ethiek

casuistiek/analogie

niet/minder controversiele gelijkaardige situatie zoeken

mogelijk morele relevante verschillen identificeren en impact op analogie

bij sterke analogie kan morele oordeel overgenomen worden van ene situatie naar andere situatie

ethische theorieen

• utilitarisme

• deontologie

• rechtenethiek

• deugdethiek

principisme

• respect voor autonomie

• niet schade

• weldoen

• rechtvaardigheid

respect voor autonomie

• basisvereisten voor autonome handeling/keuze: intentie, begrip, vrijheid, handelingsbekwaam

• erkennen dat patient recht heeft om keuze te maken obv eigen waarden en overtuigingen

niet schaden

• competentie arts

• geen onnodige of buitensporige risico’s

• balans tss te veel en te weinig bescherming

• balans tss over en undertreatment

• balans tss versch patienten

weldoen

• morele plicht of morele deugd?

• noodsituaties - analogie met peter singer’s shallow pond

• toegang tot experimentele behandelingen

• probleem van paternalisme (ingrijpen in autonomie patient om patient te helpen)

rechtvaardigheid

• streven naar eerlijke en gelijke behandeling van iedereen

• recht op (toegang tot) zorg

• distributieve rechtvaardigheid: verdeling schaarse middelen obv nood, gelijkheid, verdienste of kwetsbaarheid

• discriminatie en kwetsbaarheid

deontologie

• kantianisme

• W.D. Ross

• agent-centered deontological theories

• patient centered deontological theories

• contractualist deontological theories

kantianisme

• start van vrije wil en autonomie: zelf bepalen wat juist is en hier naar handelen

• morele wet volgen uit plichtsbesef en niet omv extern doel

• moraal kan niet berusten op streven naar geluk en welzijn

• categorische imperatief: morele wet is onvoorwaardelijk en onafhankelijk van verlangens → universele wet

kritieken kantianisme

• plichten zijn absoluut: geen leidraad om conflicten tss plichten op te lossen en geen uitzonderingen mogelijk

• morele emoties zijn geen valabele en ethische motieven

• compleet negeren van gevolgen daad

• blindelings volgen van categorische imperatief kan leiden tot daden die als immoreel worden beschouwd

W.D. Ross

• niet alle plichten zijn absoluut

• prima faciae plichten: loyaliteit, herstelplicht, dankbaarheid, weldoen, niet schaden, rechtvaardigheid, zelfontplooiing → basisplichten voor morele wet

• plichten aanpassen aan omstandigheden

• niet alle plichten hebben zelfde gewicht

• sommige plichten kunnen berusten op persoonlijke relaties

agent-centered deontological theories

• focus op intentie: je bent schuldig, als je met intentie schade aanbrengt

• focus op actie: als je actie schade teweeg brengt, ben je schuldig

• focus op actie en intentie: schuldig als je met intentie actie uitvoert die schade teweeg brengt

patient centered deontological theories

• focus op rechten ipv plichten

  • immoreel handelen: infractie tegen andere persoon

  • beschermen en respecteren van anderen

• morele verplichting om patient te beschermen tegen schade

• recht op autonomie, privacy en lichamelijke integriteit

contractualist deontological theories

• moreel slechte daden = daden die door principes die mensen in passend omschreven sociaal contract zouden accepteren

• TA: plicht om patient te informeren, te behandelen met respect, beste zorg te leveren volgens professionele standaarden

• patient: plicht om eerlijk te zijn over medische geschiedenis, instructies op te volgen en kosten behandeling te betalen

rechtenethiek

• tegenhanger van plichten uit deontologie

• recht op leven, vrijheid, vrije meningsuiting…

• gezondheidszorg: recht op privacy, zorg, vertrouwelijkheid, niet geschaad worden, lichamelijke integriteit…

• rechten kunnen leiden tot claims die afdwingbaar zijn: bescherming bieden aan kwetsbare individuen

nuances rechtenethiek

• claims zijn zelden absoluut → prima facie claims die met elkaar in conflict kunnen komen

• claim meestal gericht naar maatschappij en niet naar individu

• liberty rights vs claim rights

utilitarisme

• consequentialisme

• welfarisme

• veralgemeende welwillendheid

consequentialisme

• handeling is goed of fout afh van gevolgen

• universalistisch, combinerend, maximaliserend

welfarisme

kijken naar het totale geluk en ongeluk dat een handeling brengt

goede handeling: beste balans tss geluk en ongeluk die een handeling brengt

veralgemeende welwillendheid

iedereen zijn geluk weegt evenveel bij berekening van totale geluk

jeremy bentham

• kwantitatieve geluk: hoe meer gelukseenheden, hoe beter behandeling

  maximaliseren van totale hoeveelheid geluk, ongeacht aard of kwaliteit

john stuart mill

niet alleen naar kwantitatieve, maar ook naar kwalitatieve geluk kijken: niet alle geluk is evenwaardig

intellectuele en morele genoegens > fysieke genoegens

daadutilitarisme

puur kijken naar de gevolgen van een actie

goed of slechtheid van een actie bepaald door de goed of slechtheid van de gevolgen van de actie

regelutilitarisme

goed of slechtheid van een actie wordt bepaald door de goed of slechtheid van de gevolgen van een regel die iedereen moet volgen

rekening houden met rechtvaardigheid, rechten en andere ethische overwegingen

kritiek op utilitarisme

• houdt geen rekening met: rechtvaardigheid, rechten, verleden, persoonlijke relaties

• te veeleisend

  • strikt toegepast: westerlingen zouden bijna hele bezit moeten wegschenken

  • geluk van alle betrokkenen maximaliseren

  • iemand die dit doen = heiligen

  • onderscheid maken tss verplichte acties en supererogatorische acties

deugdethiek

niet kijken naar wat juist is om te doen, maar naar wat een persoon goed maakt

geen theoretische kennis, maar praktische wijsheid (vaardigheid die je moet verwerven en oefenen)

kritiek op deugdethiek

weinig houvast bij ethische dilemma’s

zorgethiek

• recente vorm van deugdethiek

• veel ruimte voor persoonlijke (zorg)relaties met nadruk op waarden

• gegroeid uit feministische etiek

• focus op collectieve verantwoordelijkheden

• meer patientgerichte zorg: ind behoeften en kwetsbaarheden staan centraal → empathie en compassie van belang

• niet alleen wat tandarts moet doen in bepaalde situatie, maar ook op welke manier

• impartialiteit gaat in tegen persoonlijke relaties en emoties die net leiden tot moreel gedrag

kritiek op zorgethiek

• kritiek op theoretisch juridisch model: niet geworteld in realiteit, komt niet overeen met algemene moraliteit

• beter expressivistisch collaboratief model: sociaal proces van wederzijds begrip en onderhandeling → communiceren en samenwerken om verantwoordelijkheden te bepalen voor zaken die zorg en aandacht vereisen

• meer nadruk op empirische ethiek: uiteenlopende opvattingen onderzoeken tegen achtergrond van versch realiteiten → ethische reflectie gebaseerd op grondige analyse diverse morele opvattingen en sociale realiteiten

invloed op vertrouwen

• competentie

• zorgplicht

• standard of care

• respect voor autonomie

• privacy

• onafhankelijkheid

van belang voor standard of care

• duidelijke communicatie

• informed consent

• professionele verantwoordelijkheid

van belang voor zorgplicht

• conditie patient

• soort behandeling

• arts-patient relatie

• omstandigheden

substituted judgement

respect voor autonomie

je kent de waarden van de patient en je gaat handelen volgens wat de patient gewenst had

best interest judgement

rekening houden met welzijn patient op lange termijn

proberen inschatten wat beste voor patient is

wanneer behandeling weigeren

• buiten competentie arts

• buiten standard of care

• niet dringend en geen vaste patient

individuele aanpak van schuld toewijzen

• eerste reflex: menselijke of technische fout

• schuld toekennen en fouten oplossen op microniveau: disciplinering, vervolging, hertrainen, schuldige aanwijzen

• grote impact op individu

systeemaanpak van perrow voor schuld toewijzen

• context in rekening brengen

• in complexe systemen zijn fouten normaal

• tekortkomingen op macroniveau verklaren fouten op microniveau → remediering op macroniveau

systeemaanpak van reason voor schuld toekennen

swiss-cheese model

• verdedigingslagen tegen fouten

• fouten zijn gevolgen, geen oorzaken

• actieve en latente condities

• je kan niet de human condition veranderen, maar wel de omstandigheden waarin human werkt

• gaatjes = zwakke punten of fouten → als ze allemaal op 1 lijn liggen = ongeluk

• belang van rapporteren near-misses

  • voldoende verdedigingslijnen nodig om fouten te voorkomen

fiduciary relation

arts-patient relatie

relatie waarbij ene partij in vertrouwen wordt geplaatst in relatie tot een andere partij

handelen met best interest voor patient

vertrouwen

pos houding tov intentie en handelingen vertrouwde persoon

ook kwetsbaarheid

=/ onfeilbaarheid

goedgeplaatst vertrouwen (op basis van goede wil en competentie arts) ipv blindelings vertrouwen

waarom klacht

• originele schade

• onzorgvuldig handelen na schade

• slechte communicatie na schade

• 4 centrale thema’s

  • bezorgdheid over kwaliteit zorg

  • nood aan verklaring

  • compensatie

  • verantwoordelijkheid

uitdagingen bij zorg kwetsbare ouderen

• complexe problemen

• standaardbehandeling is niet altijd mogelijk/wenselijk

beperkingen zorg kwetsbare ouderen

• aard en inhoud zorg

  • belastbaarheid patient

  • substantiele bijdrage aan levenskwaliteit

• communicatie: minder zicht, gehoor en begrip

• omstandigheden

oplossen van ethische dillemma’s

• combinatie van principes en zorgethiek

• multidisciplinaire aanpak

• overleg met patient en met familie/naasten