AAAAAA

Geomorfologische processen

Geomorfologie bestudeert de vorm van de aardoppervlakte en de wetenschap die de processen die het aardoppervlak vorm geven.

Verwering

Verbrokkelen van gesteenten door fysische, chemische of biologische processen.

Fysische verwering

Verwering zonder chemische verandering, zoals vorstverwering, thermische spanning of drukontlasting.

Thermische spanning

Oorzaak van verwering door dagelijkse temperatuurwisselingen die uitzetting en krimp veroorzaken.

Exfoliatie

Verschijnsel waarbij gesteenteoppervlakken afschilferen door drukontlasting of temperatuursverandering.

Drukontlasting

Ontstaat wanneer overliggende druk wegvalt, waardoor gesteente uitzet en barst.

Wortelwerking

Plantenwortels groeien in spleten van gesteente en vergroten deze, wat fysische verwering veroorzaakt.

Chemische verwering

Verwering door chemische reacties tussen gesteente en water, zuurstof, CO₂ of zuren.

Oplossing

Proces waarbij mineralen oplossen door interactie met zuur water, bv. karstvorming.

Karst

Kalksteenlandschap dat ontstaat door chemische oplossing van calciumcarbonaat.

Oxidatie

Chemisch proces waarbij Fe²⁺ oxideert tot Fe³⁺, wat broze hemaliet vormt.

Biosfeer en verwering

Planten en korstmossen scheiden stoffen af die gesteente chemisch verweren.

Differentiële verwering

Verschillende gesteentes verweren aan verschillende snelheden, wat leidt tot een ongelijk reliëf.

Erosie

Process waarbij losgekomen materiaal wordt verplaatst door water, wind, ijs of zwaartekracht.

Abrasie

Erosie door schuring van meegevoerde deeltjes tegen ondergrond.

Watererosie

Erosie veroorzaakt door stromend water dat materiaal losmaakt en transporteert.

Hydraulische actie

Kracht van water dat in spleten slaat en gesteente losmaakt.

Carrosie

Chemische oplossing van gesteente door water, bv. bij kalksteen.

Suspensie

Transport van fijne deeltjes (bv. klei) zwevend in water.

Saltatie

Transport waarbij deeltjes (bv. zand) in sprongetjes worden meegenomen door water of wind.

Tractie

Transport waarbij grotere deeltjes over de bodem rollen of schuiven.

Sheeterosie

Egale erosie van een oppervlak door gelijkmatige waterafvloeiing.

Rillererosie

Erosie via kleine geultjes die ontstaan bij neerslag.

Ravijnerosie

Uitgesleten geulen die ontstaan uit vergrote rillero’s.

Massabeweging

Verplaatsing van materiaal door zwaartekracht zonder transportmiddel, bv. aardverschuiving.

Modderstroom

Massabeweging waarbij verzadigde modder en puin snel bergafwaarts stromen.

Creep

Zeer trage massabeweging waarbij bodem millimeters per jaar naar beneden beweegt.

Rotslawine

Snelle massabeweging waarbij grote rotsblokken naar beneden storten.

Glaciale erosie

Erosie veroorzaakt door gletsjers die gesteente losmaken en wegschuren.

Plucking

Gletsjers trekken gesteente los door bevriezen van water in spleten.

Deflatie

Winderosie waarbij lichte deeltjes worden weggeblazen, zware blijven achter.

Suspensie (wind)

Transport van fijne stofdeeltjes in de lucht door wind.

Saltatie (wind)

Spronggewijze verplaatsing van zandkorrels door wind.

Creep (wind)

Rollende beweging van zwaardere deeltjes over de grond door wind.

Polijsten van gesteente

Resultaat van abrasie door wind of ijs: gladde gesteenteoppervlakken.

Sedimentatie

Proces waarbij materiaal dat door erosie getransporteerd werd wordt afgezet.

Korrelgrootte

Classificatie van sediment op basis van de grootte: grind, zand, silt, klei.

Grind

Sedimentkorrels groter dan 2 mm.

Zand

Sedimentkorrels tussen 0,0625 en 2 mm.

Silt

Zeer fijne sedimentkorrels tussen 0,002 en 0,0625 mm.

Klei

Sedimentkorrels kleiner dan 0,002 mm.

Sedimentaire omgeving

Locaties waar sedimentatie plaatsvindt, bv. rivier, delta, zee, woestijn.

Continentale omgeving

Sedimentatie op het land, bv. rivieren, gletsjers, woestijnen.

Kustlijnomgeving

Sedimentatie aan overgang land-zee, bv. delta’s en stranden.

Mariene omgeving

Sedimentatie in zee, bv. continentaal plat, helling of diepe zee.

Sedimentatiebekken

Depressie waarin over lange tijd sedimenten afgezet worden.

Isostasie

Geologische evenwichtstoestand die toelaat dat bekkens blijven verzakken bij afzetting.

Diepe sedimentlagen

Gevolg van lange sedimentatie; kunnen veranderen in metamorfe gesteenten.

Steenkoolvorming

Resultaat van plantaardig materiaal dat diep begraven en omgezet wordt.

Regressie

Terugtrekken van zee waardoor meer land bloot komt te liggen.

Transgressie

Opdringen van de zee waardoor land overstroomt.

Geologisch profiel

Doorsnede van aardlagen die inzicht geeft in geologische geschiedenis.

Superpositieprincipe

Jongere lagen liggen bovenop oudere lagen.

Laterale continuïteit

Gesteentelagen lopen door in alle richtingen tenzij onderbroken.

Oorspronkelijke horizontaliteit

Gesteentelagen worden oorspronkelijk horizontaal afgezet.

Principe van doorsnijding

Een laag die een andere doorkruist, is jonger dan de doorsneden laag.

Discordantie

Onderbreking in opeenvolgende lagen, vaak door erosie of afzettingspauze.

Intrusie

Doordringing van magma door bestaande gesteenten.

Breuk

Gesteentelagen die verschoven zijn door tektonische krachten.

Horst

Hoger gelegen deel bij een breuk.

Slenk

Lager gelegen deel bij een breuk.

Overschuivingsbreuk

Breuk waarbij gesteente over elkaar schuift.

Zijschuivingsbreuk

Breuk waarbij gesteente horizontaal langs elkaar schuift.

Stollingsgesteente

Gesteente ontstaan door afkoeling en stolling van magma.

Dieptegesteente

Stollingsgesteente dat diep ondergronds stolt en langzaam afkoelt.

Uitvloeiingsgesteente

Gesteente dat aan het oppervlak stolt en snel afkoelt.

Vulkanisch glas

Amorf gesteente dat snel stolt zonder kristalstructuur, bv. obsidiaan.

Felsisch magma

Magma rijk aan silica, vormt graniet of ryoliet.

Mafisch magma

Magma arm aan silica, vormt basalt of gabbro.

Diagenese

Proces waarbij los sediment verhardt tot gesteente.

Compactie

Inkrimping van poriën tussen sedimentkorrels door druk.

Cementatie

Binding van sedimentkorrels door neerslag van mineralen.

Detritisch gesteente

Sedimentair gesteente gevormd uit afgebrokkelde stukjes ander gesteente.

Conglomeraat

Vast detritisch gesteente gevormd uit aaneengekit grind.

Zandsteen

Gesteente gevormd uit gecementeerde zandkorrels.

Silsteen

Gesteente gevormd uit siltdeeltjes; fijnkorrelig.

Kleisteen

Gesteente gevormd uit kleideeltjes; splijt makkelijk.

Biogeen gesteente

Gesteente gevormd uit biologische resten zoals kalkskeletten of planten.

Kalksteen

Biogeen gesteente gevormd uit calciet, bv. schelpen.

Veen

Onverharde plantaardige afzetting; voorloper van bruinkool.

Bruinkool

Vaste brandstof ontstaan door verdichting van veen.

Steenkool

Gesteentevormige fossiele brandstof gevormd uit plantenresten.

Chemisch gesteente

Gesteente ontstaan uit anorganische chemische neerslag.

Evaporieten

Gesteenten gevormd door verdamping van water en kristallisatie van zouten.

Haliet

Zoutgesteente, bestaande uit NaCl.

Gips

Chemisch gesteente bestaande uit CaSO₄.

Metamorfe gesteente

Gesteente dat veranderd is door hoge druk en/of temperatuur zonder te smelten.

Metamorfose

Proces waarbij gesteenten structureel of chemisch veranderen.

Contactmetamorfose

Metamorfose veroorzaakt door hitte van magma.

Regionale metamorfose

Metamorfose over grote gebieden door tektonische krachten.

Geologische tijdschaal

Indeling van de geschiedenis van de aarde in tijdseenheden.

Fossielen

Resten of sporen van organismen uit het verleden, belangrijk voor datering.

Eon

Grootste eenheid in de geologische tijdschaal (vb. Phanerozoïcum).

Era

Onderverdeling van een eon (vb. Paleozoïcum).

Periode

Onderverdeling van een era (vb. Jura).

Tijdvak

Kleinste tijdseenheid (vb. Holoceen).

Hadeïcum

Oudste eon; ontstaan van aarde, maan en eerste korst.

Archeïcum

Eon met ontstaan van hydrosfeer en eerste leven.