Naturfag - kapittel 7/8

Økosystem

Alle plante og dyresamfunn i eit område (biotiske), - saman med miljøet dei lever i (abiotiske faktorar)

Næringskjede

Viser kven som et kven og viser kor energien går hen.

Næringsnett

Mange næringskjeder samanvevd, ein art blir ikkje alltid eten av berre ein annan art, men av fleire.
(Samla oversikt over kven som et kven)

Nedbrytarar

Omdannar daude planter og dyr til uorganiske stoff som kan brukast vidare i økosystemet.
(t.d. bakterier og sopp).

Konsumentar

Organismar som lever av produsentane eller andre forbrukarar i eit økosystem.

Produsentar

Autotrofe organismar
Organismar som driv fotosyntese (ev. kjeosyntese)
produserer energirike næringsstoff frå uorganiske stoff.

Næringspyramide

Oversyn over korleis energi og biomasse minkar oppover ei næringskjede/næringsnett

Stoffkrinsløp

Sirkulasjonen av stoff mellom dei biotiske og abiotiske delane i økosystem.

Karbonkrinsløpet

Sirkulasjon av karbonatom gjennom ulike vegar i luft, vatn, levande organismar, jorda og tilbake til lufta igjen

Akkumulering

Opphoping av stoff i ein organisme eller inæringskjeder

Biotop

Område der samfunn av ei organisme kan leve midlertidig eller permanent.
Har abiotiske (fysiske/ikkje levande) og biotiske (levande) eigenskapar.

Miljøgift

•Giftige kjemiske sambindingar
•Lite nedbrytbare
•Sjølv små konsentrasjonar kan hope seg opp i levande organismar og næringskjede (akkumulere)

Cocktaileffekten

Stoff som kvar for seg ikkje er farlege i små konsentrasjonar, kan likevel utgjere fare i kombinasjon med andre stoff

Feittløyselege stoff

Upolare stoff, kan bli lagra i feittvev.

Vassløyseleg

Polare stoff, løyser seg i vatn, men ikkje i feitt/olje

PCB

Miljøgift. Polyklorert bifenyl.
brukt i mange samanhengar: isolasjon i el.materiell, framstilling av klorhaldige stoff m.m.

Dioksin

Miljøgift. klorerte aromatiske hydrokarbon.
Danna ved avfallsforbrenning og ved produksjon av ugressmiddelet 2,4,5-T.
Vanlegaste helseverknader er hudskader og skade på lever.

Kvikksølv

Miljøgift. Grunnstoff (Hg)
Danna ved forbrenning m.a. avfall - metallindustri
Skadar nervesystem, nyrer og lever.

Kadmium

Miljøgift. Grunnstoff (Cd)
Brukt i oppladbare batteri, måling, kunstgjødsel, glas og keramikk
Skadar nyrer og lever.

TBT

Miljøgift, tributyltnin.
Groingshemmande middel på båtar
Hormonforstyrrande, hemmar forplanting og vekst. Dokumentert sterilitet, dvergvekst og redusert formeringsevne hos marine livsformer

Ftalat

Miljøgift. Salt av ftalsyre
Brukt som mjukgjerar i plast.
Hormonforstyrrande. Fosterskader

Paraben

Miljøgift. Framstilt syntetisk frå benzosyre.
Konserveringsmiddel i kosmetiske produkt, legemidldel, næringsmiddel
Hormonforstyrrande effekt.