Onderzoeksmethoden in de sociale psychologie

120 vocabulaire-flashcards in het Nederlands ter voorbereiding op het tentamen Sociale Psychologie – Onderzoeksmethoden.

Onderzoeksmethoden

De systematische procedures waarmee sociaal-psychologen kennis verzamelen, analyseren en rapporteren.

Nauwkeurige observatie

Het zorgvuldig en doelgericht waarnemen van verschijnselen om betrouwbare gegevens te verkrijgen.

Betrouwbare meting

Een meting die bij herhaling onder gelijke omstandigheden steeds dezelfde uitkomst oplevert.

Communicatie in wetenschap

Het delen van onderzoeksresultaten met collega’s via artikelen, congressen en andere kanalen.

Wetenschappelijke cyclus

Het herhalende proces van hypothese, toetsing, theorie-vorming en nieuwe hypothesen.

Hypothese

Een expliciete, toetsbare voorspelling over het al dan niet optreden van een gebeurtenis.

Theorie

Een georganiseerde set abstracte principes die geobserveerde fenomenen verklaart.

Eenvoud (theoriecriterium)

Het streven om met zo weinig mogelijk variabelen een verschijnsel te verklaren.

Volledigheid (theoriecriterium)

De mate waarin een theorie alle relevante informatie omvat.

Generativiteit

De capaciteit van een theorie om aanleiding te geven tot vervolgonderzoek.

Conceptuele variabele

Een abstract begrip zoals conformiteit, attitude of agressie.

Operationele variabele

De concrete, meetbare of manipuleerbare vorm van een conceptuele variabele.

Operationalisering

Het omzetten van conceptuele variabelen in meet- of manipuleerbare variabelen.

Operationele definitie

De procedure die aangeeft hoe men een variabele meet of manipuleert.

Begripsvaliditeit

De mate waarin manipulaties en metingen werkelijk het bedoelde concept representeren.

Zelfbeschrijving

Methode waarbij participanten hun eigen gedachten, gevoelens of gedrag rapporteren.

Vragenlijst

Een reeks schriftelijke items waarmee men informatie over respondenten verzamelt.

Subjectief-welbevinden-schaal van Diener

Bekende vragenlijst die het ervaren geluk en levensvoldoening meet.

Schaal (meetinstrument)

Een set items die samen één psychologisch construct meten.

Antwoordschaal

De reeks antwoordcategorieën waaruit een respondent kan kiezen.

Interne consistentie

De mate waarin items binnen één schaal met elkaar samenhangen.

Socialewenselijkheidsvertekening

De neiging om zichzelf positiever voor te stellen dan waar is.

Pseudoinformatiebron

Een fictief controlemiddel (bv. ‘leugendetector’) dat eerlijkere antwoorden uitlokt.

Inwilligingstendens

Algemene neiging om met stellingen in te stemmen, ongeacht inhoud.

Ja-zeggen-tendens

Synoniem voor inwilligingstendens; respondent kiest vaak het positieve uiteinde.

Likert-schaal

Veelgebruikte meerpuntschaal waarop respondenten hun (on)enigheid aangeven.

Gedragsobservatie

Systematisch registreren van zichtbaar gedrag in natuurlijke of artificiële situaties.

Codeerschema

Vooraf opgesteld systeem om geobserveerd gedrag te categoriseren.

Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid

De overeenstemming tussen twee of meer observatoren over hetzelfde gedrag.

Volgorde-effect

Vertekening waarbij de positie in een reeks de beoordeling beïnvloedt.

Biometrische meting

Registratie van fysiologische processen zoals hartslag of hormoonspiegels.

Hartslagmeting

Het vastleggen van de frequentie van hartslagen als indicatie van arousal.

Hormonenspiegelmeting

Analyse van hormoonconcentraties (bv. cortisol, testosteron) in bloed of speeksel.

Seksuele-opwindingmeting

Fysiologische registratie van genitale of subjectieve opwinding.

Neurowetenschap in psychologie

Het gebruik van hersenmetingen om mentale processen te bestuderen.

Beschrijvend onderzoek

Onderzoeksdesign dat gedachten, gevoelens en gedragingen in kaart brengt zonder manipulatie.

Observationeel onderzoek

Systematische observatie van personen in hun natuurlijke omgeving.

Archiefonderzoek

Analyse van reeds bestaande documenten, statistieken of dagboeken.

Opiniepeiling

Enquête die attitudes, meningen of gedragingen van een populatie meet.

Populatie

De volledige groep waarnaar men onderzoeksresultaten wil generaliseren.

Steekproef

De geselecteerde deelnemers die de populatie vertegenwoordigen.

Representativiteit

De mate waarin een steekproef kenmerken van de populatie weerspiegelt.

Correlationeel onderzoek

Studie naar de samenhang tussen twee of meer variabelen zonder manipulatie.

Correlatie

Statistische samenhang tussen variabelen, variërend van –1 tot +1.

Correlatiecoëfficiënt

Getalswaarde die sterkte en richting van een correlatie aangeeft.

Positieve correlatie

Hoge waarden op de ene variabele gaan samen met hoge waarden op de andere.

Negatieve correlatie

Hoge waarden op de ene variabele gaan samen met lage waarden op de andere.

Kwalitatieve variabele

Categorische variabele zoals geslacht, etniciteit of SES.

Interactie-effect

Het effect van één variabele hangt af van het niveau van een andere variabele.

Moderatie-effect

Synoniem voor interactie-effect; een derde variabele beïnvloedt de relatie tussen twee andere.

Longitudinaal correlationeel onderzoek

Correlaties worden over meerdere tijdspunten gemeten om richting aan te tonen.

Gelijktijdige correlatie

Relatie tussen variabelen die op hetzelfde moment zijn gemeten.

Concurrente correlatie

Andere term voor gelijktijdige correlatie.

Experimenteel onderzoek

Design waarbij de onderzoeker variabelen manipuleert en deelnemers random toewijst.

Onafhankelijke variabele

Variabele die de onderzoeker manipuleert om het effect te testen.

Afhankelijke variabele

Uitkomstvariabele waarop het effect wordt gemeten.

Controle over experimentele procedure

Alle omstandigheden behalve de manipulatie worden gelijk gehouden voor deelnemers.

Toevallige toewijzing

Deelnemers worden willekeurig aan condities toegewezen om bias te vermijden.

Random assignment

Engelse term voor toevallige toewijzing.

Alternatieve verklaringen

Andere mogelijke oorzaken voor een gevonden effect dan de gemanipuleerde variabele.

Bobo-doll-experiment

Klassieke studie van Bandura over modeling en agressie bij kinderen.

Sociale leertheorie

Stelt dat mensen leren via observatie van modellen en de gevolgen daarvan.

Hoofdeffect

Het afzonderlijke effect van één onafhankelijke variabele op de afhankelijke variabele.

Statistische significantie

De kans dat een resultaat berust op toeval is kleiner dan een vooraf vastgestelde drempel.

Significantiedrempel (p < .05)

Conventionele grens waarbij minder dan 5 % kans op een toevallig resultaat acceptabel is.

Replicatie

Herhaling van een studie om te controleren of resultaten standhouden.

Interne validiteit

Zekerheid dat veranderingen in de afhankelijke variabele echt door de manipulatie komen.

Externe validiteit

De mate waarin resultaten generaliseerbaar zijn naar andere personen en situaties.

Controlegroep

Deelnemers die geen of een neutrale manipulatie ontvangen en dienen als vergelijkingsbasis.

Proefleidereffect

Invloed van verwachtingen of gedrag van de onderzoeker op de resultaten.

Wereldrealisme

De mate waarin de onderzoekssituatie op het echte leven lijkt.

Experimenteel realisme

De mate waarin participanten de situatie als echt en meeslepend ervaren.

Deceptie in onderzoek

Het bewust geven van foutieve of onvolledige informatie om spontane reacties te verkrijgen.

Debriefing

Nabeschouwing waarbij de ware bedoeling van het experiment wordt uitgelegd aan deelnemers.

Ethiek in sociale psychologie

Regels en richtlijnen ter bescherming van participanten tegen schade of misleiding.

Institutionele beoordelingscommissie

Panel dat onderzoeksvoorstellen op ethische toelaatbaarheid beoordeelt.

Geïnformeerde toestemming

Proces waarbij deelnemers na uitleg vrijwillig instemmen met deelname.

Informed consent

Engelse term voor geïnformeerde toestemming.

Waarden in wetenschap

Ideologische en morele overtuigingen die keuze en interpretatie van onderzoek beïnvloeden.

Ideologische bias

Vertekening in onderzoek ontstaan door dominante politieke of sociale overtuigingen.

Peer-reviewed tijdschrift

Wetenschappelijk blad waarin artikelen na collegiale toetsing worden gepubliceerd.

Citatie

Een verwijzing naar eerder werk; indicator van wetenschappelijke impact.

Onderzoeksfinanciering

Gelden die onderzoekers aanvragen om studie-kosten te dekken.

Competitieve academische omgeving

Context waarin onderzoekers strijden om publicaties, fondsen en prestige.

Onethisch gedrag

Handelingen zoals datamanipulatie of plagiaat die de integriteit van onderzoek ondermijnen.

Secundaire bron

Werk zoals handboeken dat onderzoeksresultaten samenvat zonder volledige details.

Primaire bron

Het originele onderzoek zoals gepubliceerd door de auteur zelf.

Google Scholar

Vrij toegankelijke zoekmachine voor wetenschappelijke literatuur en citaties.

Web of Science

Betaalde databank voor uitgebreide wetenschappelijke zoekopdrachten en citatie-analyses.

Stamboomtechniek

Het volgen van referentielijsten en citaties om een onderzoeksnetwerk te reconstrueren.

Netwerkanalyse van literatuur

Overzicht van hoe studies en auteurs via citaties met elkaar verbonden zijn.

Interpreteerbaarheid biometrische data

Uitdaging om fysiologische metingen zinvol te koppelen aan psychologische processen.

Meetmethode-triangulatie

Gebruik van meerdere methoden om een construct betrouwbaarder te meten.

Innerlijke toestanden

Niet-direct waarneembare processen zoals emoties of cognities.

Structureel model

Statistische techniek om relaties tussen latente variabelen te analyseren.

Multipele operationalisaties

Het meten van één concept op verschillende manieren voor grotere validiteit.

Schaalconstructie

Het proces van itemselectie en ‑analyse om een betrouwbare schaal te creëren.

Itemformuleringseffect

Invloed van woordkeuze op de antwoorden van respondenten.

Top-down literatuuronderzoek

Het beginnen met bestaande theorieën om onderzoeksvragen af te leiden.

Brainstorming onderzoeksidee

Creatief genereren van mogelijke onderzoeksvragen zonder directe beperkingen.