Bilim, Teknoloji ve Sosyal Değişme – Ders Notları

Bu set, ÖABT Sosyal Bilgiler 2023 ‘Bilim, Teknoloji ve Sosyal Değişme’ ders notlarının ana kavram, kişi, buluş ve dönemlerini kapsayan 100 adet soru-cevap tarzı Türkçe flashkart içermektedir.

Teknolojinin bilimle ilişkisi nasıldır?

Bilim teorik bilgi üretirken, teknoloji bu bilgiyi insan yararına uygulayarak köprü görevi görür ve döngüsel etkileşim içindedir.

Bilim ile teknolojinin toplumsal yapıyı nasıl etkilediği söylenebilir?

İleri teknolojiler insan hayatını kolaylaştırırken aile, değerler ve sosyal düzen üzerinde hem olumlu hem olumsuz değişimlere yol açar.

Türkiye’de bilim ve teknoloji koordinasyonundan sorumlu üç temel kurum hangileridir?

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), TÜBİTAK ve Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA).

Sosyal Bilgiler programında 'Bilim, Teknoloji ve Toplum' öğrenme alanının amacı nedir?

Öğrencilerin bilim–teknoloji–toplum etkileşimini tarihsel süreçte kavrayıp sorumlu vatandaşlar olarak teknolojiyi olumlu kullanabilmelerini sağlamaktır.

Bilimsel bilginin beş temel özelliğinden üçü nelerdir?

Olgusallık (kanıtlanabilirlik), mantıksallık (çelişkisizlik), objektiflik (nesnellik).

Bilimsel yöntemin ilk üç basamağı nelerdir?

(1) Gözlem, (2) Hipotez oluşturma, (3) Hipotezden tahminler çıkarma.

‘Hipotetik tümdengelimciliği’ savunan yüzyıl hangisidir?

19. yüzyılın başı.

Bilimsel kongrelerde araştırmaların kısa sözlü sunumuna ne ad verilir?

Sözlü bildiri.

Matematik hangi bilim sınıfında yer alır?

Formel bilimler.

Paleolitik Dönem’de insanların temel ihtiyaçları nelerdi?

Barınma, beslenme ve yırtıcı hayvanlardan korunma.

Ateşin keşfinin insan yaşamına iki önemli etkisi nedir?

Isınma/barınma olanaklarını geliştirip gece avlanmayı mümkün kılması ve pişirme sayesinde beslenme biçimini değiştirmesi.

Neolitik Çağ’da ortaya çıkan iki önemli teknoloji nedir?

Cilalı taş aletler (ok-yay, balta) ve tekerlek.

Mezopotamya uygarlığında Sümerlerin matematik-geometriye katkısı nedir?

Daireyi 360 dereceye bölmüşlerdir.

Sümerlerde zigguratlar hangi iki alanda kullanılmıştır?

Gözlemevi (astronomi) ve tapınak.

Mısır medeniyeti Pi sayısını kaç alarak hacim hesaplamaları yapmıştır?

3,16

Fenikelilerin dünya yazı kültürüne katkısı nedir?

Fenike alfabesini geliştirerek Latin alfabesinin temellerini atmışlardır.

Hint uygarlığının matematiğe en önemli katkısı nedir?

Sıfır (0) rakamını ilk kullanmaları.

Çinlilerin dört büyük buluşu nelerdir?

Kâğıt, matbaa, barut ve pusula.

Antik Yunan’da mitolojik açıklamalardan bilimsel akla geçişi simgeleyen filozof kimdir?

Thales.

Pisagorculara göre evrenin temel yapı taşı nedir?

Sayı.

Aristoteles’e göre evrenin merkezi hangi gökcismidir?

Dünya (yer merkezli model).

Helenistik Dönem’in en büyük matematik eseri hangisidir ve yazarı kimdir?

‘Elementler’ (Stoikheia); Öklid.

Archimedes’in mekaniğe getirdiği iki önemli buluşu nelerdir?

Kaldıraç ilkesi (denge prensipleri) ve vidası.

Roma döneminde bilimden çok hangi alanlar öne çıkmıştır?

Teknolojik ve mühendislik uygulamaları (şehircilik, su kemerleri, hukuk vb.).

Orta Çağ’da Avrupa’da bilimin gerilemesine rağmen bilgi aktarımını sağlayan iki kurum türü nedir?

Manastırlar ve katedral okulları.

Skolastik düşüncede bilginin iki kaynağını söyleyen Dominiken düşünür kimdir?

Thomas Aquinas.

Roger Bacon’ın bilim tarihinde anılması hangi yöniyledir?

Deney ve teknolojiye verdiği önem; uçan makineler ve motorlu araçlar tasarlaması.

İslam Altın Çağı (VIII-XII. yy.) bilimsel gelişmenin iki temel nedeni nedir?

Fetihlerle geniş coğrafya ve hoşgörülü yaklaşım sayesinde kültürel-bilimsel etkileşim.

Harezmi’nin matematiğe kattığı iki sembol nedir?

Sıfır (0) ve bilinmeyen için ‘x’.

İbn-i Heysem optik alanında hangi modern aygıtların öncülü sayılır?

Gözlük ve kamera.

Rönesans’ın İtalya’da başlamasının iki temel nedeni nedir?

Ekonomik refah (ticaret) ve Roma antik eserlerinin burada yoğun bulunması.

Kopernik’in astronomiye getirdiği temel görüş nedir?

Güneş merkezli (heliosentrik) evren modeli.

Kepler gezegen hareketiyle ilgili hangi iki kuralı ortaya koymuştur?

Eliptik yörünge ve eşit alanlar kanunu (hız değişkenliği).

Galileo’nun deneysel fiziğe kazandırdığı iki kavram nedir?

Eylemsizlik ve ivme (serbest düşme yasaları).

Newton’un üç ana çalışması hangi alanlardadır?

Kütle çekim kanunu (fizik), diferansiyel hesap (matematik), ışık tayfı (optik).

William Harvey insan vücudunda neyi keşfetmiştir?

Kan dolaşım sistemini ve kalbin pompa işlevini.

Sanayi Devrimi’nde tekstil alanındaki iki buluş kimin tarafından yapılmıştır?

John Kay (Uçan mekik) ve James Hargreaves (Spinning Jenny – metinde dolaylı).

İlk buharlı lokomotifi kim tanıtmıştır?

George Stephenson.

Montgolfier kardeşlerin bilim tarihinde yeri nedir?

İlk sıcak hava balonunu geliştirmeleri (havacılıkta öncüler).

Modern elektroniğin babası sayılan elektromanyetik indüksiyonu kim keşfetti?

Michael Faraday.

Radyo dalgalarını laboratuvarda ilk kez kim gösterdi?

Heinrich Hertz.

İlk pratik telefonu kim icat etti ve Türkiye’ye ne zaman girdi?

Alexander Graham Bell; Türkiye’de 1908’de kullanılmaya başlandı.

ENIAC bilgisayarının önemi nedir?

Onluk sayı tabanlı ilk genel amaçlı elektronik bilgisayar olması.

Arpanet’in internet tarihindeki rolü nedir?

1969’da kurulan askeri ağ olup modern internetin atasıdır.

Organ nakli alanındaki ilk başarılı böbrek naklini Türkiye’de kim gerçekleştirdi?

Mehmet Haberal (1975, canlı donör).

DNA’nın yapısının keşfi hangi iki bilim insanına aittir?

James Watson ve Francis Crick (1953).

Nanoteknoloji ölçek birimi olarak kullanılan ‘nanometre’ neyi ifade eder?

Bir metrenin milyarda biri (10⁻⁹ m).

Dünyanın ilk klonlanan memelisi hangisidir ve yılı nedir?

Koyun Dolly, 1996.

Türkiye’nin Nobel ödüllü iki bilim insanı kimlerdir ve alanları nelerdir?

Orhan Pamuk (Edebiyat, 2006) notta yok; Aziz Sancar (Kimya, 2015). Bu metinde Aziz Sancar (Kimya) geçerlidir.

Cahit Arf’ın matematiğe kattığı iki önemli kavram nedir?

Arf halkası ve Arf kapanışı (kuadratik formların sınıflandırılması).

Gazi Yaşargil tıp tarihinde hangi unvanla anılır?

‘Yüzyılın Beyin Cerrahı’ ve mikrosinir cerrahisinin kurucusu.

Feza Gürsey’in fizik alanındaki uluslararası başarısını gösteren iki ödülü söyleyiniz.

Einstein Madalyası (1979) ve Wigner Madalyası (1986).

Mazhar Osman Türkiye’de hangi alanın öncüsüdür?

Ruh ve sinir hastalıkları (psikiyatri); Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesini kurmuştur.

Leonardo da Vinci’nin bilimsel çalışmalara örnek olarak hangi iki alanda öncül fikirleri vardır?

Uçak/denizaltı tasarımları ve insan anatomisini inceleyen çizimler (diseksiyon öncesi).

Raffaello’nun en ünlü eseri ve ana teması nedir?

‘Atina Okulu’; felsefe ve astrolojiyi ilahiyatla bağdaştırır.

Donatello’nun ‘Davud’ heykeli Rönesans sanatında niçin önemlidir?

Antik dönemden sonraki ilk çıplak bronz heykel olup anatomiye verdiği önemi gösterir.

Skolastik düşünce ile modern düşünce arasındaki üç temel farkı sayınız.

Skolastikte teoloji egemen, doğa kutsal metinle açıklanır, birey geri plandadır; modern düşüncede bilim özerktir, deney-akıl esastır, birey ön plandadır.

Reform hareketleri hangi ülkede kim tarafından başlatılmıştır?

Almanya’da Martin Luther.

Ay’a ilk ayak basan astronotlar kimlerdir ve araçları nedir?

Neil Armstrong ve Edwin Aldrin; Apollo 11 (1969).

İlk uzay yürüyüşünü gerçekleştiren kişi kimdir?

Aleksei Leonov (SSCB, 1965).

Sputnik 1’in uzay tarihindeki önemi nedir?

1957’de fırlatılan ilk yapay uydu olması ve uzay yarışını başlatması.

İlk kadın kozmonot kimdir?

Valentina Tereshkova.

Bilimsel yöntemde hipotez ve deney uyuşmazsa hangi adım uygulanır?

Hipotezin değiştirilmesi veya yeniden düzenlenmesi.

Bilimsel toplantılarda iki yılda bir düzenlenen etkinliğe ne ad verilir?

Bienal (bazı kaynaklarda sanat için; notta bilimsel etkinlik olarak da geçer).

Formel bilimlerin doğa ve sosyal bilimlere göre temel farkı nedir?

Deneysel veriye değil mantıksal aksiyomlara dayanması (ör. matematik, mantık).

Bilimsel bilginin ‘genelleyici’ olması ne anlama gelir?

Tek tek olgulardan genel kurallar çıkarma hedefi taşıması.

Arşimet’in ‘denge prensipleri’ fiziksel olarak hangi konsepte dayanır?

Kaldıraç (moment) ve suyun kaldırma kuvveti (özgül ağırlık).

İbn-i Sina’nın tıp tarihinde en ünlü eseri ve önemi nedir?

‘El-Kanun fi’t-Tıb’; yüzyıllarca Avrupa üniversitelerinde temel tıp kaynağı olmuştur.

Farabi’ye İslam düşünce tarihinde verilen unvan nedir?

Muallim-i Sani (İkinci Öğretmen).

Cezeri’nin mühendislik alanındaki iki önemli çalışması nedir?

Otomatlar (ilk robotik düzenekler) ve su değirmenleri / su saatleri.

Thomas Newcomen’in buluşu nedir ve sanayiye katkısı?

İlk pratik buhar makinesi; sanayi devrimine enerji kaynağı sağlaması.

Morse’un icat ettiği alfabenin temel birimlerini belirtiniz.

Nokta ve çizgiler (kısa-uzun sinyaller).

Telgrafın elektrik-magnetik temelli ilk patentini kim almıştır?

Samuel Morse (ABD).

Karl Benz’in otomotiv tarihindeki yeniliği nedir?

Dört zamanlı benzinli motorlu ilk otomobili üretmesi.

Pasteur’ün iki temel bilimsel katkısını söyleyiniz.

Mikropların hastalık etkeni olduğunu kanıtlaması ve kuduz/şarbon aşılarını geliştirmesi.

CERN’de geliştirilen ‘WWW’ buluşunun mucidi kimdir?

Tim Berners-Lee (1993).

Halley Kuyruklu Yıldızının 1758’de döneceğini önceden tahmin eden astronom kimdir?

Edmund Halley.

Albert Einstein’ın fizikte devrim yaratan iki teorisi nedir?

Özel görelilik (1905) ve genel görelilik (1915).

'Tüp bebek' yönteminin dünyadaki ilk uygulaması hangi yılda gerçekleşmiştir?

1978 (Louise Brown, İngiltere).

Türkiye’de ilk tüp bebek hangi yıl doğmuştur?

22 Aralık 1988 (Dilek Katrancı, Samsun).

Yapay zekâ kısaca nasıl tanımlanır?

Bilgisayar veya robotların insan benzeri zekâ gerektiren görevleri yerine getirme kabiliyeti.

Nanoteknolojide ‘very small scale manufacturing’ neden önemlidir?

Malzemelerin atom-molekül düzeyinde tasarlanmasıyla yeni özellikler (dayanım, iletkenlik) elde edilir.

Gen teknolojisinin tıptaki iki temel uygulaması nelerdir?

Genetik tanı (erken teşhis) ve gen tedavisi (sağlıklı gen aktarımı).

C. Wheatstone ve M. Faraday’nın 1837’de geliştirdiği iletişim aracı nedir?

İlk elektrikli telgraf.

Menelaus teoremi hangi geometrik yapıyı inceler?

Düzlemsel ve küresel üçgenlerde kesenler oranı.

Strabon’un ‘Coğrafya’ adlı eserinin temel özelliği nedir?

Gezip gördüğü yerlerin hem fiziki hem tarihi betimlemesi; erken dünyaharitası niteliği.

Lucretius’un ‘De Rerum Natura’ eseri hangi felsefi kuramı savunur?

Atomculuk (atomsal evren) ve Epikürcü düşünce.

Thomas Aquinas’ın skolastik sistemde bilginin iki kaynağı nedir?

Akıl ve inanç (vahiy).

Yüksek Orta Çağ’da kurulan ve bilime yönelen tarikat hangisidir?

Fransisken Tarikatı (fizikle ilgilenmiştir).

İlk modern psikoloji laboratuvarlarını Türkiye’de kim kurmuştur?

Mazhar Osman.

Kerim Erim’in Türk yükseköğretimine katkısı nedir?

Çağdaş matematik eğitiminin temellerini atarak İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’ni yapılandırması.

Oktay Sinanoğlu’na 1975’te TBMM tarafından verilen özel unvan nedir?

Türkiye Cumhuriyeti Profesörü.

Bilimsel kongre, sempozyum, kollokyum arasındaki fark nedir?

Kongre geniş katılımlı; sempozyum belirli alt alan; kollokyum jüri önünde sorgulamalı sunumdur.

Formel ve doğa bilimlerinin kesişiminden doğan iki ara bilim dalına örnek veriniz.

Sibernetik ve astrofizik.

Bilimsel bilginin ‘eleştirel’ özelliği neyi ifade eder?

Mevcut kuramların yeni delillerle test edilip gerekirse terk edilmesi.

İlk insanlı planör deneyini yapan İslam âlimi kimdir?

İbn-i Firnas.

Çin’de geliştirilen akupunkturun modern tıptaki yeri nedir?

Geleneksel tamamlayıcı tedavi yöntemi olarak ağrı kontrolü ve rehabilitasyonda kullanılır.

İlk elektrikli süpürgeyi kim geliştirmiştir?

Hubert Booth.

İlk fotokopi makinesinin mucidi kimdir?

George Beidler.

UNIVAC I’in bilgisayar tarihinde önemi nedir?

Ticari amaçla seri üretilen ilk bilgisayar olması.