Dział 2.4 - Grzyby - heterotroficzne beztkankowce

Grzyby

organizmy heterotroficzne, jednokomórkowe lub wielokomórkowe o budowie plechowej. Niektóre gatunki grzybów występują w zbiornikach wodnych, jednak większość zasiedla wilgotne środowiska lądowe o niewielkim nasłonecznieniu, temperaturze w zakresie 5-40 stopni oraz odpowiedniej zawartości materii organicznej.

Budowa komórek grzybów

Komórki grzybów są otoczone ścianą komórkową, której głównym składnikiem jest chityna. Ich substancjami zapasowymi są glikogen oraz tłuszcze. W komórkach grzybów występują liczne wakuole. Bardzo ważną funkcją wakuol grzybowych jest funkcja trawienna.

Grzyby jedno- i wielokomórkowe

Wśród grzybów występują organizmy jednokomórkowe, jednak większość z nich to organizmy wielokomórkowe o budowie plechowej. Plechy, zwane grzybniami, są zbudowane z długich, nitkowatych, prostych lub rozgałęzionych strzępek. U większości gatunków są one podzielone poprzecznymi ścianami - septami - na wiele komórek. W septach znajdują się duże otwory, przez które przemieszczają się cytozol oraz organelle komórkowe. W zależności od gatunku grzyba komórki wchodzące w skład strzępek są wielojądrowe (komórczakowe), jednojądrowe lub dwujądrowe. Strzępki mogą się ciasno ze sobą splatać, tworząc nibytkankę (plektenchymę). Z nibytkanki są zbudowane m.in. owocniki niektórych grzybów. W owocnikach powstają zarodnie z zarodnikami.

Rodzaje strzępek

Budowa komórki grzybowej

Formy morfologiczne grzybów

Odżywianie się grzybów

Wszystkie grzyby należą do heterotrofów odżywiających się osmotroficznie. Taki sposób odżywiania się polega na wydzielaniu do środowiska enzymów hydrolitycznych wakuol trawiennych, które rozkładają złożone związki organiczne do związków prostszych, rozpuszczalnych w wodzie. Produkty trawienia są następnie wchłaniane przez komórkę.

Wśród grzybów wyróżniamy:

• grzyby saprobiontyczne, które odżywiają się martwą materią organiczną,

• grzyby pasożytnicze, które atakują rośliny, zwierzęta, a nawet grzyby innych gatunków, wywołując niekiedy bardzo groźne choroby,

• grzyby symbiotyczne, które żyją w symbiozie z innymi organizmami, np. z zielenicami i sinicami (tworzą wówczas porosty), lub w mikoryzie z korzeniami roślin,

• grzyby drapieżne, które za pomocą specjalnie przekształconych strzępek chwytają niewielkie zwierzęta glebowe (głównie pierścienice i nicienie), a następnie penetrują ich ciała wydzielając enzymy trawiące ich tkanki.

Mikoryza

Rozmnażanie bezpłciowe grzybów

• fragmentacji plechy - każdy fragment plechy może dać początek nowej grzybni. Zdolność tę wykorzystuje się np. w hodowli pieczarek

• pączkowaniu - na komórkach, np. drożdzy, tworzą się drobne wyrostki - pączki - które rosną, po czym odrywają się od komórki macierzystej;

• rozsiewaniu mitospor - zarodników powstałych w wyniku mitozy. Zarodniki mogą być komórkami nieruchliwymi - aplanosporami - lub ruchliwymi - zoosporami. Aplanospory są charakterystyczne dla grzybów lądowych, a zoospory dla grzybów wodnych

Rozmnażanie płciowe grzybów

rozmnażanie płciowe grzybów obejmuje zapłodnienie, w wyniku którego powstaje diploidalne jądro zygotyczne, oraz mejozę, w wyniku której powstają haploidalne zarodniki - mejospory.

U grzybów wyróżnia się następujące sposoby zapłodnienia:

• gametogamię - łączenie się gamet, które może przyjmować postać izo-, anizo- lub oogamii. Gamety powstają w gametangiach, które są zróżnicowane na gametangia męskie - plemnie - i gametangia żeńskie - lęgnie. Gametogamia zachodzi np. u niektórych skoczkowych;

• gametangiogamię - polega na łączeniu się całych gametangiów. W procesie tym zawartość plemni przelewa się do lęgni. Gametangiogamia zachodzi np. u sprzężnionych i workowców

• somatogamię - polega na łączeniu i zrastaniu się zróżnicowanych płciowo strzępek. Somatogamia zachodzi np. u podstawczaków.

W cyklu rozwojowym większości grzybów plazmogamia, czyli połączenie się cytoplazmy gametangiów lub strzępek, jest oddzielona w czasie od kariogamii, czyli połączenia się jąder komórkowych. W wyniku plazmogamii powstają strzępki dwujądrowe - dikariotyczne. W związku z tym cykl rozwojowy obejmuje trzy fazy jądrowe: haplofazę (1n), dikariofazę (1n + 1n) oraz diplofazę (2n).

Zarodniki grzybów

Mitospory

Mejospory

Cykl rozwojowy sprzężniowych

Cykl rozwojowy workowców

Cykl rozwojowy podstawczaków

Znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka