vademecum geschiedenis

ambtenaar

iemand die werkt voor een overheid

archeoloog

iemand die via bodemvondsten het verleden van de mens bestudeert

anachronisme

wat niet past in de tijd

archief

bewaarplaats van belangrijke documenten

attribuut

voorwerp, vaak als herkenningsteken

chronologisch

in volgorde van tijd

decennium

periode van 10 jaar

dynastie

regerende familie, vorstenuis

elite

bevoorrechte groep

export

uitvoer

emigreren

uitwijken

eeuw

periode van 100 jaar

evolutie

geleidelijke verandering

expansie

uitbreiding

hypothese

veronderstelling

immigreren

inwijken

import

invoer

millennium

periode van 1000 jaar

monopolie

alleenrecht

monotheïsme

geloof in 1 god

myhte

godenverhaal om zaken die men niet begreep te verklaren

nomadisch volk

volk dat rondtrekt

objectief

neutraal, volgens feiten

periferie

buitenkant, rand

polythe¨isme

geloof in meerdere goden, meergodendom

revolutie

snelle, ingrijpende verandering

sedentair volk

volk dat zich vestigt op één vaste plaats

statussymbool

uiterlijk teken van rijkdom en macht

subjectief

persoonlijk, volgens eigen mening

autonomie

(politieke) zelfstandigheid

autarkie

economische zelfstandigheid

coalitie

samenwerkingsverband

democratie

staatsvorm waarbij het volk de macht uitoefent

dictatuur

staatsvorm waarbij één persoon (dictator) alle macht uitoefent

discriminatie

het bewust benadelen van een bepaalde groep in de samenleving

filosofie

streven naar kennis en wijsheid

heiden

ongelovige of een aanhanger van een ander geloof

hiërarchie

rangorde in volgorde van belangrijkheid

imperium

wereldrijk

imperialisme

streven naar een wereldrijk

integratie

opname in een groter geheel

kolonie

overzees gebied dat onder het bestuur staat van een ander land

kroniek

verhaal van (vaak merkwaardige) gebeurtenissen

mecenas

sponsor in de kunstwereld

monarchie

staatsvorm met een vorst als staatshoofd (meestal erfelijk)

republiek

staatvorm met een gekozen of benoemd staatshoofd (meestal president)

senaat

raad van ouden, wijzen (nu onderdeel van Belgisch parlement)

staatsgreep

onwettige greep naar de macht

tiran

(nu geweldadig) alleenheerser

vetorecht

recht om een besluit te verwerpen

primaire bron

bron uit de eerste hand

secundaire bron

bron gebaseerd op andere bronnen

scheiding der machten

scheiding in wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht

wetgevende macht

instanties die de wetten maken (vb parlement)

uitvoerende macht

instanties die de wetten uitvoeren (vb regering)

rechterlijke macht

instanties die de naleving van de wetten controleren (vb rechtbanken)

ambacht

groepering van stedelijke handwerkers uit eenzelfde bedrijfstak (met leerjongens, gezellen en meesters)

capituleren

zich overgeven in een strijd

celibaat

ongehuwd

centralisatie

samenbrengen in één punt (vb besturen vanuit één punt)

clerus

geestelijkheid

cijns

vaste grondbelasting

demografie

wetenschap die zich bezighoudt met omvang en samenstelling van bevolkingen

feodaliteit

maatschappij gebaseerd op het leenstelse waarbij een leenheer een leen (vb grondgebied) geeft aan een leenman in ruil voor trouw, raad en daad

gilde

vereniging van kooplui uit dezeflde stad

gotiek

kunststijl met spitsbogen, 1150-1500

hanze

samenwerkingsverband van kooplui uit verschillende steden om de lange afstandshandel of internationale handel te bevorderen

horige

halfvrije die hoort bij de grond

jihad/ djihad

heilige oorlog ter verspreiding en verdediging van de islam

kerstening/ christianisatie

bekering tot het christendom

ketter

iemand de afwijkt van de geloofsleer

lijfeigene

onvrije die eigendom is van een heer

manuscript

met de hand geschreven document

orthodoxe kerk

oosterse christenen die sinds het Oosters Schisma met de katholieke kerk van Rome gebroken hebben

privilege

voorrecht

romaans

kunststijl met rondbogen, 1000-1150

standemaatschappij

maatschappij waarin de bevolking is opgedeeld in verschillende groepen die elk hun eigen rechten (privileges) en plichten hebben

standenvergadering

algemene vergadering van de drie standen (clerus, adel en steden), dikwijls Staten-Generaal genoemd

absolutisme

staatsvorm waarbij de vorst alle macht heeft

atheïsme

ontkennen van het godsgeloof

barok

kunststijl met veel beweging, 17e en 1e helft 18e eeuw

cijnskiesrecht

alleen wie voldoende belasting betaalt mag stemmen

conjunctuur

niveau van industriële activiteit en/ of maatschappelijke welvaart

grondwet/ constitutie

de wet die de werking van de staat en de rechten van de burgers bevat

hegemonie

overwicht

inflatie

prijsstijging met waardevermindering van het geld tot gevolg

kapitalisme

politiek-economisch systeem met winst als doel, de productiemiddelen zijn privébezit

laïciseren/ seculariseren

verwereldlijken, ontkerkelijken

mercantilisme

economisch beleid waarbij de staat handel en nijverheid bevordert om zoveel mogelijk geld in de schatkist te krijgen

protectionisme

economisch beleid waarbij de staat de eigen economie beschermt

rationalisme

denkrichting die de rede centraal stelt voor de kennis van de waarheid

reformatie

protestantisme vanaf 16e eeuw

renaissance

kunststijl die teruggrijpt naar de Klassieke Oudheid, 15e en 16e eeuw

verlichting

filosofische stroming steunend op de rede, 18e eeuw

verlicht despotisme

staatsvorm waarbij een alleenheerser regeert in het belang van het volk

volkssoevereiniteit

het volk heeft de hoogste macht in de staat

vrije markteconomie

economisch systeem waarbij vraag en aanbod de prijs bepalen

bourgeoisie/ burgerij

bezittende klasse

collaboreren

samenwerken met de vijand

communisme

politieke stroming waarbij de nadruk ligt op een klasseloze maatschappij en gemeenschappelijke eigendom van de productiemiddelen