Biologie - Hoofdstuk 5/6 Nectar Havo 4

Alle begrippen van hoofdstuk 5 en 6.

Metabolisme

De stofwisseling, alle chemische processen in het lichaam die nodig zijn voor energieproductie, groei en onderhoud.

Brandstoffen

Koolhydraten, vetten en eiwitten die energie leveren via dissimilatie.

Bouwstoffen

Stoffen nodig voor opbouw en herstel van weefsels, zoals eiwitten, water, vetten en mineralen.

Reservestoffen

Stoffen die worden opgeslagen voor later gebruik, zoals glycogeen en vetten.

Glycogeen

Vertakt molecuul opgebouwd uit glucose, opgeslagen in lever- en spiercellen als energiereserve.

Energie

Vermogen om arbeid te verrichten, gemeten in joules of calorieën.

Niet-essentiële aminozuren

Aminozuren die het lichaam zelf kan maken.

Essentiële aminozuren

Aminozuren die het lichaam niet zelf kan maken en via voeding moeten worden opgenomen.

Reservevoedsel

Opgeslagen voedingsstoffen in planten, zoals zetmeel in aardappelen.

Dissimilatie

Afbraakprocessen waarbij energie vrijkomt uit voedingsstoffen.

Warmte

Vorm van energie die vrijkomt bij dissimilatie.

Chemische energie

Energie opgeslagen in chemische bindingen.

ATP

AdenosineTrifosfaat - belangrijkste energiedragend molecuul in cellen.

ADP

AdenosineDifosfaat - molecuul dat ontstaat wanneer ATP een fosfaatgroep afstaat.

Kinetische energie

Energie van beweging.

Creatinefosfaat

Energiebuffer in spiercellen die snel ATP kan genereren.

Faataccu

Energiereservesysteem in spieren (ATP + creatinefosfaat).

Pyrodruivenzuur

Tussenproduct bij glucose-afbraak.

Melkzuurgisting

Anaerobe omzetting van glucose in melkzuur.

Anaerobe dissimilatie

Energieproductie zonder zuurstof.

Aerobe dissimilatie

Energieproductie met zuurstof waarbij glucose volledig wordt afgebroken.

Reactievergelijking

Schematische weergave van een chemische reactie.

Vetten

Lipiden die energie leveren en als bouwstof dienen.

Eiwitten

Grote moleculen opgebouwd uit aminozuren, nodig voor opbouw en herstel van weefsels.

Glycerol

Bestanddeel van vetten.

Vetzuren

Bestanddelen van vetten.

Aminozuren

Bouwstenen van eiwitten.

Ureum

Afvalproduct van eiwitafbraak.

Melkzuurbacteriën

Bacteriën die melkzuurgisting veroorzaken.

Cellulaire gisten

Eencellige schimmels die betrokken zijn bij fermentatieprocessen.

Alcoholische gisting

Anaerobe omzetting van glucose in ethanol en CO₂ door gisten.

Chlorofyl

Groen pigment in planten dat licht absorbeert voor fotosynthese.

Lichtenergie

Energie afkomstig van licht.

Anorganische stoffen

Stoffen die niet door levende organismen zijn gemaakt, zoals water en mineralen.

Fotosynthese

Proces waarbij planten lichtenergie omzetten in chemische energie.

Koolstofassimilatie

Vastleggen van koolstof in organische verbindingen.

Chloroplasten

Organellen in plantencellen waar fotosynthese plaatsvindt.

Huidmondjes

Openingen in bladeren voor gasuitwisseling.

Abiotische factoren

Niet-levende omgevingsfactoren die van invloed zijn op organismen.

Beperkende factor

Omgevingsfactor die een proces beperkt, zoals licht bij fotosynthese.

Brutoproductie

Totale hoeveelheid door fotosynthese geproduceerde glucose.

Nettoproductie

Brutoproductie minus verbruik door dissimilatie.

Drooggewicht

Gewicht van een organisme of weefsel zonder water.

Gaswisseling

Uitwisseling van gassen zoals CO₂ en O₂.

Verdamping

Overgang van water van vloeibaar naar gasvormig.

Wortelharen

Uitstulpingen van wortelcellen die de opname vergroten.

Endodermis

Laag cellen in plantenwortels die de opname van stoffen reguleert.

Worteldruk

Druk die water omhoog duwt in planten.

Plasmastroming

Beweging van cytoplasma in cellen.

Houtvaten

Vaten in planten die water en mineralen transporteren.

Bastvaten

Vaten in planten die organische stoffen zoals suikers transporteren.

Voedingsstoffen

Stoffen nodig voor groei en onderhoud van het lichaam.

Vetten

Lipiden die energie leveren en als bouwstof dienen.

Eiwitten

Grote moleculen opgebouwd uit aminozuren.

Koolhydraten

Organische verbindingen zoals suikers en zetmeel.

Vitamines

Organische verbindingen nodig voor diverse lichaamsfuncties.

Mineralen

Anorganische voedingsstoffen zoals calcium en ijzer.

Spoorelementen

Mineralen die in zeer kleine hoeveelheden nodig zijn.

ADH-waarden

Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid van voedingsstoffen.

Gezonde voeding

Voeding die alle benodigde voedingsstoffen in de juiste verhoudingen bevat.

Mechanische verkleining

Fysieke afbraak van voedsel door kauwen.

Chemische afbraak

Enzymatische afbraak van voedsel.

Verteringsenzymen

Enzymen die voedsel afbreken.

Zetmeel

Polysacharide dat dient als plantaardige energiereserve.

Polysacharide

Lange ketens van suikermoleculen.

Glucose

Enkelvoudige suiker, belangrijkste brandstof voor cellen.

Disachariden

Suikers bestaande uit twee monosacharide-eenheden.

Verteringsorganen

Organen betrokken bij de spijsvertering.

Verteringssappen

Vloeistoffen met enzymen voor de spijsvertering.

Speekselklieren

Klieren die speeksel produceren.

Slokdarm

Buis die voedsel van mond naar maag transporteert.

Maagsapklieren

Klieren in de maagwand die maagsap produceren.

Pepsinogeen

Inactief precursor van het enzym pepsine.

Alvleesklier

Orgaan dat verteringsenzymen produceert.

Twaalfvingerige darm

Eerste deel van de dunne darm.

Dunne darm

Darmgedeelte waar meeste vertering en opname plaatsvindt.

Galblaas

Orgaan dat gal opslaat.

Darmsapklieren

Klieren in de darmwand die darmsap produceren.

Verteringsproducten

Eindproducten van de spijsvertering.

Blindedarm

Begin van de dikke darm.

Appendix

Aanhangsel van de blindedarm.

Dikke darm

Darmgedeelte waar water wordt opgenomen.

Endeldarm

Laatste deel van de dikke darm.

ADI-waarde

Aanvaardbare Dagelijkse Inname van een stof.

Katalyseren

Het versnellen van een chemische reactie.

Substraatmolecuul

Molecuul waar een enzym op inwerkt.

Enzym-substraatcomplex

Tijdelijke verbinding tussen enzym en substraat.

Substraatspecifiek

Eigenschap dat een enzym slechts één specifiek substraat herkent.

Enzymen

Eiwitten die chemische reacties versnellen.

Optimumkromme

Grafiek die de optimale omstandigheden voor enzymactiviteit weergeeft.

Aminozuren

Bouwstenen van eiwitten.

Gal

Vloeistof geproduceerd door de lever, helpt bij vetvertering.

Emulgeren

Het verdelen van vetdruppels in kleinere deeltjes.

Monoglyceriden

Vetzuurmoleculen met één glycerol.

Vetzuren

Bestanddelen van vetten.

Glycerol

Bestanddeel van vetten.

Maag

Orgaan waar eerste fase van eiwitvertering plaatsvindt.

Darmperistaltiek

Golfachtige spiersamentrekkingen voor voedseltransport.

Maagportier

Sluitspier tussen maag en dunne darm.

Darmvlokken

Uitstulpingen in de dunne darm die het oppervlak vergroten.