begrippen boek imw deeltoets 1

sociologische theorie

Het geheel van concepten en conceptuele kaders dat wordt gebruikt om de veellaagse, empirische patronen en onderliggende processen in de samenleving te begrijpen en te verklaren.

concepten

Specifieke ideeën over de sociale wereld, gedefinieerd en uitgewerkt door een bepaalde theoreticus of denkschool.

conceptueel kader

De relatief samenhangende set van ideeën of concepten die een theoreticus gebruikt om een bepaald perspectief op het sociale leven uit te werken.

pluralistisch

Het gelijktijdig bestaan van, en de wederzijdse betrokkenheid tussen, diverse stromingen van denken en onderzoek.

Macro

Analytische focus op grootschalige sociale structuren (bv. kapitalisme) en processen (bv. klassenongelijkheid).

sociale structuren

Vormen van sociale organisatie (bv. kapitalisme, bureaucratie, gender) in een samenleving die sociaal gedrag beperken en structureren.

Micro

Analytische focus op kleinschalige, interpersoonlijke interactie en interactie in kleine groepen.

cultuur

Overtuigingen, rituelen, ideeën, wereldbeelden en manieren van doen.

Agency (handelingsvermogen)

Individuen, groepen en andere collectiviteiten die autonomie uitoefenen tegenover sociale instituties, structuren en culturele verwachtingen.

klassieke theorie

De ideeën en kaders geschetst door de grondleggers van de sociologie (Marx, Durkheim, Weber, Martineau).

Canon

Gevestigd geheel van kernkennis/ideeën in een bepaald vakgebied.

hedendaagse theorie

De opvolgende theorieën die voortbouwen op en in gesprek gaan met de klassieke theorie.

Verlichting

18e eeuwse filosofische beweging die de nadruk legde op de menselijke rede, wetenschappelijke rationaliteit en vooruitgang, en niet rationele overtuigingen (zoals monarchie) verwierp.

democratie

Politieke structuur gebaseerd op het ethos dat alle individuen, begiftigd met rede, gelijk zijn en recht hebben op deelname aan het bestuur.

rede

Het menselijk vermogen om na te denken, kennis te creëren en te evalueren, en eigen ervaringen en context te beoordelen.

rationaliteit

Nadruk op de autoriteit van de rede bij het evalueren van verklaringen van de werkelijkheid.

onvervreembare rechten

Verlichtingsgeloof dat alle individuen van nature rechten hebben om volledig deel te nemen aan de samenleving (bv. vrijheid van meningsuiting).

utilitarisme

Idee dat rationele, eigenbelang nastrevende individuen handelingen evalueren op basis van hun nut of waarde.

wetenschappelijke redenering

Nadruk op het ontdekken van kennis door empirische data en systematische analyse in plaats van geloof of filosofie.

empirisme

Gebruik van bewijs of data bij het beschrijven en analyseren van de samenleving.

positivistisch

Het idee dat sociologie als wetenschap dezelfde methoden kan gebruiken als natuurwetenschappen, gericht op observeerbare data en objectiviteit.

objectiviteit

Het positivistische idee dat sociologie een onbevooroordeelde analyse van een objectieve sociale realiteit kan bieden, onafhankelijk van de context of theorie van de onderzoeker.

interpretatief inzicht/ Verstehen

De taak van de socioloog om de motivaties achter betekenisvol handelen te begrijpen via empathie, omdat sociologie menselijke ervaringen bestudeert.

emancipatorische kennis

Het gebruik van sociologische kennis om sociale gelijkheid te bevorderen.

dubbelbewustzijn

De vervreemding van het bewustzijn van Zwarte mensen als gevolg van slavernij, waarbij zij zichzelf steevast door de ogen van de dominante (witte) wereld zien.

kapitalisme

Een historisch specifieke productiewijze gericht op winst voor de eigenaren van productiemiddelen, gebaseerd op ongelijkheid tussen kapitalisten en loonarbeiders.

Bourgeoisie

De kapitalistische klasse, eigenaren van kapitaal en productiemiddelen die domineren over het proletariaat.

ongelijkheid

Zie class relations – ongelijke verhoudingen tussen kapitalisten en arbeiders.

productiewijze

Hoe een samenleving haar materieel sociale bestaan organiseert (bv. kapitalisme vs. feodalisme).

productiemiddelen

Bronnen (land, fabrieken, kapitaal) in bezit van de bourgeoisie gebruikt voor productie en winst.

proletariaat

Loonarbeiders die hun arbeidskracht moeten verkopen aan de kapitalist om te overleven.

Private property

De bron en het resultaat van winstaccumulatie door kapitalisten; bron van ongelijkheid.

exploitatie/uitbuiting

De kapitalist geeft alleen om de arbeider voor zover deze gebruikswaarde heeft, d.w.z. gebruikt kan worden om meerwaarde/winst te produceren.

Historisch materialisme

Geschiedenis gezien als de progressieve uitbreiding van economisch

materiële productiekrachten in de samenleving.

Klassenverhoudingen

Ongelijke verhoudingen van kapitalisten en arbeiders tot kapitaal (en elkaar).

Klassenbewustzijn

Het groepsbewustzijn dat nodig is voor arbeiders om te erkennen dat hun individuele uitbuiting onderdeel is van een systeem (kapitalisme).

Dialectisch materialisme

Historische verandering als resultaat van bewust menselijk handelen dat voortkomt uit tegenstrijdigheden in materieel/economische krachten.

Communisme

de geschiedenis, waarin kapitalisme omvergeworpen is en klassen, arbeidsdeling en privé

eigendom niet meer bestaan.

Levensonderhoud

Het minimumloon dat nodig is om het bestaan van de arbeider te onderhouden zodat arbeidskracht behouden blijft.

Species being (soortelijk wezen)

De creativiteit en het hogere bewustzijn die mensen onderscheiden van dieren.

Kapitaal

Geld en andere grootschalige private bronnen gebruikt om waren te produceren voor winst.

Winst

Accumulatie van kapitaal door de kapitalist als resultaat van de meerwaarde gegenereerd door de arbeidskracht van arbeiders.

Gebruikswaarde

Het nut van de arbeidskracht van de werknemer voor de productie van winst.

verzinnelijking van arbeidskracht; Het proces waarbij arbeidskracht als een waar wordt verhandeld op de markt voor een prijs (loon).

Vals bewustzijn

Het omarmen van de illusionaire beloftes van het kapitalisme.

Surplus value (meerwaarde)

Winst van de kapitalist. het verschil tussen de ruilwaarde (loon) van de arbeider en de gebruikswaarde (waarde die de arbeid creëert).

Ruilwaarde

De prijs (loon) die arbeiders op de markt krijgen voor hun arbeidskracht.

Arbeidsdeling

De scheiding van beroepssectoren en arbeiders in gespecialiseerde sferen; produceert vervreemde arbeid.

vervreemde arbeid

Het objectieve resultaat van kapitalistische productie, bestaande uit vier vormen

vervreemding van producten

Het product behoort niet de arbeider toe, maar de kapitalist.

Objectivering

De ontmenselijking van arbeiders tot machine

achtige objecten.

vervreemding in het productieproces

Arbeid is niet vrijwillig maar gedwongen, de arbeider is een object in het proces.

vervreemding van soortelijk wezen

Arbeiders worden gereduceerd tot hun gebruikswaarde en vervreemd van hun menselijke creativiteit.

vervreemding van elkaar

Het competitieve productieproces vervreemdt individuen van elkaar.

standpunt van het proletariaat

De positie van waaruit het proletariaat de ontmenselijking van het kapitalisme waarneemt (in tegenstelling tot de bourgeoisie).

Ideologie

Ideeën die circuleren in het dagelijks leven, bepaald door de heersende klasse, die het huidige sociale bestaan normaal en wenselijk doen lijken.

fetisjisme van waren

De mystificatie van kapitalistische productie waarbij aan goederen speciale eigenschappen worden toegekend, terwijl de uitbuiting die nodig was om ze te maken onzichtbaar blijft.

economische basis

De economische structuur of productiewijze die de sociale relaties en de bovenbouw bepaalt.

Ruling class (heersende klasse) De klasse die de materiële kracht is (bourgeoisie) en ook de heersende intellectuele/ideologische kracht.

Ruling ideas (heersende ideeën) Ideeën verspreid door de heersende klasse die het kapitalisme ondersteunen.

Functionalisme

Term voor de theorie van Durkheim (en Parsons) die focust op hoe sociale structuren functioneel zijn voor het behoud van sociale orde.

sociale feiten

Externe en collectieve sociale krachten (structuren, normen) die het handelen en denken in de samenleving reguleren en dwingen.

Sui generis werkelijkheid

Het idee dat de samenleving haar eigen realiteit/natuur heeft die onafhankelijk bestaat van de individuen.

Objectiviteit

Het idee dat sociologie een onbevooroordeelde analyse kan geven van observeerbare sociale feiten.

Moraliteit

Sociale banden die individuele lusten reguleren en individuen aan de samenleving binden.

sociale solidariteit

Sociale cohesie die voortkomt uit gedeelde banden en onderlinge afhankelijkheid.

collectief geweten

De gedeelde overtuigingen en gevoelens van een samenleving.

mechanische Sociale cohesie

gebaseerd op gelijkenis en overlappende sociale banden (traditionele samenlevingen).

interdependentie/ onderlinge afhankelijkheid

Banden tussen individuen, in de moderne samenleving gecreëerd door de arbeidsdeling.

fysieke dichtheid

Het aantal mensen dat men tegenkomt in het dagelijks leven.

morele dichtheid

De dichtheid van sociale interactie door het ontmoeten van diverse anderen in de moderne samenleving.

organische solidariteit

Sociale cohesie gebaseerd op functionele interdependentie en verschil (moderne samenlevingen).

Contract

De juridische regulering van verplichtingen; de dwingende kracht komt voort uit de samenleving, niet het individu.

moreel individualisme

Individuen die interacteren voor doelen die verder gaan dan eigenbelang.

sociale integratie

De mate waarin individuen verbonden zijn met de samenleving.

altruïstische zelfdoding

Resultaat van te sterke regulering/integratie waarbij plicht of eer zelfdoding noodzakelijk maakt.

egoïstische zelfdoding

Resultaat van moderne maatschappelijke omstandigheden met excessief individualisme en zwakke sociale banden.

anomische zelfdoding

Resultaat van maatschappelijke ontwrichting en normloosheid (anomie).

Sacred (het heilige) Alles wat een samenleving collectief apart zet als speciaal en eerbiedwaardig.

het profane

Het alledaagse, gewone, niet

heilige.

Symbool

Elk teken waarvan de interpretatie en betekenis sociaal gedeeld zijn; representatie van collectieve waarden.

Religie

Een sociaal fenomeen gedefinieerd door heilige overtuigingen en praktijken; een sociaal integrerende kracht.

collectieve representatie

Symbolen en categorieën die een samenleving gebruikt om gedeelde overtuigingen aan te duiden.

verbeelde gemeenschap

Het idee dat verbondenheid met de natie 'verbeeld' is, omdat men de meeste leden nooit zal kennen, maar zich toch verbonden voelt.

Rituelen

Collectief gedeelde heilige handelingen die sociale banden bevestigen en versterken.

civiele religie

De burgerlijk

politieke symbolen en ceremonies die de gedeelde waarden van een samenleving bevestigen.

Kennissociologie

Toont aan hoe kennis een sociale activiteit is, afhankelijk van de context.

Material Functions (functies) Noodzakelijke taken uitgevoerd door sociale instituties om de werking van de samenleving te garanderen.

structureel functionalist

Focus op hoe sociale structuren bepalend zijn voor, en effectief zijn in, het handhaven van sociale orde.

Subsystemen

Sferen van sociale actie vereist voor het functioneren van het sociaal systeem (bv. economie, politiek).

Adaptatie

Economische functie; aanpassing aan de omgeving (AGIL

schema).

Goal attainment (doelbereiking) Politieke functie; doelen stellen en middelen mobiliseren (AGIL

schema).

Integration (integratie) Juridische/regulerende functie; coördinatie van de delen (AGIL schema).