H8 Moderne samenlevingen zijn altijd multicultureel – kernbegrippen

100 Nederlandse vocabulaire-flashcards over cultuur, waarden, subculturen, instituties en gezinsvormen uit hoofdstuk 8 ‘Moderne samenlevingen zijn altijd multicultureel’.

Ralph Linton

Amerikaanse antropoloog die in 1936 aandacht vroeg voor de fictieve Nacirema-cultuur om etnocentrisme te ontmaskeren.

Nacirema

Fictief Noord-Amerikaans volk waarvan vreemde rituelen spiegel staan voor alledaagse westerse gebruiken.

Horace Miner

Antropoloog die ‘Body Ritual among the Nacirema’ (1956) schreef en zo westerse vanzelfsprekendheden bevraagd.

Betekenisgeving

Proces waarbij mensen handelingen, objecten en ervaringen van symbolische betekenis voorzien.

Cultuur

Het min of meer samenhangend geheel van waarden, normen, doeleinden en verwachtingen dat het handelen in een samenleving stuurt.

Materiële cultuur

Alle tastbare artefacten en objecten die door mensen gemaakt zijn en symbolische waarde krijgen.

Immateriële cultuur

Ideeën, opvattingen, waarden en symbolen die gedeeld worden binnen een samenleving.

Cultureel kapitaal

Overdrachtsbare vormen van kennis, vaardigheden en objecten die sociale positie versterken (Bourdieu).

Geobjectiveerd cultureel kapitaal

Cultureel kapitaal dat vervat zit in fysieke artefacten zoals kunstwerken of zeldzame boeken.

Geïncorporeerd cultureel kapitaal

In personen verankerde kennis en vaardigheden; het ‘zijn’ in plaats van ‘hebben’.

Geïnstitutionaliseerd cultureel kapitaal

Formeel erkende kwalificaties zoals diploma’s die toegang geven tot posities.

Symbolische functie van objecten

Objecten krijgen betekenissen die waarden uitdrukken, bv. een vlag als nationaal symbool.

Cultural lag

Tijdelijke kloof wanneer immateriële cultuur trager verandert dan materiële omstandigheden (Ogburn).

Waarden

Collectieve opvattingen over wat moreel goed en nastrevenswaardig is.

Normen

Concrete regels die uit waarden afgeleid zijn en gedrag in situaties sturen.

Mores

Zeden of morele normen met hoge afdwingbaarheid, vaak in wet vervat.

Folkways

Gewoonten of gebruiken met lage afdwingbaarheid en milde sanctionering.

Universals (Linton)

Normen of gedragsregels die voor alle leden van een samenleving gelden.

Specialties (Linton)

Cultuurkenmerken die gelden voor specifieke groepen of situaties.

Alternatives (Linton)

Keuzemogelijkheden waaruit individuen kunnen selecteren hoe ze willen leven.

Gebod

Positieve norm die voorschrijft wat men moet doen.

Verbod

Negatieve norm die aangeeft wat men niet mag doen.

Patroonvariabelen A

Traditionele waardepatronen (toewijzing, diffuusheid, particularisme, affectiviteit, groepsgerichtheid).

Patroonvariabelen B

Moderne waardepatronen (verwerving, specificiteit, universaliteit, instrumentalisme, zelfgerichtheid).

Toewijzing

Status wordt toegewezen op basis van afkomst in traditionele samenlevingen.

Verwerving

Status wordt verkregen door eigen inspanning in moderne samenlevingen.

Particularisme

Behandeling op basis van persoonlijke relaties; vriendjespolitiek.

Universaliteit

Regels gelden ongeacht personen of posities; gelijkheidsprincipe.

Diffuusheid

Relaties bestrijken meerdere levenssferen tegelijk, typisch familiebanden.

Specificiteit

Relaties beperkt tot één welomlijnde sfeer, bv. klant-verkoper.

Affectiviteit

Handelen gestuurd door gevoelens en emotie-expressie.

Instrumentalisme

Handelen doelrationeel inzetten van relaties voor bereikte doelen.

Groepsgerichtheid

Primair belang hechten aan gemeenschappelijke doelen.

Zelfgerichtheid

Primair belang hechten aan individuele belangen.

Gemeinschaft

Hechte gemeenschapsvorm gebaseerd op traditie en nabijheid (Tönnies).

Gesellschaft

Moderne maatschappijvorm gekenmerkt door functionele, contractuele relaties (Tönnies).

Mechanische solidariteit

Sociale cohesie in eenvoudige samenlevingen gebaseerd op gelijkenis (Durkheim).

Organische solidariteit

Cohesie in complexe samenlevingen gebaseerd op arbeidsdeling en afhankelijkheid (Durkheim).

Waarderationeel handelen

Handelen ingegeven door overtuigingen en waarden (Weber).

Doelrationeel handelen

Handelen gericht op efficiënt bereiken van doelen (Weber).

Fundamenteel waardepatroon

Door meerderheid gedeelde waarden die maatschappelijke orde mogelijk maken (Parsons).

Veldeigen waardeoriëntatie

Specifieke waarde-clusters die een maatschappelijk subsysteem sturen, bv. politieke partijen.

Sociale ruiltheorie

Theorie die uitwisseling van baten veronderstelt op basis van gemeenschappelijk waardekader.

Tribus

Kleine netwerken van gelijkgezinden waarin gedeelde referenties werken (Maffesoli).

Dominante cultuur

Cultuurpatroon dat in een samenleving de toon zet en als normatief referentiekader geldt.

Subcultuur

Groep met waarden of praktijken die op bepaalde punten afwijken van de dominante cultuur.

Tegencultuur

Subcultuur die zich actief afzet tegen de waarden van de dominante cultuur.

Hoge cultuur

Elitaire, artistieke cultuurvormen zoals opera, klassieke muziek en musea.

Lage cultuur

Populaire of volkse cultuur die minder status bezit in het hiërarchisch cultuurbeeld.

Poortwachter (cultuur)

Machtige actor die bepaalt wat tot hoge cultuur wordt toegelaten.

Cultuurparticipatie

Actief deelnemen aan culturele activiteiten; ongelijk verdeeld naar klasse en opleiding.

Habitus

Diep verankerde disposities die smaak en handelen sturen (Bourdieu).

Beschaving

Geheel van middelen waarmee mensen hun leefomstandigheden beheersen (MacIver & Page).

Materiële beschaving

Technologische en materiële kant van cultuur, door Ogburn onderscheiden van waarden.

Proces van civilisatie

Langdurige verfijning van omgangsvormen en zelfdwang (Norbert Elias).

Clash of Civilizations

Huntingtons stelling dat toekomstige conflicten cultureel-civilisatorisch zijn.

Individualisme (Hofstede)

Cultuurdimensie waarbij de persoon en zijn autonomie centraal staan.

Collectivisme (Hofstede)

Cultuurdimensie waarbij groepsloyaliteit en samenhang prioriteit hebben.

Machtsafstand

Mate waarin ongelijkheid en hiërarchie in een cultuur geaccepteerd worden.

Onzekerheidsvermijding

Tolerantie tegenover ambiguïteit; hoge score leidt tot veel regels en zekerheidssystemen.

Masculiniteit

Cultuurdimensie waarin assertiviteit, competitie en traditionele rolpatronen domineren.

Femininiteit

Cultuurdimensie waarin zorg, gelijkheid en kwaliteit van leven centraal staan.

Langetermijnoriëntatie

Waardering voor toekomstgerichte spaarzaamheid en volharding.

Toegeeflijkheid

Cultuurkenmerk dat genot en impulsbevrediging toestaat.

Zelfbeheersing (restraint)

Cultuurkenmerk dat verlangen onderdrukt via strikte sociale normen.

Müller-Lyer-illusie

Visuele illusie waarvan gevoeligheid cultureel varieert naargelang ‘hoekige’ leefomgeving.

Culturele globalisering

Wereldwijde uitwisseling van ideeën en praktijken die multiculturele context vergroot.

Generatiecohort

Groep geboren in dezelfde periode, gevormd door gedeelde historische context.

Postmaterialistische waarden

Waarden die nadruk leggen op zelfontplooiing boven materieel bezit (Inglehart).

Culturele differentiatie

Ontstaan van relatief autonome waardesferen na secularisering en individualisering.

Institutionalisering

Proces waarbij normen en taken verankerd raken in stabiele instituties.

Institutie

Gevestigde, gewaardeerde manier waarop een aspect van het sociale leven is georganiseerd.

Totale instituties

Organisaties die alle levenssferen van leden reguleren, bv. gevangenis (Goffman).

Gulzige instituties

Organisaties die extreem veel tijd en toewijding vragen (Coser).

Arbeidsethos

Morele plicht om via hard werken succes na te streven; ‘innerweltliche Askese’.

Innerweltliche Askese

Protestantse idee van ascetisch leven in de wereld; door Weber gelinkt aan kapitalisme.

Latent deprivatiemodel

Stelling van Jahoda dat werk ook verborgen functies vervult zoals tijdsstructuur en sociale contacten.

Manifeste functie van arbeid

Zichtbare, bedoelde resultaat van werken: inkomen en productie.

Latente functie van arbeid

Onbedoelde, verborgen opbrengsten van werk zoals status en identiteit.

Flexijob

Arbeidsregeling met beperkte uren en fiscaal voordeel; balans manifeste en latente functies.

Littekeneffect

Langdurige werkloosheid vermindert blijvend kansen op re-integratie op arbeidsmarkt.

Intrinsieke motivatie

Interne drijfveer om werk uit te voeren wegens interesse of uitdaging.

Burn-out

Uitputtingssyndroom door langdurige werkstress en gebrek aan regelmogelijkheden.

Kerngezin

Samenlevingsvorm bestaande uit vader, moeder en ongehuwde kinderen.

Uitgebreid gezin

Kerngezin plus andere verwanten met frequente interactie of co-residentie.

Wedersamengesteld gezin

Gezin waarin minstens één kind uit een vorige relatie van een van de partners komt.

Polygamie

Huwelijk met meerdere partners; omvat polygynie en polyandrie.

Polygynie

Een man met meerdere echtgenotes.

Polyandrie

Een vrouw met meerdere echtgenoten.

Seriële monogamie

Opeenvolging van monogame relaties gedurende de levensloop.

Partnerhoppen

Achtereenvolgende korte ‘contracten’ waarbij partners wisselen naargelang behoefte.

De-institutionalisering van het gezin

Vervaging van dwingende normen rond huwelijk en gezinsstructuur sinds jaren 1970.

Ongehuwd samenwonen

Partners delen huishouden zonder formeel huwelijk; varieert naar duur en fase.

Commune

Collectieve leefvorm waarin mensen bezit, werk en idealen delen.

Bird nesting

Regeling waarbij kinderen in ouderlijk huis blijven en gescheiden ouders beurtelings verblijven.

Kangoeroewonen

Meerdere generaties wonen zelfstandig in één woning of op één erf voor wederzijdse zorg.

Consumptie-eenheid

Gezin als belangrijkste eenheid waarop marketing en beleid hun producten richten.

Citizenship

Rechtsstatus met burgerlijke, politieke en sociale rechten en plichten.

GINI-coëfficiënt

Statistische maat voor inkomensongelijkheid in een samenleving.

Pygmalioneffect

Het verschijnsel dat verwachtingen over anderen hun prestaties beïnvloeden.