epidemiologia

EPIDEMIOLOGIA

Nauka zajmująca się chorobami i innymi zjawiskami biologicznymi występującymi masowo w populacji ludzi, zwierząt domowych i wolno żyjących

ETIOLOGIA

nauka zajmująca się badaniem przyczyn chorób

ZDROWIE

zdrowie człowieka jest pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie brakiem choroby czy niedomagania

CHOROBA ZAKAŹNA

choroba wywoływana przez czynniki zakaźne (bakterie, wirusy, priony, riketsje oraz grzyby), które ze względu na charakter, sposób powstawania i rozprzestrzeniania się stanowią istotne zagrożenie dla zdrowia zwierząt oraz ludzi

CHOROBA ZARAŹLIWA

choroba zakaźna, która łatwo może przenosić się z jednego zwierzęcia na inne zwierzęta

ZARAZA

definicja historyczna, choroba zakaźna i bardzo zaraźliwa, która występuje masowo w określonym czasie i przestrzeni

ZAKAŻENIE

= INFEKCJA (infectio)

wniknięcie mikroorganizmu (drobnoustroju) do makroorganizmu, usadowienie się w nim (kolonizacja), namnożenie i pobudzenie go do odczynu

ZARAŻENIE

(contaminatio „być w kontakcie”)

przeniesienie biologicznego czynnika zaraźliwego (łac. contagion) od nosiciela (człowieka lub zwierzęcia) na wrażliwą na taki czynnik osobę lub zwierzę (pasożyty)

SKAŻENIE

obecność zarazka bez namnażania

Zakażenie pierwotne

infectio - zarazek wnika do ustroju po raz pierwszy

Zakażenie ponowne

reinfectio – ponowne wniknięcie tego samego zarazka, po uprzednim wygaśnięciu skutków zakażenia pierwotnego

Nadkażenie

superinfectio –ponowne wniknięcie dużej ilości tego samego zarazka, podczas gdy skutki zakażenia pierwotnego jeszcze trwają

Zakażenie jednolite

zakażenie jednym gatunkiem zarazka

Zakażenie mieszane

wniknięcie dwóch lub więcej gatunków drobnoustrojów

Zakażenie wtórne

wniknięcie drobnoustrojów, które dołączają się do pierwotnego czynnika uszkadzającego organizm

Infekcja terminalna

zakażenie występujące w końcowym okresie choroby

Zakażenie endogenne - Autoinfekcja

uzjadliwienie się własnej, komensalicznej flory bakteryjnej np. wskutek złych warunków środowiska

Zakażenie utajone

zakażenie występujące po przebyciu choroby jawnej

Zarazek wskutek niesprzyjających dla siebie warunków zawiesza swą działalność chorobotwórczą

Zakażenie bezobjawowe

zarazek znajduje się w organizmie, pobudza go do odczynu immunologicznego, ale nie wywołuje objawów klinicznych

Zakażenie poronne

bardzo słabe, nietypowe objawy chorobowe, gdy zarazek jest w narządach wtórnego powinowactwa

Zakażenie latentne

• zahamowanie działalności zarazka w momencie wniknięcia. Informacja genetyczna zarazka zostaje wbudowana w genom komórek gospodarza.

• Nie pobudza organizmu do odczynu i nie można wykryć go metodami serologicznymi.

• Zawsze jednak istnieje możliwość przejścia stanu latencji w proces jawny

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA

właściwe miejsce pobytu i rozmnażania się zarazków

miejsce, z którego mogą się one wydostać, rozprzestrzeniać i zakażać następne osobniki

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA ZASADNICZE

czyli pierwszorzędne/pierwotne źródła zakażenia (typowe dla danego zarazka) – miejsce, w którym zarazek się namnaża i z którego wydostaje się do środowiska

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA DRUGORZĘDNE

źródła zakażenia (przypadkowe lub nietypowe)

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA WTÓRNE

nagromadzenie zarazka poza organizmem (np. pastwisko skażone laseczkami wąglika)

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA HOMOLOGICZNE

jeśli zarazek atakuje tylko jeden gatunek zwierząt

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA HETEROLOGICZNE

zarazek atakuje zwierzęta różnych gatunków

PRZENOSICIEL ZARAZKA (WEKTOR)

zwykle stawonóg przenoszący zarazek z jednego zwierzęcia na drugie

ZARAZEK

drobnoustrój zjadliwy i napastliwy, tj. zdolny do przechodzenia z osobnika na osobnika

Cechy zarazków (3)

1. inwazyjność - umiejętność zarazka do przenikania do ustroju i szerzenia się w nim

2. zjadliwość - zdolność zarazka do przełamania sił obronnych i wywołania objawów choroby

3. rozsiewalność - łatwość wydostania się z organizmu i przechodzenia na inne zwierzę

NAPASTLIWOŚĆ ZARAZKA

wypadkowa jego inwazyjności i rozsiewalności

ŁAŃCUCH EPIDEMICZNY/EPIZOOTYCZNY (chain of infection)

• Szerzenie się czynnika zakaźnego z rezerwuaru lub gospodarza, który opuszcza go przez „wrota wyjścia”, jest przenoszony „drogami szerzenia” i wnika do następnego podatnego gospodarza przez „wrota wejścia”.

• Każde nowe ognisko stanowi ogniwo łańcucha

• Likwidacja ogniska = przerwanie łańcucha epizootycznego

WROTA WEJŚCIA (portal of entry)

Miejsce w którym czynnik zakaźny wnika do organizmu gospodarza

WROTA WYJŚCIA (portal of exit)

Miejsce w którym czynnik zakaźny opuszcza organizm gospodarza.

DROGA SZERZENIA ZAKAŻEŃ (route of transmission) (def. + jakie)

Sposób w jaki czynnik zakaźny jest przenoszony między źródłem zakażenia, a osoba zakażaną.

Jest 5 podstawowych dróg szerzenia zakażeń:

1. kontakt

2. droga kropelkowa

3. droga powietrzna

4. przenoszenie przez przedmioty

5. przenoszenie przez wektory

OGNISKO ZAKAŻENIA

miejsce, w którym jest źródło zakażenia wraz z przedmiotami zanieczyszczonymi zarazkiem.

W praktyce ognisko zakażenia utożsamia się z okręgiem zapowietrzonym.

OGNISKO PIERWOTNE

Ognisko choroby niemające epizootycznego związku z wcześniej stwierdzonym ogniskiem w tym samym regionie albo ognisko choroby po raz pierwszy stwierdzonej w tym regionie

OGNISKO WTÓRNE

Ognisko choroby związane z ogniskiem pierwotnym stwierdzonym w kraju lub jego części

Szerzenie się chorób poziome

• kontakt bezpośredni

• kontakt pośredni

  1. przedmioty

  2. pasza, woda

  3. gleba

  4. powietrze

  5. jatrogenne

  6. wektory

Szerzenie się chorób pionowe

1. choroby genetyczne

2. zakażenie w okresie życia płodowego

3. zakażenie w trakcie porodu

REZERWUAR ZARAZKA

Zwierzęta

• w organizmie których zarazek namnaża się i bytuje

• które na określonym terenie stanowią istotny element w utrwalaniu zarazy

Naturalny (przyrodniczy) rezerwuar zarazka

zwierzęta wolno żyjące, ekologicznie związane z danym terenem, głównie gryzonie

zarazki krążące wśród wielu gatunków zwierząt na danym terenie są przyczyną istnienia tzw. terenów endemicznych (epidemicznych)

NOSICIELSTWO

stan, kiedy zwierzę przechowuje (i wydala - siewstwo) zarazki, nie wykazując żadnych objawów choroby

możliwe nosicielstwo zwierząt: zdrowych/ozdrowieńców/poszczepienne

Liczba zarazków ma decydujący wpływ na (4)

1. możliwość zakażenia

2. okres wylęgania choroby

3. przebieg zakażenia

4. przebieg choroby

Liczba drobnoustrojów potrzebna do zakażenia zależy od (4)

1. zjadliwość zarazka

2. szybkość namnażania

3. droga i sposób wniknięcia do organizmu

4. wrażliwość atakowanego organizmu

WROTA ZAKAŻENIA/BRAMA WEJŚCIA/DROGI WNIKNIĘCIA ZARAZKÓW (6)

• miejsce, przez które patogeny dostają się do organizmu

  1. przewód pokarmowy (droga alimentarna)

  2. ukł. oddechowy (erogenna)

  3. spojówki

  4. drogi moczowo-płciowe

  5. skóra

  6. krew

STOPNIE NATĘŻENIA PROCESU EPIDEMICZNEGO - DYNAMIKA EPIZOOTII (4)

1. zachorowania sporadyczne

2. endemia/enzootia

3. epidemia/epizootia

4. pandemia/panzootia

Zachorowania sporadyczne

nieliczne zachorowania, pomiędzy którymi nie ma związku

Endemia/Enzootia

• zaraza lokalna, zadomowiona, stale panująca w danej okolicy

• Trwanie jej zależy od lokalnych czynników.

• Zachorowania występują corocznie, na tym samym poziomie

Epidemia/Epizootia

• większa liczba zachorowań w krótkim czasie

• zachorowania są ściśle powiązane w łańcuchu epizootycznym

Pandemia/Panzootia

gwałtowne szerzenie się w krótkim czasie zachorowań na dużych terytoriach (kraje, kontynenty)

CYKLICZNOŚĆ EPIDEMII

występowanie epidemii w mniej lub bardziej regularnych odstępach czasu na przestrzeni wielu lat bez względu na zmiany czynników warunkujących powstawanie choroby

SEZONOWOŚĆ EPIDEMII

zależność nasilenia choroby od pór roku

W ognisku zakażenia zwierzęta dzieli się na 3 grupy

1. zwierzęta chore - zwierzęta wykazujące typowe dla danej choroby objawy

2. zwierzęta podejrzane o chorobę - wrażliwe zwierzęta, u których objawy kliniczne lub niektóre zmiany pośmiertne wskazują na chorobę zakaźną, ale brak ostatecznego potwierdzenia laboratoryjnego danej choroby

3. zwierzęta podejrzane o zakażenie - zwierzęta niewykazujące objawów chorobowych, ale mające kontakt z chorymi

OBSZAR (OKRĘG) ZAPOWIETRZONY

Obszar (okręg) bezpośrednio wokół ogniska choroby, podlegający ograniczeniom, w szczególności zakazom, nakazom oraz środkom kontroli, podejmowanym przy zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt

OBSZAR ZAGROŻONY

Obszar wokół obszaru zapowietrzonego, podlegający ograniczeniom, w szczególności zakazom, nakazom oraz środkom kontroli, podejmowanym przy zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt

ZARAZĘ UZNAJEMY ZA WYGASŁĄ GDY (3)

1. Wszystkie zwierzęta padły, zostały zabite lub usunięte

2. W przewidzianym dla danej zarazy okresie nie wystąpił nowy przypadek choroby

3. Przeprowadzono ostateczne odkażanie, które zostało potwierdzone przez urzędowego lekarza weterynarii