

ziektelabel (hetgeen we op de sensatie plakken), diagnose en geassocieerde symptomen

Oorzaak

overtuigingen met betrekking tot oorzaak van de klachten (stress, erfelijkheid)

tijdslijn

verwachte duur van de klachten: acuut, cyclisch, chronisch

Consequenties

overtuiging met betrekking tot effecten van klacht/ziekte op lichamelijk, sociaal en mentaal gebied

controle

overtuigingen met betrekking op mate waarin er invloed uitgeoefend kan worden op de klachten (geen, medicatie, stressreductie, ...)

emotionele representaties

emotionele responsen gegenereerd door de klacht/ziekte (frustratie, angst, depressie, ...)

'common sense' model

Opvattingen/ideeën prototypes van een ziekte/klacht zijn vaak

1. Persoonlijk/idiosyncratisch

2. Gebaseerd op opvattingen over ziekte en gezondheid in specifieke sociaal-culturele context

3. Soms discordant (fout) met wetenschappelijke opvattingen over de klacht/ziekte

Illness Perception Questionnaire (IPQ-R)

Meten van ziekterepresentaties conform Common Sense Model, 1 van de meest gebruikte gestandaardiseerde meetinstrumenten om dit construct te meten:

• Pijlt naar klachten: heb ik sinds mijn ziekte dit symptoom X ervaren?

• Pijlt naar gepercipieerd verband van klacht met ziekte: is this related to your illness?

• Pijlt naar overtuigingen op vlak van tijdlijn, oorzaken, emotionele representaties, controle, ...

prototype matching

hoe plakken mensen ziektelabel op klacht?

1. Cue (misselijkheid) activeert in hoofd cluster van symptomen gerelateerd aan cue (vb. braken, hoofdpijn,...)

2. Mentaal model van meest representatieve casus/prototype gekozen (hartaanval, voedselvergiftiging, ...)

3. Wordt gebruikt als standaard waarmee huidige informatie/situatie vergeleken wordt

• Afhankelijk van dit prototype ga je differentieel responsen stellen (minder drinken/roken, gluten vermijden, naar ziekenhuis, ...)

Extern/stabiel/oncontroleerbaar

genen, omgeving, anderen, lot, ... ➔ vermijding, minder gunstige uitkomsten

Intern/veranderlijk/controleerbaar

stress, levensstijl ➔ actief aanpakken, gunstigere uitkomsten

Acuut

'tijdelijk ziek', eenmalig noodzakelijke maatregelen nemen, geen levensstijlveranderingen noodzakelijk

Intermitterend/chronisch

lang ziekteproces, langdurige maatregelen nodig, levensstijlveranderingen noodzakelijk

non-communicable disease

aandoening die niet doorgegeven kan worden door besmetting

nut gezondheidspsychologen

1. Preventieve interventies selecteren en implementeren die theorie- en evidence-based zijn

2. Interventies ontwikkelen en implementeren die risico's verminderen en menselijke kracht omtoveren

3. Effectiviteitsonderzoek inherent verbonden aan ontwikkeling en implementatie van interventieprogramma's

4. Overheden informeren en beleid beïnvloeden ter bevordering van gezondheid en welzijn wanneer relevante bevindingen verschijnen

!Dus: gezondheidspsychologie kan een verschil maken!

Wendy Troxler

klinisch psycholoog en gedragstherapeut in de VS, heel maatschappelijk geëngageerd met haar onderzoek over slapen en slaapgedrag

Significante impact op gezondheid en functioneren: slaaptekort

deel van de problemen die 'typisch' zijn voor de puberteit kunnen misschien worden toegeschreven aan de kwaliteit van de slaap!

• Daling in academisch/cognitief functioneren (concentratie, ...)

• Toegenomen risico: mentale problemen (depressie, suïcide, angst, middelenmisbruik), fysieke gezondheid (obesitas, diabetes, hartziekten), sport-gerelateerde letsels en vervoersongelukken

Belang van Gezondheidspsychologie op

• Verloren jaren van een gezond leven

• Vermijdbare sterfte

• Preventie /reductie van risico's

• Gezondheidspsychologie kan een verschil maken, ook maatschappelijk!

vermijdbare stefte

door gedragsverandering of door perfecte gezondheidszorg