Statistiek 3 voor Pedagogen – Hoorcollege week 4

Dummyvariabele

Een kunstmatig gecreëerde variabele die een categorie (bijv. geslacht) omzet naar 0/1-waarden om in regressie-analyse te kunnen opnemen.

Effectcodering

Codering waarbij categorieën de waarden −1 en +1 krijgen; b0 is dan het totaalgemiddelde en b1 de afwijking (effect) t.o.v. dat gemiddelde.

Intercept (b0)

Het geprojecteerde gemiddelde van Y wanneer alle voorspellers 0 zijn; bij dummycodering het groepsgemiddelde van de referentiecategorie.

Slope (b1)

De regressiecoëfficiënt die de verandering in Y per eenheid X beschrijft; bij dummy’s het gemiddelde verschil tussen twee groepen.

Interactie-term

Productvariabele (bijv. geslacht × jaren ervaring) die toelaat te testen of de relatie tussen X en Y verschilt per categorie.

Moderatorvariabele

Variabele (meestal kwalitatief) die de sterkte of richting van een verband tussen X en Y beïnvloedt; wordt onderzocht via interactie-termen.

Enkelvoudige regressie

Model met één kwantitatieve voorspeller X voor één kwantitatieve uitkomst Y.

Meervoudige regressie

Model met meerdere kwantitatieve voorspellers (en eventueel dummy’s) om Y te verklaren.

ANOVA

Analyse-techniek voor één kwantitatieve Y en één kwalitatieve X om gemiddelde groepsverschillen te testen via de F-toets.

Factoriële ANOVA

ANOVA-uitbreiding met twee of meer kwalitatieve factoren, inclusief hun interacties.

ANCOVA

Analyse van covariantie: combineert kwalitatieve factor(en) en één of meer kwantitatieve covariaten om groepsgemiddelden op Y te vergelijken na correctie voor de covariaat.

Covariaat

Kwantitatieve variabele die in ANCOVA wordt opgenomen om extra variantie in Y uit te leggen en/of confounding te reduceren.

Gecorrigeerde groepsgemiddelden

Gegevens op Y die zijn ‘bijgesteld’ voor verschillen in de covariaat, zodat groepen op een vergelijkbaar covariaat-niveau worden vergeleken.

Parallelle hellingen-assumptie

Aanname in ANCOVA dat de relatie covariaat-Y dezelfde helling heeft in alle groepen (geen interactie tussen factor en covariaat).

Type I som van kwadraten

Stapsgewijze toewijzing van verklaarde variantie; eerst covariaat, daarna factor (volgordegevoelig).

Type III som van kwadraten

Gelijktijdige methode; elke factor krijgt de variantie toegewezen die resteert nadat alle andere al in het model zitten (volgorde-onafhankelijk).

Levene-test

Statistische toets op gelijke varianties tussen groepen; belangrijk bij AN(O)VA en ANCOVA.

Kolmogorov-Smirnov-test

Niet-parametrische toets om te beoordelen of residuen normaal verdeeld zijn.

F-toets

Verhouding tussen verklaarde en onverklaarde variantie; bepaalt of groeps- of modelverschillen statistisch significant zijn.

Tukey-post-hoc-test

Multiple-comparison methode om alle groepsparen te vergelijken terwijl familie-wijde fout wordt gecontroleerd.

Bonferroni-correctie

Aanpassing van α om meervoudige toetsen conservatiever te maken door α door het aantal toetsen te delen.

Contrast (a priori)

Vooraf gespecificeerde vergelijking van (geweegde) groepsgemiddelden om gerichte hypotheses te testen.

Effectgrootte η²

Proportie verklaarde totale variantie door een factor; eenvoudige (‘overall’) effectgrootte.

Partiële η²

Proportie verklaarde variantie nadat andere voorspellers uit de noemer zijn verwijderd; meestal groter dan eenvoudige η².

Lord’s paradox

Situatie waarin ANOVA op verschil-scores en ANCOVA op eind-scores met covariaat tot tegengestelde conclusies leiden wegens afhankelijkheid tussen factor en covariaat.

Simpson’s paradox

Fenomeen waarbij een trend in afzonderlijke groepen omkeert of verdwijnt wanneer groepen worden samengevoegd.

Lineaire relatie-assumptie

Voorwaarde dat Y lineair samenhangt met de covariaat in ANCOVA.

Homogeniteit van variantie

Aanname dat de spreiding op Y binnen alle groepen gelijk is; beoordeeld met Levene-test of boxplots.

Outliercontrole (3sd-regel)

Praktijk waarbij observaties verder dan drie standaarddeviaties van het gemiddelde als uitbijter worden beschouwd.

Boxplot

Grafiek die mediaan, kwartielen en mogelijke outliers visualiseert; nuttig voor variantie- en outlierdetectie.

Orthogonaliteit

Eigenschap dat contrasten of variabelen onafhankelijk (ongecorreleerd) zijn, wat interpretatie van effecten vereenvoudigt.

Covariate adjustment

Het ‘rescalen’ van Y in ANCOVA door groepsverschillen op de covariaat te verwijderen.