Ameryka Łacińska (Panama, Kuba, Nikaragua, Wenezuela).

doktryna Monroe: 1823:

- Żaden z amerykańskich kontynentów nie może być obiektem kolonizacji.

- Stany zjednoczone sprzeciwiają się jakimkolwiek próbą ingerencji w systemy amerykańskie, w związku z znaczącą odmiennością systemów politycznych w stanach a Europie. (monarchia vs republikanizm). Każda taka próba będzie uważana jako akt wrogi.

- Stany Zjednoczone nie będą ingerować do żadnych spraw wewnętrznych żadnego mocarstwa Europejskiego (nie będą ingerować w cudze kolonie, w tym Kanadę oraz nie będą ingerować w jakikolwiek sprawy mocarstw europejskich).

1803

Zakup Luizjany:

• od Francji - 15 mln dol.

1819

Zakup Florydy:

• od Hiszpanii - 5 mln dol.

1848

Zakup Kalifornii i Nowego Meksyku:

• Od Meksyku - 15 mln dolarów (+10mln dol).

1867

Zakup Alaski:

• od Rosji - 72 mln. dol.

1917 r.

Zakup Wysp Dziewiczych:

• Od Danii - 25 mln dol.

Pierwsz próba budowy kanału Panamskiego.

Przez Francuzów (Lessepsa).

Pierwsza próba była nieudana z powodu dziesiątkowania pracowników przez choroby, epidemie.

Błędy inżynieryjne:

Lesseps, przy chciał zastosować ten samodel co przy K. Sueskim, jednakże teren Panamy jest górzysty i hydrologiczny - co skutkowało podmyciami i osunięciami ziemi.

Afera panamska

(1892)

• W 1889 roku firma zbankrutowała. Straciło pieniądze ponad 800 tysięcy francuskich obywateli, w tym wielu drobnych inwestorów.

• W 1892 roku wyszło na jaw, że firma łapówkami przekupiła ponad 100 parlamentarzystów (w tym kilku znanych polityków), by ci pomogli ukryć prawdziwy stan finansów spółki i umożliwili dalsze emisje obligacji.

skutki błędów inż i afery.

Pierwsza próba projektu upada, a projekt zostaje przejęty przez USA.

1903 r.

→ powstanie Panamy

→ przejęcie projektu przez USA.

Okoliczności budowy kanału przez USA:

W tym czasie Panama była prowincją Wielkiej Kolumbii. USA chciały zbudować kanał, ale Kolumbia nie zgadzała się na warunki USA.

USA wsparły ruchy niepodległościowe w Panamie - Panama proklamowała niepodległość w 1903 r.

Manuel Amador Guerrero

pierwszy prezydent niepodległej Panamy, wspierany przez USA.

Wymogi Panamy względem budowy kanału:

-> W zamian Panama zgodziła się na amerykańską kontrolę nad strefą kanału.

USA rozpoczęło pracę nad budową w 1904 r.

Otwarcie Kanału Panamskiego:

1914 r.

Długość 80 km.

- Umożliwiła połączenie Oceanu Atlantyckiego z Pacyfikiem bez opływania Ameryki Południowej.

- Strategicznie i gospodarczo kluczowy szlak handlowy.

Przekazanie kanału:

1977 r.

-> USA i Panama podpisują porozumienie zakładające stopniowe przekazania Kanału Panamskiego Panamie.

- Proces miał zakończyć siOę do 31 grudnia 1999 r.

Ostateczne i pełne przekazanie kanału:

1999

-> Pełna kontrola nad kanałem przechodzi w ręce panamskie 1 stycznia 2000 r.

- Kanał zarządzany przez Panam Canal Authority.

Kanał Nikaraguański:

2012 r. - Projekt kanału interoceanicznego przez Nikaraguę:

-> Nikaragua ogłasza plan budowy własnego kanału konkurencyjnego do panamskiego, we współpracą z chińską firmą.

koszt 50 mld. dolarów.

2021 r. Zacieśnienie relacji Nikaragui z Chinami:

Grudzień 2021 - prezydent Daniel Ortega zrywa stosunki dyplomatyczne z Tajwanem.

- Nikaragua oficjalnie uznaje Chińską Republikę Ludową jako jedynego reprezentanta Chin.

- Krok ten pogłębia współpracę i może wpłynąć na rewitalizację kanału

dlaczego kanał nikaraguański:

-> Mimo rozbudowy kanału panamskiego, kanał nadal ma ograniczoną przepustowość oraz bywa zakorkowany.

-> Susze - zmiany klimatu i susze, które dotykają jezioro w sercu Kanału Panamskiego zmusza władzę do ograniczenia liczby i tonażu statków.

-> Nikaragua ma naturalną trasę dla kanału, która biegnie przez jezioro Nikaraguańskie i rzekę Juan - to wymagało by mniej wykopów niż w Panamie.

-> Chiny nie kontrolują Kanału Panamskiego, dlatego projekt Nikaraguański umożliwił by im obecność w tej części świata.

OD TERAZ JUŻ KUBA

Bezkrwawy zamach

1952 r.

→ Fulgencio Batista - bezkrwawy zamach, zawiesza konstytucję i przejmuję włdzę jako dyktator.

Wspieranie systemu Batisy przez USA:

-> Reżim Batisty był wspierany przez USA - gwarantował stabilność, wolność dla inwestycji amerykańskich i represjonował ruchy lewicowe.

1953-56:

26 lipca 1953 r. - tzw. ruch 26 lipca - wspierany przez Fidela Castro

→ Przeprowacenie ataku na koszary MAcanda w Santiago de Cuba. Nieudana próba wzniecenia powstania.

Skutek wydarzeń 26 lipca 1953 r.

Castro zostaje aresztowany, potem ułaskawiony i udaje się na emigrację do Meksyku.

1956

Castro wraca na Kubę z grupą rewolucjonistów (w tym Che Guevarą).
Rozpoczynają walkę partyzancką w górach Sierra Maestra.

Rewolucja Kubańska

1959
1 stycznia 1959 r. Batista ucieka z kraju, a władzę przejmuje ruch 26 lipca, dowodzony przez Fidela Castro i Che Guevarę.

→ Rewolucja była antydyktatorska, ale szybko nabrała charakteru socjalistycznego, antyamerykańskiego.

• USA początkowo uznają nowy rząd, ale szybko dochodzi do konfliktu z powodu nacjonalizacji majątków amerykańskich na Kubie.

Inwazja w Zatoce Świn (CIA)

1961 r.

USA wspierają antycastrowskich emigrantów kubańskich.

-> Inwazja, zaplanowana przez CIA, kończy się katastrofą - siły kubańskie szybko ją tłumią.

-> Klęska osłabia wizerunek USA i popycha Kubę w stronę ZSRR, co prowadzi do kryzysu kubańskiego z 1962 r.

Kryzys Kubański

1962

- ZSRR instaluje rakiety balistyczne na Kubie, co prowadzi do konfrontacji nuklearnej z USA.

- Kryzys zostaje zażegnany dzięki negocjacją JFK-Chruszczowa. ZSRR Wycofuje rakiety, USA zobowiązuje się nie atakować Kuby i po cichu wycofują swoje rakiety z Turcji.

Przekazanie władzy Raulowi Castro:

2006 r.

- Fidel Castro z powodów zdrowotnych przekazuję władzę bratu Raulowi Castro.

-> od tego momentu zaczynają się powolne reformy gospodarcze i otwarcie na świat, choć rdzeń systemu pozostaje autorytarny.

NIKARAGUA:

Pucz Anastasio Somozy

1934 r.
→ Obalenie Augusta Sandino
- Rządami dynastii Somozów i prowadzeniem rządów proamerykańskich.

Dynastia Somozów:

1934-1979

Rewolucja Sandinistowska (Nikaraguańska)

1979 r.

→ Rewolucja jest inspirowana Rewolucją Kubańską z (1959)

→ Ruch Sandinistowski obala d. Somozów,
→ Władzę przejmuję Daniel Ortega.
→ Kraj znajduje się w zwrocie socjalistycznym (ZSRR, Kuba)

Poprawka Bolanda

1982-84 r. - poprawka uchwalona przez Kongres zakazująca pomocy militarnej Contras w Nikaragui.

1986-1987

Afera Iran-Contras

Afera Iran-Contras

Nielegalne wspieranie przez USA Contas - prawicowej partyzantki walczącej z Sandinistami, poprzez finansowanie ich działań, środki na to zostały zebrane przez sprzedaż broni Iranowi, który toczył wojnę domowej po rewolucji Islamskiej pomimo nałożonego na ten kraj embarga.

1986

Ujawnienie afry Iran-Contras.

→ Libańskie media ujawniają, że USA sprzedaje broń Iranowi.

Wkrótce śledztwo dziennikarzy ujawnia tajne przelewy amerykańskie dla Contras.

WENEZUELA:

BOOM NAFTOWY

lata 60’-70’

Kryzys naftowy z roku 1973 r. był korzystny dla Wenezueli: ciężka ropa naftowa stanowiła aż 90% eksportu kraju i ponad połowę budżetu państwa.

Carlos Andres Perez: dwukrotny prezydent Wenezueli:
1. 1974-79.

2. 1989 - 93.

Polityka Carlosa Andrésa Péreza, szczególnie podczas jego drugiej kadencji (1989–1993), oparta na neoliberalnych reformach narzuconych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), doprowadziła do gwałtownego wzrostu cen podstawowych dóbr i usług (m.in. paliwa, transportu), co wywołało masowe protesty społeczne (Caracazo) i pogłębiło ubóstwo. Reformy te, choć miały na celu ustabilizowanie gospodarki po spadku cen ropy, przyczyniły się do utrwalenia nierówności społecznych i utraty zaufania do tradycyjnych elit politycznych, torując drogę do władzy Hugo Cháveza i jego rewolucji boliwariańskiej.

Kryzys Naftowy 1973 r.

W wyniku embarga nałożonego przez państwa arabskie OPEC na USA i inne kraje wspierające Izrael podczas wojny Jom Kippur, ceny ropy czterokrotnie wzrosły.

-> Wenezuela, jako jeden z największych producentów ropy i członek OPEC, natychmiast skorzystała na tym wzroście cen.

Skutki kryzysu naftowego 73’.

- rozbudowa administracji publicznej.

- subsydia dla żywności i paliw.

- darmowa edukacja i opieka zdrowotna.

Nacjonalizacja sektora naftowego:

1976 r.

- Państwowy gigant przejmuje kontrolę nad wydobyciem.

-> Ropa staje się zarówno filarem gospodarki, jak i polityki społecznej, tworzy się tzw. "petropaństwo".

- Rząd nie wykorzystał szansy na dywersyfikację gospodarki – niemal wszystkie sektory uzależniły się od dochodów z ropy.

- Kiedy ceny ropy spadły w latach 80., gospodarka załamała się.

- Napływ petrodolarów doprowadził do wzrostu wartości waluty (boliwara), co osłabiło konkurencyjność eksportu poza ropą.

Kryzys lat 80. KONIEC BOOMU

Reformy Carlosa Andresa Pereza: NEOLIBERALIZM:

-> zniesienie kontroli cen i kursów walutowych.

-> likwidacja substytutów.

-> otwarcie gospodarki na import.

-> cięcia wydatków publicznych.

-> gwałtowny spadek dochodów budżetu państwa.

-> Recesja.

-> Zwiększenie nierówności społecznych, polaryzacja społeczeństwa.

skutki reform neoliberalnych Carlosa Andresa Pereza:

1989 r.

El Caracazo: wybuch gniewu społecznego w kutek drastycznych podwyżek cen benzyny i transportu publicznego.

skutki:

- Liczba ofiar jest niepewna - oficjalnie 300.

- Państwo zawiesza prawa obywatelskie, dokonuje egzekucji i masowych aresztowań.

- To jedno z najbardziej brutalnych stłumień protestów w historii A. Łacińskiej.

znaczenie El Caracazco 1989:

- Koniec mitu stabilności Wenezueli: państwo opiekuńcze oparte na ropie, załamało się.

- Wzrost nastrojów antyrządowych i utrata zaufania do tradycyjnych partii.

- Zrodzenie się nowego ruchu wojskowego. który 3 lata później doprowadził do nieudanego zamachu w 1992 r. - którym kierował Hugo Chavez.

Hugo Chavez:

Hugo Chávez był wojskowym i politykiem, który po nieudanym zamachu stanu w 1992 roku zdobył poparcie społeczne, a jako prezydent Wenezueli od 1999 roku wprowadził rewolucję boliwariańską, opartą na „socjalizmie XXI wieku”, nacjonalizacji i programach socjalnych, radykalnie zmieniając system polityczny i gospodarczy kraju. Zmienił nazwę państwa w 1999 r. na Boliwiariańską Republikę Wenezueli.

Nieudany zamach stanu dowodzony przez Hugo Chaveza.

1992 r.

1992 – pułkownik Hugo Chávez i inni oficerowie próbują przejąć władzę w imieniu „Ruchu Rewolucyjnego Bolivara-200”.

Celem był protest przeciwko neoliberalnym reformom i brutalności wobec protestów (Caracazo 1989).

- Zamach kończy się niepowodzeniem, Chávez zostaje aresztowany, ale zyskuje popularność jako „człowiek ludu”.

Wygrane wybory prezydenckie przez Chaveza:

1998 r.

• Chavez wygrywa wybory pod hasłem "rewolucji boliwariańskiej", obiecując sprawiedliwość społeczną, redystrybucję dochodów i walkę z elitami.

- Zostaje zaprzysiężony w 1999 r. ogłasza nową konstytucję i zmienia nazwę państwa na Boliwariańska Republika Wenezueli.

1999 r.

Wprowadzenie Boliwariańskiej Republiki Wenezueli przez Hugo Chaveza.

Boliwarianizm:

→ czas trwania władzy Hugo Chaveza.

socjalizm XXI w. - mieszanka socjalizmu, nacjonalizmu i populizmu oraz kultury Simona Boliwara.

-> Nacjonalizacja sektora naftowego, kontrola cen, rozbudowa programów społecznych, walka z "oligarchią".

Niemal udany zamach stanu na prezydenta Hugo Chaveza:

2002 r.

→ Zamach poskutkował odsunięciem od władzy Hugo Chaveza na 47h. Dokonany został przez wojsko, które oskarżało go o autorytaryzm.

Wydarzenie to zradykalizowało jego rządy, pogłębiło antyamerykańskie nastroje, umacnia sojusz z Rosją, Kubą i Iranem.

Śmierć Hugo Chaveza:

2013 r.

• Wybory prezydenckie wygrywa wskazany przez niego kandydat Nicolás Maduro

Kryzys prezydencki 2018-2019

-> 2018 – Maduro wygrywa kontrowersyjne wybory (bojkotowane przez opozycję i uznane za nieważne przez wiele krajów).

-> 23 stycznia 2019 – przewodniczący Zgromadzenia Narodowego Juan Guaidó ogłasza się tymczasowym prezydentem, uznanym m.in. przez USA, UE, Polskę.

Powstaje dualizm władzy: Maduro kontroluje instytucje państwowe i wojsko, Guaidó – uznanie międzynarodowe.

teraz

2024 r.

Edmundo González Urrutia:

Wskazany jako kandydat opozycji na wybory prezydenckie 2024 z ramienia Plataforma Unitaria (po odsunięciu Maríi Coriny Machado przez reżim).

- Były ambasador, symbol umiarkowanej i negocjacyjnej opozycji.

Wybory zaplanowane na 28 lipca 2024 r. będą testem dla przyszłości Wenezueli.

CHILE:
Jakiego surowca naturalnego najwięcej miało Chile?

Miedźi
W latach 70. nastąpiła jego nacjonalizacja w kraju przez lewicowe rządy w A. Południowej.

Salvador Allende

Prezydent w latach 70.

→ socjalistyczny demokrata - rozpoczyna nacjonalizację miedźi.

USA oraz Nixon postrzega go jako zagrożenie komunistyczne i wspierają działania osłabiające go politycznie.

Zamach stanu na Salvadora Allende

11 września 1973 r.

- Z pomocą CIA chilijskie wojsko pod wodzą generała Augusta Pinocheta dokonuje krwawego przewrotu wojskowego.

-> Allende ginie.

Rozpoczyna się krwawa dyktatura wojskowa.

Operacja Kondor:

Kampania przeprowadzona w latach 70. w krajach Ameryki Południowej, której celem było gromadzenie informacji dot. opozycji politycznej oraz zabijanie niektórych jej członków.

-> Operacja została wspólnie przez wywiady i służby specjalne Argentyny, Boliwii, Brazylii, Chile, Paragwaju i Urugwaju.

USA udostępniło również "instalacje komunikacyjne" w Kanale Panamskim.

cel:

- zwalczenie opozycji lewicowej.

metody:

-> porywania, tortury, egzekucje bez sądu.

-> "loty śmierci" ofiary zrzucano z samolotów do oceanu.

Archiwa terroru:

"Archiwa terroru" - bilans represji w Chile:

- 50 000 zamordowanych.

- 30 000 zaginionych.

- 400 000 więzionych i torturowanych.

- Dziedzictwo traumy i milczenie przez dekady.

ARGENTYNA:

Kiedy do władzy wraca Juan Juan Peron?

1973 r. wraca po latach wyganania wraz ze swoją żoną Isabelą.

Zmach stanu Jorge Videli

1976 r.

Wojsko pod wodzą generała obaliło rząd, rozpoczynając proces tzw. reorganizacji wojskowej.

-> rozpoczęło "Brudną wojnę" - brutalną kampanię przeciwko opozycji;

- pucz i przejęcie władzy przez juntę Videli.

- rozpoczęto masowe i systematyczne eliminowanie elementów wywrotowych.

Ludzi porywano bez nakazu sądowego, przetrzymywano w tajnych więzieniach, torturowano i mordowano.

Desaparecidos

"zaginieni":

-> ok. 13 000 - 30 000 tyś osób.

Rodziny nie dostały żadnych informacji - dlatego ofiary nazwano desaparecidos.

- ponadto media były ściśle kontrolowane, informacje o zbrodniach tuszowane oraz oficjalny reżim twierdził, że prowadzi walkę z "terroryzmem lewicowym".

Sprzeciw i ruch matek:

Powstał ruch Madres de Plaza de Mayo - matek zaginionych, które od 1977 r. co tydzień protestowały w Buenos Aires. Stały się symbolem pamięci i oporu wobec terroru.

Upadek junty i rozliczenia:

Jako próba ratowania reżimu:

-> Junta wojskowa, tracąc poparcie społeczne z powodu kryzysu i represji, próbował odwrócić uwagę narodu.

- 2 kwietnia 1982 r. armia argentyńska zajęła brytyjskie wyspy Falklandy (Malwiny).

WB (rząd Margaret Tatcher) zareagowała militarnie - rozpoczęła się wojna.

klęska i skutki:

-> Po 72 dniach walk Argentyna poniosła klęskę.

-> Reżim stracił resztki poparcia - w 1983 r. odbył się wolne wybory.

-> wygrana wojny przez WB zbiegła się z reelekcją Tatcher i jej następną wygraną.