Ekologija

Prva parcijala

Opća definicija ekologije

Ekologija je biološka nauka koja se bavi proučavanjem uzajamnih odnosa između živih organizama i njihove životne sredine.

Haeckelova definicija ekologije

Haeckel 1869. godine prvi put definiše ekologiju kao nauku koja proučava žive organizme (jedinki) i njihov odnos prema sredini u kojoj žive. Pritom posebno naglašava analizu odnosa biogen-abiogen, tj. da ekologija primarno proučava odnose između žive i nežive komponente svijeta prirode.

Međutim u njegovo vrijeme bili su u potpunosti zanemareni mikroorganizmi, njihovi proizvodi i ekosistemi.

Odumova definicija ekologije

Odum izdiže fokus istraživanja ekologije na nivo ekosistema i ustanovio je ekosistemsku ekologiju. Smatrao je da se ekologija treba baviti metabolizmom ekosistema, tj. kako je uspostavljen energetski balans ekosistema (kako energija protiče, hranidbeni odnosi i sl.). Baveći se time, ekologija demistificira strukture (ekosistemi) i funkcija prirode.

Anderwarth i Birchova definicija ekologije

Anderwarth i Birch izdižu fokus istraživanja ekologije na još viši nivo od Oduma, na nivo pejzaža, bioma i biosfere. Smatraju da je primarni zadatak ekologije proučavanje brojnosti i distribucije organizama na planeti Zemlji., tj. koji to biotički i abiotički faktori uzrokuju razlike u brojnosti i distribuciji organizama.

Nedostaci/prednosti 3 glavne definicije ekologije.

Haeckel - previše se oslanja na žive organizme, a nedovoljno na ODNOSE živih organizama i njihovog okruženja.

Anderwarth i Birch - ističu se parametri koje je moguće kvantificirati.

Odum - definicija jasno ističe značaj procesa koji se odvijaju na razini ekosistema.

Macintoshova definicija ekologije

Macintosh definiše ekologiju kao polimorfnu disciplinu koja istražuje kopnena i morska prostranstva i različite skupine živih bića od bakterija i protozoa do sisara, na različitim razinama: od jedinki i populacija preko životnih zajednica do cjelokupnih ekosistema i bioma.

Cilj savremene ekologije

Ključni cilj savremene ekologije je razvoj modela koji objašnjavaju i predviđaju distribuciju i abundanciju određenih organizama.

Aspekti primijenjene ekologije

Restauracijska ekologija, upravljanje invazivnim vrstama, konzervacijska biologija, upravljanje staništima, upravljanje zaštićenim područjima i agroekosistemima.

Nivoi ekološke integracije

Jedinka → populacija → životna zajednica (biocenoza) → ekosistem → biom → biosfera

Pojam životne zajednice

Više različitih populacija koje žive na istom staništu.

Pojam populacije

Populacijama nazivamo grupe jedinki iste vrste koje u isto vrijeme žive na istom staništu, a koje su međusobno povezane odnosima razmnožavanja.

Ekosistem

Ekosistem čine jedinstvo biocenoze - životne zajednice i biotopa - staništa.

Ekologija po stepenima organizacije

1. Autekologija - bavi se proučavanjem odnosa jedinke i životne sredine.

2. Demekologija - bavi se proučavanjem odnosa populacije i životne sredine.

3. Sinekologija - bavi se poručavanjem odnosa životne zajednice i životne sredine.

4. Geoekologija - bavi se poručavanjem skupova životnih zajednica unutar jednog geoklimatskog pordučja.

5. Globalna ekologija - biosfera.

Ostale podjele ekologije

Prema mediju u kojem organizmi žive: akvatična i terestrična.

Prema grupama organizama koje poručava: ekologija životinja, ekologija biljaka, ekologija čovjeka itd.

Ko je prvi pomenuo ekologiju?

Haeckel - prvi je pomenuo i definisao ekologiju kao nauku koja se bavi poručavanjem odnosa biogena i abiogena, odnosno odnosa između žive (organske) i nežive (anorganske) komponente prirode svijeta.

Objasni Malthusovu osnovnu teoriju

Mathusova osnovna teorija govori da stopa rasta populacije ne prati stopu rasta resursa, te da prekoračenjem tzv. point of crisis, kada rast populacije nadmaši rast resursa, slijedi samo bijeda. To nas dovodi do zaključka da je uspješnost populacije determinirana raspoloživosti resursa koji su nejednako distribuirani- ENERGIJA, hrana, prostor, zrak, minerali i sl.

Darwinova teorija adaptivne radijacije.

Darwinova teorija adaptivne radijacije govori o tome da su jedinke koje se mogu prilagoditi na postojeće okolišne uslove, recimo na dostupne resurse, reproduktivno uspješnije od onih neprilagodljivih. Zbog pritiska/ograničenja resursa dešavaju se razne mutacije, koje dovode do pojave novih vrsta i njihovih karakterističnih prilagodbi. Napredne osobine se nasljeđuju i prilagođene vrste opstaju.

Alexander von Humboldt

Alexander von Humboldt uspostavio je vertikalni vegetacijski profil Anda, tj. uočio i zabilježio je promjene vegetacije u ovisnosti od nadmorske visine, ekspozicije, klime i tipa stijene na kojem biljke rastu. T. definirao je odnose karakteristika okoliša i tipa vegetacije.

A. Thienemann

Thienemann utemeljitelj je limnologije, nauke o kopnenim vodama. Također je uspostavio koncept postojanja različitih tipova jezera prema trofičkom nivou, pa se ona dijele na eutrofična, mezotrofična, oligotrofična i distrofična. Također je uspostavio koncept producenta, konzumenta i reducenta.

Justus von Liebig

Liebigov zakon minumuma - stopa produkcije (yield) biljaka određena je onim ekološkim faktorima koji su najbliži minimumu. Svi drugi mogu biti dostupni u izobilju, ali postoji ograničavajući faktor.

Šta su ekološki faktori?

Ekološki faktori su ukupni utjecaji sredine na živa bića.

Kako se dijele ekološki faktori?

1. biotički

2. abiotički - klimatski faktori, edafsko-orografski, hemizam sredine.

Prenos energije na više trofičke razine.

Svega 1% Sunčeve svjetlosti apsorbiraju zelene biljke, koje procesom fotosinteze prevode Sunčevu energiju u energiju hemijskih veza, koje omogućavaju formiranje organskih spojeva. Zelene biljke su u tom slučaju primarni producenti. Konzumenti prvog reda, tj. herbivori, hrane se ovim biljkama i koriste 20% ove energije, od čega 10% prenose na sljedeću trofičku razinu. Prenosi se svega 10% raspoložive energije sa jedne trofičke razine na narednu. Na taj način se osigurava tok energije u ekosistemu uz njeno rasipanje.

Zaštitni mehanizmi u odnosu na svjetlost kod životinja

1. Razvoj zaštitnih mehanizama na površini tijela u vidu hitinskih i rožnih tvorevina

2. Bihevioralne prilagodbe - izbjegavanje svjetlosti - npr. negativno fototropni insekti

3. Pojačana pigmentacija kod organizama hladnijih područja doprinosi apsorbiranju svjetlosti, što omogućava zagrijavanje na suncu

4. Metalni sjaj na površini tijela koji doprinosi refleksiji svjetlosti, tj. sprečavanju prekomjernog zagrijavanja.

Šta je fototropizam?

Fototropizam je pojava da neke vrste sesilnih organizama podešavaju svoje tijelo prema suncu. Zauzimanje položaja prema izvoru svjetlosti predstavlja obrasce pozitivnog fototropizma, dok položaj od izvora svjetlosti predstavljaju obrasce negativnog fototropizma. Karakterističan je za rast biljaka, ali se može i javiti kod gljiva.

Šta je fotokineza?

Fotokineza je svjetlošću indukovano lokomotorno kretanje organizma bez određenog pravca.

Šta je fototaksija?

Fototaksija je svjetlošću indukovano lokomotorno kretanje organizama koje ima definiran pravac. U zavisnosti od smjera može biti pozitivna, kada se organizmi kreću prema izvoru svjetlosti - muhe, pčele, leptiri; a kada se organizmi kreću od izvora svjetlosti, onda je to negativna - kišne gliste, stonoge…

Podjela životinja u odnosu na aktivnost tokom dana.

1. dnevne - većina insekata, neke vrste guštera

2. noćne - pauk, stonoga, glodari

3. sumračne - sova

4. indiferentne u odnosu na količinu svjetlosti - voluharice, gusjenice leptira…

Postoji poklapanje dnevno-noćne ritmike između predatora i plijena. Jutarnje zrake svjetlosti bude ptice, ribe su aktivne u potrazi za hranom noću. Aktivnost životinja tokom dana i noći povezana je sa utjecajem temperature, vlažnosti, količine hrane itd. Tako da osim sezonskog, postoji i dnevno-noćni periodizam.

Utjecaj temperature na organizam.

Temperatura utječe na sve značajnije procese živih bića, metabolizam rast, razvoj, razmnožavanje organizama, bihevioralne procese i sl.. Ukoliko temperatura padne dolazi do usporavanja svih životno značajnih funkcija organizama, što može biti letalno. Također, previsoke temperature uzrokuju brz gubitak vode i iznad određene vrijednosti može ireverzibilno zaustaviti životne funkcije, što dovodi do smrti. Kod biljaka je recimo cvjetanje regulirano temperaturom, dok je kod nekih riba razvoj spolnih organa i dostizanje spolne zrelosti ovisni o temperaturi.

Euritermni i stenotermni organizmi.

• Euritermni organizmi su organizmi čija je ekološka valenca u odnosu na temperaturu široka, tj. koji podnose šira osciliranja temperature.

• Stenotermni organizmi su organizmi čija je ekološka valenca u odnosu na temperaturu uska, tj. prilagođeni su samo vrlo malim kolebanjima temperature.

Kod poikilotermi, metabolizam se ubrzava sa povećanjem vanjske temperature. Nasuprot njima, metabolički procesi se kod homeotermi ubrzavaju sa opadanjem spoljašnje temperature. Homeotermi imaju intenzivnije metaboličke procese i potrebu za većom količinom hrane. Poikilotermi mogu znatno duže da izdrže bez hrane, odnosno da gladuju. Iz tog razloga, homeotermni organizmi su gotovo nezavisni od promjene spoljašnjih termičkih uslova.

Poikilotemni i homeotermni organizmi - primjeri

Poikilotermni organizmi su organizmi koji nemaju sopstvene termoregulacijske mehanizme, odnosno čija temperatura tijela ovisi o temperaturi okolne sredine. Među njih spadaju insekti, biljke, ribe, vodozemci i gmizavci.

Homeotermni organizmi konstantno ulažu energiju u održavanje sopstvene tjelesne temperature. Ovo je odlika ptica i sisara.

Zakonitosti temperaturne dinamike u zračnoj i vodenoj sredini.

Kopno apsorbuje najveći dio direktnog Sunčevog i difuznog ili nebeskog zračenja. Njegove karakteristike, kao što su pretežna hrapavost i tamna boja, nepromjenljivost agregatnog stanja prilikom zagrijavanja ili hlađenja, čvrsta vezanost čestica kopna za određenu površinu i mala vrijednost specifične toplote, su fizičke osobine koje najviše utiču na mogućnost zagrijavanja. Navedene karakeristike utiču da se najveći dio energije, koja sa Sunca stigne na kopno, pretvori u toplotu. Temperaturne oscilacije su na kopnu značajno veće nego u vodenoj sredini -60 do 70°C.

Po fizičkim osobinama, vodene površine se razlikuju od kopnenih, što utiče i na njihovo zagrijavanje i hlađenje. Poručavanje zagrijavanja i hlađenja vode veoma značajno zbog uloge vode u biosferi kao univerzalnog rastvarača, ali i njene uloge u fiziološkim procesima biljaka, životinja i čovjeka. Za razliku od čestica kopna, čestice vode su manje vezane za određeno mjesto. Voda posjeduje dvostruko veću zapreminsku specifičnu toplotu od kopna, pa se manje zagrije i manje ohladi, kao što se i sporije zagrijava i sporije hladi od kopna. Sunčevi zraci, koji u jutarnjim i predvečernjim satima padnu na površinu vode, imaju manji upadni ugao, te je i refleksija, odnosno albedo, veći tokom jutarnjih i popodnevnih sati. Temperatura vode uglavnom ne prelazi 36, a ni ne pada ispod 2.5°C. Izuzetak su termalne vode.

Apsolutna i relativna vlažnost.

Apsolutna vlažnost je količina vodene pare izražene u gramima koju sadrži jedan m kubni vazduha. Veća je u nižim geo širinama, iznad vodenih površina, na manjim nmv i tokom ljeta. Sa povećanjem temperature zraka raste i sposobnost primanja veće količine vodene pare.

Relativna vlažnost je odnos stvarne količine vodene pare koju u datom momentu zrak sadrži i maksimalno moguće vlage koju bi mogao da primi pri datoj temperaturi da bi bio zasićen. Zato je još zovemo stepenom zasićenja vazduha vodenom parom.

Podjela organizama prema vlažnosti.

Životinjski organizmi prema potrebama za vlagom dijele se na:

1. higrofilne

2. mezofilne

3. kserofilne - insekti, sisari, ptice, neki puževi i gmizavci.

Dok biljke mogu biti suhozemne i biljke potpuno ili djelomično uronjene u vodu.

Suhozemne biljke prema vodnom režimu mogu biti higrofitne, mezofite i kserofite (podgrupe sukulente i sklerofite). Zatim postoje submerzne (potpuno uronjene u vodu), flotalne (plivajuće) i emerzne biljke.

Koje su prilagodbe kserofilnih životinja?

Prilagodbe kserofilnih životinja uključuju: insekti - hitinski omotač i sloj voska na površini tijela koji štite od prekomjernog isparavanja, reptili i ptice - rožni sloj pokožice i odsustvo kožnih žlijezda; puževi - imaju čvrstu čahuru i mogu sekretom zatvoriti njen otvor, štiteći se od gubitka vode. Insekti mogu zatvarati i stigmalne otvore da bi spriječile gubitak tečnosti. Neke kserofilne vrste izlučuju čvrste sekrete - mokraćna kiselina. Također se hrane sočnom hranom ili stvaraju metaboličku vodu (kamila).

Makroklima, mikroklima i ekoklima.

• U makroklimu spada klima Zemlje, njenih prostranih dijelova, većih pejzažni cjelina i klima pojedinačnih država. Prosječni pokazatelji klimatskih prilika većeg geografskog područja koji su rezultat višegodišnjeg praćenja osnovnih meteoroloških podataka u određenim stanicma je makroklima.

• Mikroklima obuhvata veoma male površine i prizemni sloj vazduha. Kod ovog tipa klime, razlike u temperaturi i vlažnosti mogu se pojaviti i na mjestima međusobno udaljenim nekoliko desetina ili nekoliko stotina metara. Razlike u vrijednosti pojedinih klimatskih elemenata se javljaju i unutar određenih veoma malih reljefnih oblika. Recimo u ljevkastoj vrtači, razlika u temperaturi između osunčanog i neosunčanog dijela može da bude i do 10°C pri tihom vremenu.

• Razlike u vrijednostima klimatskih elemenata se javljaju i u spoljašnjim i unutrašnjem dijelu krošnje nekog stabla, gornje i donje površine lista, ali i unutar cvjetnih listića, te za klimu ovako malih površina koristimo termin nanoklima. Osim adaptivnog značaja za samu biljku, nanoklima utiče na ekološke karakteristike i ponašanja insekata i mikroorganizama.

• ekolima predstavlja sumu meteoroloških faktora pojedinih staništa, npr. šume.

Hibernacija, estivacija i dijapauza.

• Hibernacija je svojstvena za poikiloterme i mnoge sisare. Predstavlja zimsko mirovanje uzrokovano niskim temperaturama. Za vrijeme hibernacije kod sisara prezimara dolazi do sljedećih promjena: prestanka funkcionisanja termoregulacionog mehanizma, gotovog izjednačavanja tjelesne temperature i temperature spoljašnje sredine, smanjenja intenziteta disanja i usporavanja metabolizma.

• Estivacija je ljetno mirovanje do kojeg dovode visoka temperatura i suša.

• Kod insekata se u određenom stepenu razvoja javlja zaustavljanje ili jako usporavanje morfogeneze. Taj posebni oblik mirovanja naziva se dijapauza. Ona može biti obligatna ili stabilna ako se dešava bez obzira na utjecaje spoljašnje sredine. Fakultativna dijapauza indukovana je nepovoljnim faktorima spoljašnje sredine, kod insekata koji godišnje izvedu dvije ili više generacija.

Klimatska pravila i njihov ekološki značaj.

Uticaju klime su se prilagođavali brojni životinjski organizmi, što je dovelo do formiranja populacija koje se međusobno razlikuju u zavisnosti od klimatske zone kojoj pripadaju. U vezi s tim, mogu se izvući određena pravila, kao što su: Bergmanovo, Alenovo i Glogerovo pravilo.

Bergmanovo pravilo nam ukazuje na razlike jedinke iste vrste homeotermi koje žive u hladnijim i toplijim oblastima. Predstavnici iste vrste u hladnijim predjelima krupnijeg su rasta, po ovom pravilu, od onih koji žive u toplijim predjelima. Krupnije jedinke imaju manju površinu tijela u odnosu na svoju masu i one odaju srazmjerno manje tjelesno toplote od sitnijih jedinki. Visina i težina, a time i krupnoća pingvina, mijenja se u skladu sa klimatskim uslovima. Galapagoski pingvin na Galapagosu ima visinu 53 cm (2.2 kg), Humboltov u Peruu i Čileu 65 cm (4.2 kg), Magelanov na Ognjenoj zemlji 70 cm (4.9 kg), kraljevski u Patagoniji 95 cm (15 kg) i Carski - 115 cm i 30 kg.

Alenovo pravilo formuliše odnose između dužine istaknutih dijelova tijela homeotermi i njihovog biotopa. Kod sisara, istureni dijelovi tijela se skraćaju od toplijih ka hladnijim predjelima. Sa smanjenjem tjelesne površine, smanjuje se i odavanje toplote u hladnijim predjelima, jer životinje imaju kraće uši, ekstremitete, vrat i rep. Kod zečeva i lisica, od toplijih ka hladnijim oblastima na Zemlji, uočavamo smanjivanje veličine ušiju.

Glogerovo pravilo nam pomaže da shvatimo promjene melaninske pigmentacije kod homeotermnih organizama u skladu sa kretanjem temperature i vlažnosti. Kod homeotermi, intenzitet melaninske pigmentacije raste sa povećanjem temperature i vlažnosti, dok sa smanjenjem temperature opada, dok u polarnim oblastima pigment potpuno nestaje. U toplim i vlažnim predjelima preovlađuje mrka boja, crvenkasta ili žućkastomrka boja u subtropskim pustinjama, a u suvim stepama sa nižom temperaturom - pretežno siva ili sivomrka boja.

Unutarnja morfologija tala

Razvijena tla odlikuju se određenim sklopom profila. Na profilu tala razabrat ćemo obično slojevitost, diferenciranost u HORIZONTE, koji se međusobno razlikuju bojom, mehaničkim sastavom, strukturom, bogatstvom organske tvari, proraslošću podzemnim organima, specifičnim tvorevinama itd. Kod tipova tala humidnih područja razlikujemo:

• A-horizont - eluvijalni, u kojem se odigravaju procesi intenzivnog trošenja, rastvaranja, humifikacije, humizacije i ispiranja (eluvijacije). Često se dijeli dodatno na A₀₀ - sloj ledine, A₀-slabo rastvoreni, humificirani organski sloj, A₁ - humozni akumulativni pothorizont i A₂ - mineralni pothorizont, svjetlije boje.

• B-horizont - iluvijalni, u kojem se talože tvari isprane iz A horizonta. Može imati više pothorizonata; a ako se posebno akumulira neka tvar, npr. CaCO3, onda pothorizont nosi i naziv prema tome Bca.

• C-horizont - matični supstrat od kojeg je tlo nastalo

• D- stijene ispod B/C-horizonta od kojih tlo nije nastalo

• G-horizont - glej

• T-tresetni horizont.

Ekološki profil tla

Ekološki profil tla je onaj sloj tla u kojem žive podzemni organi viših biljaka. Ograničen je faktorima poput debljine sloja, propusnosti tla, prisustvom nekih štetnih spojeva u dubini tla, kiseonikom siromašna stajaća voda, ali i sposobnošću korijena da rase u duljinu - genetski.

• vrlo plitka tla

• plitka tla

• osrednje duboka tla

• duboka tla

• vrlo duboka tla

Fizikalna svojstva pedosfere

1. tekstura tla - određena kvantitativnim odnosnom mehaničkih elemenata tla:

   • skelet - čestice veće od 2 mm; čestice šljunka i čestice kamena

   • sitno tlo (sitnica) - čestice manje od 2 mm; glinaste čestice, prah, praškasti pijesak, čestice pijeska; dalja podjela na glinu, ilovaču i pjeskulje

   • tla koja sadrže više od 50% čestica skeleta su skeletna, a ona sa manje od 50% su skeletoidna i grubo koloidne osobine određene su česticama manjim od 0.002 mm.

   • tekstura utječe na niz svojstava važnih za život biljaka i dr. organizama jer o teksturi ovise i poroznost, kapacitet tla za zrak - aeracija tla, kapacitet tla za vodu i njegovu sposobnost da vodu propušta - određuje hoće li biti klima tla vlažna ili suha; kao i na dostupnost hrane.

2. struktura tla - uvjetuje snadbijevanje biljaka vodom, kiseonikom i hranivima, a predstavlja način agregacije mehaničkih elemenata u strukturne agregate; strukturni agregati nastaju ljepljenjem/adheriranjem mehaničkih elemenata, obaranjem koloidnih čestica ili pak cementiranjem; najveće značenje za strukturizaciju tla ima organska materija nastala djelovanjem MO i biljnih podzemnih organa; čovjek u agrotehničkih zahvatima narušava prirodnu strukturu.

3. poroznost tla - između čvrstih čestica tla, mehaničkih elemenata i strukturnih agregata nalaze se slobodni prostori, pore, koje zauzima tekuća ili plinovita faza tla, a tu se odvija aktivnost podzemnih biljnih organa i MO; mogu biti prema veličini grube, osrednje i sitne (mikro/makro), sitne najviše zadržavaju vodu pri kretanju;

4. kapacitet tla za vodu - opskrba vegetacije voodm ne ovisi samo o apsolutnoj količini oborina, već i o sposobnosti tla da tom vodom upravlja; vodu najmanje zadržavaju skeletna tla, pjeskulje, ilovača i glina progresivno više; sva količina vode u svim šupljinama u tlu odgovara maksimalnom kapacitetu za vodu; što je manji promjer čestica u tlu to je veći kapacitet za vodu;

5. propusnost tla za vodu - u jako propusnim tlima velik dio oborinske vode ocijedi se u dublje slojeve pedosfere ili litosfere pa je za vegetaciju izgubljen; dok su slabo propusnim tlima dolazi opet do stagnacije vode u kapilarnim i nekapilarnim porama, do redukcijskih procesa (anaerobija) i slabljenja biološke aktivnosti tla, ponekad i akumulacije toksičnih spojeva.

6. kapilarni uspon vode - tekstura i struktura tla uvjetuju sposobnost tla da kapilarnim silama diže vodu iz dubljih slojeva prema površini; ovisna je o stupnju disperziteta čestica tla; snadbijevanje vegetacije vodom dubljih slojeva tla najbrže u tlima bogatim praškastim česticama, a najsporije u grubo i vrlo fino disperznim tlima;

7. aeracija tla - svi aerobni mikroorganizmi i terestrične biljke upućeni su na kisik plinovite faze tla; zrak u tlu zbog oksidacijskih procesa u organizmima ima više CO2 u odnosu na atmosferski zrak

8. toplinska svojstva i temperatura tla - o temperaturi tla ovise svi životni procesi u tlu i u nadzemnim biljkama, ali i procesi detritacije mineralnih i organskih tvari, strukturizaciju tla i kretanje vode i zraka u ekološkom profilu; snabdjevač pedosfere toplinskom energijom je sunce, u manjoj mjeri atmosferska radijacija, unutarnje mase Zemlje te biološki procesi u pedosferi; prvo se zagrijavaju gornji slojevi potom donji, a zavisi od intenziteta sunčeve radijacije, ekspozicije, inklinacije terena (pod kojim uglom pada svjetlost), boje, vlažnosti, obraslosti vegetacijom, mrtvom pokrovu i toplinskih svojstava tla - kapacitetu za toplinu i provodljivosti toplote. vlažna tla provode toplinu bolje od suhih; tamna tla apsorbuju više zračenja od svijetlih; SNIJEG - izolator i ispod njega je viša temperatura nego iznad njega.

Hemijska svojstva pedosfere

Tla se sastoje iz dva kompleksa: anorganskog i organskog. Anorganski dio dosta je stabilniji uz hidro-termičke i biološke prilike koje vladaju u pedosferi, tj. trošenje je jako sporo, dezintegrira i snadbijeva tekuću fazu tla ionima i molekulama ekološki aktivnih tvari. Organski dio je dosta dinamičniji, tj. konstantno se raspada i mineralizira. Na život u pedosferi djeluju zajednički. Važan hemijski parametar je reakcija zemljišta odnosno koncentracija H i OH iona. Prema preferiranoj pH vrijednosti biljne vrste mogu biti acidofilne, neutrofilne i bazifilne.

Razlika između intraspecijskih i interspecijskih odnosa.

Intraspecijskim odnosima nazivamo dejstva između pripadnika iste, a dejstva između jedinki različitih vrsta - interspecijski odnosi. Odnosi koji se formiraju između organizama mogu imati pozitivan, neutralan i negativan efekat (dejstvo, učinak) na rast, razviće i reprodukciju i opstanak neke vrste na datom mjestu. Najviše su vezani za iskorišćavanje prostora, hranidbenih izvora (resursa, bogatstava), zaklona, zaštite, pogodnih mjesta za stanovanje, kao i razmnožavanje, i drugih potreba.

Tipovi interakcija među organizmima.

1. kompeticija → -/-

2. parazitizam i predatorstvo → +/-

3. komensalizam → +/0

4. mutualizam → +/+

5. antibioza → -/0

Ekološka valenca?

Ekološka valenca predstavlja amplitudu variranja ekološkog faktora unutar kojeg je moguć opstanak organske vrste. Ekološka valenca individualna je za svaki ekološki faktor, tako da organizam može imati široku ekološku valencu (eurivalentan) za jedan ekološki faktor, a usku (stenovalentan) za drugi; između mezovalentan. Međutim, to ne znači da ekološki faktori djeluju pojedinačno, već uvijek kao kompleks. Uspješnost i preživljavanje vrste determinirani su faktorom uže ekološke valence - pravilo minimuma.

Ekološka valenca ograničena je dvjema tačkama, tačkama pesimuma, koje su prema intenzitetu djelovanja ekološkog faktora zapravo tačke minimuma i maksimuma. Unutar ovih granica postoji i tačka optimuma, tj. postoji optimalni intenzitet djelovanja nekog ekološkog faktora. Ako se nalazi bliže minimumu - oligo; makismumu - mezo.

Podjela organizama u odnosu na ekološku valencu?

Mogu biti:

• eurivalentni - sa širokom ekološkom valencom,

• mezovalentni - sa umjerenom širinom ekološke valence

• stenovalentni - sa uskom ekološkom valencom.

Pravilo minimuma.

Opstanak organske vrste vezan je za onaj ekološki faktor koji svojim minimalnim utjecajem omogućava opstanak vrste. Neovisno od toga koliko je ostalih ekoloških faktora u granicama ekološke valence, pa čak i ako su u optimumu, uspješnost i opstanak vrste determinirani su onim ekološkim faktorom koji je najbliže minimumu. Samo taj jedan može potencijalno ugroziti vrstu.

Braun-Blanquet skala sa procjenu brojnosti i socijabilnosti.

1. Brojnost → + - manje od 1%; 1 - 1 do 10%; 2 - 10 do 25%; 3 - 25 do 50%, 4 - 50 do 75%; 5 - 75 do 100%

2. Socijabilnost → 1 - pojedinačno; 2 - u busenima; 3 - male nakupine; 4 - male hrpe; 5 - u velikim hrpama

Ellenbergove indikatorske vrijednosti biljaka.

Ellenbergove indikatorske vrijednosti biljaka nam daju podatke o time koji su optimumu za biljke za svaki od ekoloških faktora.

• L—light: 1 (species growing in sites with dense shade, up to 1% of external light; 30% of external light can be recorded for short periods) to 12 (plant growing in full sun, in sites with high irradiation, low haze climate, and presence of reflection effects)

• T—temperature: 1 (species associated with cold environments, only occurring at high elevations or with Arctic–Alpine distribution) to 12 (South Mediterranean species associated with warm places and subdesert environments).

• K—climatic continentality: 1 (oceanic species occurring as relict populations) to 9 (species mainly distributed in areas with continental climate, occurring in Italy with disjunct populations).

• M—soil moisture: 1 (species that can live only in arid places and associated with dry soils) to 12 (plants that live submerged, at least for long periods).

• R—reaction (soil or water acidity/pH): 1 (species associated with very acidic soils) to 9 (species associated with strongly alkaline substrates).

• N—nutrients: 1 (species able to survive in oligotrophic conditions, associated with soils with very low content of phosphorus, nitrates, and organic matter) to 9 (species living in environments with excessive concentrations of phosphorus and nitrogen, such as landfills)

Klimadijagram po Walteru.

Uz pomoć klimadijagrama najbolje se može sagledati klima jednog područja. Klimadijagramima su predstavljeni najvažniji ekoklimatski faktori, tako što se u koordinatnom sistemu unose podaci o srednjim mjesečnim temperaturama i padavinama u toku godine. Mjeseci koji se smjenjuju u toku godine su obilježeni na apscisi, na lijevoj ordinati - srednje mjesečne vrijednosti temperature, dok se, u isto vrijeme, na desnoj ordinati bilježe srednje mjesečne vrijednosti padavina. U cilju boljeg raspoznavanja sušnog i vlažnog perioda, odnos veličina temperatura i padavina je jedan prema dva. Klimadijagram, po Valteru, je prikazan na Sl.19.

Klima kao ekološki faktor

Klima je prosječno stanje atmosfere iznad nekog geografskog područja koje je rezultat dugogodišnjih mjerenja klimatskih parametara. U najvažnije klimatske elemente ubrajamo: radijaciju (kratkotalasno i dugotalasno zračenje), temperaturu (vazduha i površine zemlje), vazdušni pritisak, pravac i brzinu vjetra, vlažnost vazduha i evaporaciju (veličina isparavanja), oblačnost i trajanje sijanja Sunca, padavine i snježni pokrivač.

Sva živa bića podliježu dejstvu klimatskih faktora. Klima, shvaćena kao kompleks faktora, direktno vrši uticaj na organizme, ali i posredno tako što utiče na promjene reljefa na Zemlji. Usljed djelovanja visokih i niskih temperatura, dolazi do pojave površinskog pucanja stijena, eolske erozije, i akumulacije (razaranje podloge i gomilanje odnešenog materijala). Pored matičnog supstrata, formiranje pedološke podloge zavisi najviše od klime određenog prostora. Živi svijet, čiji raspored zavisi od klimatskih uslova, mijenja, manje ili više, i same klimatske faktore. Ove promjene mogu da budu veoma značajne, tako da se prema vegetaciji, koja modifikuje uticaje klimatskih faktora na formiranje određenih oblika klime, nazivaju i pojedine vrste klime (stepska, šumska, klima bukve). Vegetacija može i da ublaži negativno dejstvo vjetra ili nekog drugog klimatskog elementa.

Klimatski faktori uvijek djeluju kompleksno i uzajamno se uslovljavaju, odnosno dejstvo jednog faktora je modifikovano uticajem ostalih faktora. Organizmi u okviru svake populacije bilo koje vrste prilagođavaju se ukupnom djelovanju povezanog klimatskog kompleksa. To ćemo ilustrovati povezanošću temperature i vlažnosti, koji su, kao značajni elementi vremena i klimatski ekološki faktori, veoma povezani, a njihove vrijednosti međusobno uslovljene. Kada se povećaju temperature, one tada utiču na pojačan intenzitet isparavanja vode sa podloge, a samim time povećava se i apsolutna vlažnost vazduha. Pri povećanju temperaturnih vrijednosti i istovremenom umanjenju vlažnosti vazduha, kopneni organizmi će odavati veću količinu vode. Kompleksnim djelovanjem temperature i vlažnosti, vrši se uticaj na metabolizam, plodnost, razmnožavanje, razviće i dužinu života. Isto tako, i zonalno rasprostranjenje i lokalni raspored biljnih zajednica i populacija zavisi najviše od temperature i vlažnosti.

Litosfera.

Čvrsti površinski omotač Zemlje (litosfera) sastavljen je od stijena različite starosti i mineraloškog sastava. Stijene čine matičnu podlogu za formiranje različitih zemljišta. Najzastupljeniji elementi litosfere su: kiseonik (47.2%), silicijum (27.6%), aluminijum (8.8%), gvožđe (5.1%), kalcijum (3.6%), natrijum (2.6%), kalijum (2.6%) i magnezijum (2.1%), dok ostali elementi imaju učešće od 0.4%. Kiseonik i silicijum najzastupljeniji su od svih elemenata (ukupno 74.8%). Stijene imaju primarnu ulogu u obrazovanju zemljišta. Od matične stijene (koja čini 90% sastava razvijenog zemljišta) zavise brojna svojstva zemljišta, među kojima su najznačajnija: dubina, fizička svojstva, mineralni i hemijski sastav i pravac razvoja zemljišta.

Litosfera se još naziva trošnim slojem, jer je u konstantnom raspadu pod djelovanjem atmosferilija. U mehaničkom raspadanju stijena, padavine učestvuju prodiranjem vode u pukotine. Voda iz tečnog stanja pri niskim temperaturama prelazi u led, koji, s obzirom da mu se zapremina uveća za 10%, vrši jak pritisak na zidove u šupljinama i tako daje doprinos drobljenju stijena i minerala u njima. U vodi se nalazi ugljena kiselina i kiseonik iz vazduha, pa ona predstavlja najjači agens hemijskog raspadanja stijena.

Stijene prema postanku.

Prema načinu postanka, stijene dijelimo na:

• magmatske,

• sedimentne i

• metamorfne.

Minerali.

Minerali su prirodne, čvrste, anorganske tvari određenog hemijskog sastava. Pravilne su unutarnje građe koju izražava njihova kristalna rešetka te stoga predstavljaju kristale.

Osobine minerala.

Osobine minerala: sjaj, kalavost i lom, boja i ogreb, specifična težina, tvrdoća, fosforescencija.

• SJAJ je način na koji se svjetlost odbija od površine minerala. Sjaj se može okarakterisati kao metalan i nemetalan.

• KALAVOST I LOM su načini na koje se minerali cijepaju. Ukoliko se cijepaju na način da formiraju ravne površine, minerali posjeduju dobru kalavost, a ukoliko se cijepaju na način da ne formiraju ravne površine kaže se da se lome.

• BOJA I OGREB su odlike koje se najprije uočavaju na mineralnom uzorku. Kao pouzdan karakter uzima se boja površine minerala zagrebanog oštrim predmetom veće tvrdoće. Nastali prah može biti iste boje kao mineral, ali ne nužno. Boja ogreba, pak, je konstantna.

• SPECIFIČNA TEŽINA

• TVRDOĆA se određuje komaparacijom sa tvrdoćom minerala za koje postoji odgovarajuća skala, tzv. Mohsova skala tvrdoće minerala.

• FOSFORESCENCIJA odlikuje neke minerale koji nakon izloženosti svijetlu i unošenja u tamnu prostoriju, emitiraju svijetlost.

Magmatske stijene.

Magmatske stijene su najstarije stijene u Zemljinoj kori. One su nastale kristalizacijom i očvršćivanjem magme. Nakon izbijanja na površinu slijedi raspodjela prema specifičnoj težini u zavisnosti od hemijskog sastava. One stijene koje su u dubljim slojevima i naprije kristaliziraju, najkasnije se troše i obrnuto. Granit, bazalt, gabro i peridotit se ubrajaju u najvažnije magmatske stijene.

Prema mjestu postanka (kristalizacije) dijele se na:

1. intruzivne - (dubinske, plutonske) nastale sporim hlađenjem magme u Zemljinoj unutrašnjosti - granularna krupnokristalna struktura (kristalići>1mm)

2. efuzivne - (vulkanske, površinske) nastale brzim hlađenjem lave na Zemljinoj površini - porfirna struktura (iz lave se kristališu pojedini minerali dok se ostatak lave stvrdne vulkansko staklo)

3. žične - nastale kristalizacijom minerala u pukotinama plićih dijelova kore (do 1km)

4. Prema sadržaju, dijele se na ultrabazične, bazične, neutralne, kisele.

Sedimentne stijene

Taloženjem i očvršćavanjem raspadnutih dijelova postojećih stijena su nastale sedimentne stijene.

Metamorfne stijene.

Preobražajem magmatskih i sedimentnih stijena su nastale metamorfne stijene. Nastaju usljed povećanog pritiska i temperature i imaju gušću kristalnu rešetku i veću spec. težinu. Preobražene magmatske stijene nazivamo ortometa-morfnim, a preobražene sedimentne stijene se nazivaju parametamorfne stijene.

Serpentinofite:

1. Halacsya sendtneri

2. Asplenium adulterinum

3. Fumana bonapartei

4. Potentilla visiani

5. Stachys chryophaea ssp. žepčensis

6. Rubus zvornikensis

7. Notholaena maranthae

8. Potentilla malyana

9. Haplophyllum boissierianum

Serpentinomorfoze:

• Glaukoscencija (plavo obojeni biljni dijelovi)

• Glabrescencija (gubitak dlakavosti)

• Nanizam (umanjen habitus)

• Plagiotropizam (rast paralelan sa podlogom)

• Stenofilija (pojava uskih listova)

Zoobionti

Zoobionti – obuhvataju vrste koje žive na životinjama:

• Epizoobionti (na površini životinja)

• Endozoobionti (u tkivima životinja)

• Mezozoobionti (u tjelesnim šupljinama životinja)

Lignicola

Lignicola – životna forma stanovnika drveća:

• Epidendrobionti (na kori drveća, lišajevima i suhoj mahovini)

• Endodendrobionti (u unutrašnjosti drveća)

• Mezodendrobionti (u sistemu šupljina između kore i drveta)

Herbicola

Herbicola – fitobionti, žive na biljkama:

• Epifitobionti (na biljkama)

• Endofitobionti (u biljnim tkivima)

• Mezofitobionti (u sistemu šupljina busena mahovina)

Terricola

Terricola – životna forma obuhvata jedinke koje su stanovnici rastresitog zemljišta:

• Epigeobionti – na površini zemljišta;

• Endogeobionti – u unutrašnjosti zemljišta;

• Mezogeobionti – u sistemu šupljina zemljišta.

Arenicola

Arenicola – obuhvata psamobionte, stanovnike pješčane podloge:

• Epipsamobionti – na pijesku;

• Endopsamobionti – u pjeskovitom zemljištu;

• Mezopsamobionti – u sistemu međušupljina pijeska.

Koje ţivotne forme obuhvataju Atmobionti?

1. Herbicola – fitobionti koji žive na biljkama:

• Epifitobionti (na površini biljaka)

• Endofitobionti (u biljnim tkivima)

• Mezofitobionti (u sistemu šupljina busena mahovina)

2. Lignicola (stanovnici drveća)

• Epidendrobionti (na kori drveća, lišajevima i suhoj mahovini)

• Endodendrobionti (u unutrašnjosti drveća)

• Mezodendrobionti (u sistemu šupljina između kore i drveta)

  3. Zoobionti (na životinjama)

• Epizoobionti (na površini životinja)

• Endozoobionti (u tkivima životinja)

• Mezozoobionti (u tjelesnim šupljinama životinja)

Koje životne grupe obuhvataju Edafobionti?

1. Limicola – stanovnici mulja

• Epipelobionti – oblici koji žive na površini mulja

• Endopelobionti – oblici koji žive u mulju

2. Arenicola – stanovnici pješčane podloge

• Epipsamobionti – na pijesku

• Endopsamobionti – u pjeskovitom zemljištu

• Mezopsamobionti – u sistemu međušupljina pijeska

3. Terricola – stanovnici rastresitog zemljišta

• Epigeobionti – na površini zemljišta

• Endogeobionti – u unutrašnjosti zemljišta

• Mezogeobionti – u sistemu šupljina zemljišta

4. Petricola – epilitobionti, stanovnici površine stijena i čvrstog zemljišta

5. Sklericola – endolitobionti, stanovnici unutrašnjosti čvrstog zemljišta

6. Lapidicola – mezolitobionti, stanovnici šljunkovitog zemljišta

7. Saxicola – hipolitobionti, stanovnici prostora ispod kamenja

8. Cavernicola – troglobionti, stanovnici špilja

9. Nidicola – ekobionti, stanovnici životinjskih gnijezda i drugih životinjskih jazbina

Prema kategorizaciji suhozemnih ţivotinjskih organizama šta predstavljaju Edafobionti, Atmobionti i Aerobionti?

1. Edafobionti, stanovnici tla.

2. Atmobionti, oblici koji žive na biljkama i životinjama (herbikola-lišće; lignikola-drveće; zoobionti-životinje).

3. Aerobionti (žive u zraku, pretežno dobri letači koji love i proždiru hranu u letu).

Životna forma.

Životna forma je skup ili kompleks morfološko-anatomskih, fizioloških, a u osnovi genetičkih svojstava kojima je određena vrsta prilagođena staništu na kojem obitava. To je, dakle, sveukupnost adaptacija koje neku vrstu čine podobnom za zaposjedanje odgovarajuće ekološke niše u odeđenoj životnoj zajednici (ekosistemu). Životna forma je ukupnost morfoloških, ekoloških i fizioloških karakteristika vrste koje su usklađene sa ekološkim uslovima. To je ekološka kategorija i nije vezana za sistematsku pripadnost. U suštini, životna forma se tumači kao odgovor živih bića svojim adaptivnim odlikama na utjecaje vanjske sredine. Tako se za životnu formu koristi izraz adaptivni tip koji obuhvata međusobne odnose vrste i njenog prirodnog okruženja.

Ekološka niša – koncepti kroz vrijeme.

Fitocenološki snimak.

Šta je humus?

Humus je kompleks mrtvih organskih tvari tla, nastao humifikacijom mrtvih tijela biljnih i životinjskih ili njihovih dijelova. Odlikuje se smeđom do tamnom bojom i visokim sadržajem ugljika i azota.

Šta je pedosfera i od čega je građena?

Pedosfera je površinski sloj zemlje na kojem obitavaju biljni i životinjski organizmi. Još kažemo za njega da je to dio biosfere koji prolazi kroz dinamične promjene putem kojih inicijalno zemljište sazrijeva i stiče plodnost - dostupnost mineralnih materija, vode, dobra aeracija i povoljan termički režim. Sastoji se iz:

• čvrste faze - mineralne tvari i organske tvari (50%)

• tekuće faze - voda s koloidnim česticama, tj. otopljene soli (25%)

• plinovita faza - zrak zasićen vodenom parom i CO₂ (25%)

Geneza zemljišta.

1. postepeno raspadanje matične strijene djelovanjem fizičkih i hemijskih faktora

2. nakupljanje organskih materija koje se transformišu u humusni koloidalni kompleks

3. migracija koloida i hemijskih elemenata u profilu zemljišta, pri čemu nastaju zemljišni horizonti.

Fizička svojstva zemljišta i prilagodbe životinjskih organizama

1. pjeskovita zemljišta (rožnate pločice, hitinske dlačice, rožnate čekinje)

2. rastresita pjeskovita podloga (bihevioralno-ukopavanje ispod površine)

3. tvrda glinovita tla tropskih područja (kopitari)

4. čvrsta stjenovita podloga (život na površini)

Oblici vode u zemljištu

1. gravitaciona - voda koja se ne zadržava u širokim nekapilarnim porama već se ocjeđuje u dublje slojeve putem gravitacije

2. kapilarna - kada poraste sloj vode na površini čestice tla tako da je vezana površinskom napetošću, tj. na njeno kretanje utječe i sila teža;

3. higroskopska - vezana na površini čestica tla velikim adsorpcionim snagama;

4. vodena para - voda u gasovitom agregatnom stanju.

5. konstitucijska - u kristalima minerala.

Pedosistematske kategorije.

1. razdio - prema karakteru vlaženja i sastavu

2. klasa - tipovi sa jednotipskom građom profila koji su međusobno analogni evolucioni stadiji

3. tip - jedinica pedosfere karakterističnog redoslijeda horizonata, jednostipskih procesa transformacije i migracije organskih i mineralnih materija, sa kvalitativno sličnim fizičko hemijskim karakteristikama horizonata.

1. automorfna tla - nerazvijena. humusno akumulativna, kambična, eluvijalno-iluvijalna, antropogena

2. hidromorfna - nerazvijena hidromorfna tla, pseudoglejna, semiglejna, glejna, tresetna, antropogena tla

3. halomorfna - akutno zaslanjena, solonjeci

4. subakvalna - nerazvijena subakvalna, subakvalna

Ekološka niša

Grinell (1917) ekološka niša kao mikrohabitat (prostorna niša).

Elton (1927) ekološka niša je funkcionalni status vrste (organizma) u zajednici (trofička niša).

Hutchinson (1957) multidimenzionalni prostor ili hipervolumen (n okolišnih dimenzija određuje ekološku nišu);

Niša može biti:

• fundamentalna

• realizovana niša

Glavni odnosi koji vladaju su odnosi kompeticije, jer često dolazi do preklapanja ekološke niše, koji mogu dovesti ili do koegzistencije dvije vrste ili kompetitivnog isključivanja - jedna vrsta će potisnuti drugu.

Parametar kojim se utvrđuje koliko je vrsta u datom okolišu usko specijalizirana ili ne. Vrste koje su usmjerene (specijalizirane) na isključivo jedan izvor hrane imaju usku ekološku nišu, za razliku od vrsta koje nisu specijalizirane (generalizirane) i imaju široku ekološku nišu.

Navedite podjelu organizama u pogledu ishrane

U pogledu ishrane, u životnoj zajednici prisutni su autotrofni organizmi ili producenti (zelene biljke) i heterotrofni ili životinjski organizmi kao potrošači. Među životinjama razlikujemo fito- i zoofagne. Pored producenata i konzumenata, tu su i razlagači ili saprofagi koji mogu biti: detritofagi – potrošači detritusa, koprofagi – potrošači životinjskog izmeta i nekrofagi – životinjskih lešina.

Opišite bigeohemijski ciklus ugljika

Kružni tok ugljika je proces u kojem ovaj element prolazi kroz atmosferu, vodu, zemljište i biološke sisteme različite razine organizacije. Na tom putu ovaj element gradi jedinjenja sa drugim elementima, a njegova ukupna količina je manje-više uravnotežena. Glavna tačka ovog kruženja je ugljendioksid, a dostupan je producentima koji ga koriste u produkciji organske materije, a vraća se kroz razgradnju organske materije zahvaljujući reducentima u procesu disanja. Manji dio se privremeno deponira u sastavu fosilnih goriva, ali se i oslobađa ispiranjem iz litosfere i putem vulkanskih erupcija. Kisik u atmosferi je produkt fotosintetske aktivnosti biljaka, a kroz proces disanja se uključuje u sastav živih bića.

Opišite bigeohemijski ciklus azota

Azot se u nižoj razini uključuje u biogeohemijski ciklus, i to samo onaj kvantum kojeg mogu usvojiti biljke i neke specifične bakterije (azotofiksatori). Zelene biljke ga koriste u obliku nitrata iz zemljišta. On kroz lance ishrane dospijeva u životinjske organizme, a razgradnjom biljnih i životinjskih bjelančevina nastaje amonijak koji se transformira u nitrite i nitrate. Neke druge vrste bakterija mogu reducirati nitrate i tako se azot vraća u atmosferu.

Hidrološki ciklus

Voda prolazi kroz biotičke sisteme od ćelije do ekosistema, pa je istovremeno ona životni medij za ćeliju, organizam ili čitave biocenoze. Glavna masa vode se nalazi u vodama i okeanima. U svom kruženju, voda može prolaziti kroz tri agregatna stanja: čvrsto, tečno i gasovito.

Dolomitni kompleksi u BiH

Područja Konjica, Drvara i Trebinje.

DOLOMITOFITE: Alyssum moelendorfianum, Thymus aureopunctatus, Reichardia macrophylla, Acynos orontius, Euphorbia barelieri var. hercegovina

Oliofitska zona BiH

• krivajsko-konjuhski

• planina Ozren

• planina Borja

• sliv rijeke Gostović

Grupne osobine populacije.

• Gustina ili veličina

• Prostorni raspored

• Natalitet ili stopa rađanja

• Mortalitet ili stopa smrtnosti

• Dobna struktura

• Potencijal rasta

• Tok rasta i održavanje

Metode za izračunavanje gustine populacije i njuhovu podjelu.

Apsolutne – postupak totalnog prebrojavanja (cenzus)
- postupak probih površina (metoda kvadrata)
 - postupak markiranja
Relativne – relativna brojnost
- indeks gustine

Raspored jedinki.

Jedinke u nekom staništu mogu imati:

• Neravnomjeran raspored po principu slučajnosti

• Ravnomjeran raspored

• Neravnomjeran grupni raspored

Migracije, imigracije, emigracije

1. MIGRACIJA- promjene mjesta boravka životinja, uzrokovane različitim faktorima, i značajne su u promjeni brojnosti životinjskih populacija.

2. IMIGRACIJA-useljavanje jedinki jedne populacije u prostor druge

3. EMIGRACIJE- iseljavanje jedinki bez povratka nazad.

Potencijal razmnožavanja.

Potencijal razmnožavanja predstavlja pojavu kada životinjske vrste pod najpovoljnijim uvjetima sredine mogu ostvariti maksimalnu plodnost.

Fekunditet

Fekunditet predstavlja fiziološki mogući broj jaja koji jedna ženka može producirati.

Fertilitet

Fertilitet predstavlja stvarni broj rođenih mladunaca ili položenih jaja pod konkretnim uvjetima sredine.

Fiziološki natalitet

FIZIOLOŠKI NATALITET- se odnosi na maksimalnu produkciju novih jedinki u okviru optimalnog djelovanja ekoloških faktora.

 EKOLOŠKI NATALITET

EKOLOŠKI NATALITET- podrazumjeva produkciju novih jedinki pod određenim ekološkim uvjetima: brojni odnos spolova, dob ženke, gustina populacije, sezona pa i geografski položaj populacije.

DEFINIŠITE POJAM FIZIOLOŠKI MORTALITET.

FIZIOLOŠKI MORTALITET- predstavlja uginuće ili smrtnost jediniki koja e javlja kao posljedica fiziološke starosti.

EKOLOŠKI MORTALITET.

EKOLOŠKI MORTALITET- ostvarena smrtnost pod utjecajem specifičnih ekoloških faktora.

TABLICE SMRTNOSTI

Tablice smrtnosti omogućavaju praćenje i računskim putem utvrđivanje smrtnosti na različitim dobnim razinama kao i procjenu ''vjerovatnog trajanja života'' što se već dugo primjenjuje u demografiji.

KOJE UZRASNE GRUPE SE MOGU RAZLIKOVATI U JEDNOJ POPULACIJI?

Prereproduktivna, reproduktivna i postreproduktivna

BIOTIČKI POTENCIJAL

Se može shvatiti kao „potencijalna moć rasta populacije“. U okviru biotičkog potencijala integrirani su potencijal razmnožavanja i potencijal preživljavanja.

FAZE RASTA POPULACIJE.

Faze rasta populacije su: faza pozitivnog rasta, stacionarna faza (faza ravnoteže), faza fluktuacija i oscilacija i faza negativnog rasta.

NAVEDITE PODJELU POPULACIJSKIH TEORIJA.

Postoje tri skupine teorija koje pokušavaju objasniti mehanizme prirodne kontrole dinamike populacija: fizičke, biotičke i sintetičke.