TÜRKÇE 2. ÜNİTE

SÖZCÜKTE ANLAM

17 ye AYRILIR

Gerçek (Temel) Anlam

Sözcüğün sözlükteki ilk anlamına ve akla gelen ilk anlamına ve yine bu anlamdan uzaklaşmadan kazandığıdığı yeni anlama ‘‘gerçek anlam’’ denir.

! Yaralının başı durmadan kanıyordu.

! Annem markete giderken düşüp kolunu kırdı.

! Pencerenin perdesini yavaşça açtı.

GERÇEK ANLAM ın içinde kabul edilen YAN ANLAM

Sözcüğün şekil işlev görev bakımından gerçek anlamından tam olarak uzaklaşmamış anlamına yan anlam denir genellikle insan organlarının (el, yüz, burun, ayak, sırt, ağız, boğaz, göz, kol, kanat, bel vb.) kullanılmasıyla yapılır.

! Yeni aldığımız sandalyenin ayağı kırılmış.

! Kavanozun ağzı çok sıkı kapanmış.

! Dağın sırtlarında ıhlamur topladık.

! Masanın alt gözündeki dosyayı verirmisin.

! Sayfanın ön yüzünü çevirin.

! Uçağın kanadı kırılmış.

Mecaz Anlam

Bir sözcüğün, gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak cümle içinde kazandığı yeni anlamdır.

! Ahmet yaşına göre çok olgun bir çocuktu.

! Babamın yeni ortağına bir türlü ısınamadım.

! Sokakta keskin bir koku vardı.

Terim Anlam

Bir bilim, sanat, meslek dalıyla veya bir konu ile ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüktür.

MATEMATİK, FEN, SOSYAL BİLGİLER terim anlam değildir bunların içindeki kavramlar yani ebob ekok, dna ve ekinoks, plato ve dağ vb.

! Bütün şiirlerini (Kafiyeye) dikkat ederek yazmıştı.

! Bu sezon, 3 (perde) lik bir oyun sunmak için hazırlanıyoruz.

Somut Anlam

5 duyu organımızın herhangi biriyle algılayabildiğimiz veya kavraya bildiğimiz anlamları ifade eden sözcüklerdir.

Soyut Anlam

5 duyu organımızın herhangi biriyle algılayamadığımız veya kavrayamadığımız anlamları ifade eden sözcüklerdir

Örnek: koku, panik, rüya, hayal, heyecan, merhamet, aşk, sevgi, cesaret, kahramanlık, dürüstlük vb. Şeylerdir.

Çok Anlamlılık

Türkçede sözcükler cümle içinde farklı anlamlara gelecek şekilde kullanılabilirler. Bir sözcüğün birden çok anlamı ifade edecek şekilde kullanılmasına ‘‘çok anlamlılık’’ denir.

Örnek:

! Köydeki çeşmenin suyu çok soğuktu. (Isısı düşük olan)

! Arkadaşı soğuk biriydi. (Yakın, içten olmayan)

! Teklifimi soğuk karşıladılar. (İlgisiz)

! Soruma soğuk bir cevap verdi. (Sevimsiz, yersiz)

Ad Aktarması (Mecazı Mürsel)

Sözcüklerin benzetme amacı taşımadan bir başka kelime yerine kullanılmasıdır.

Dolaylama

Tek kelime ile belirtilen bir kavramı en az 2 kelime ile anlatmaya denir.

Bu sözler kalıplaşmış olup herkes için aynı anlamı ifade eder.

Örnek: file bekçisi, bacasız sanayi, kara elmas, 12 dev adam, kara kartak, beyaz altın, türkiyenin kalbi, 7 tepeli şehir.

Örtülü Anlam

Bir yargıdan dolaylı olarak çıkarılacak anlama örtülü anlam denir.

! (Yine) mahalleli meydana doluşuyor.

! Bugün öğretmen (senide) sordu.

! Aralarındaki küskünlük (artık) bitiyordu.

! (En) kalabalık sınıf bizdik.

! Altın madalya (ilk kez) bu sporcuya gitti.

! Sizlere (tekrar) teşekkür ederim.

! (Eskiden) buralar tarlaydı.

Yansıma Anlam

Doğadaki seslerin teklidi ile oluşan sözcüklere (yansıma anlam) denir.

Örnek:

! Şırıl

! Vız / PIRILTI, IŞILTI, ÖTÜŞMEK vb. Yansıma değildir.

! Hor

! Pat

Eş anlamlı sözcükler

Yazılışları ve okunuşları farklı anlamları aynı olan sözcükler.

Zıt anlamlı sözcükler

Anlamca birbirinin karşıtı olan sözcükler.

Bir sözcüğün olumsuzu o sözcüğün zıt anlamlısı demek değildir.

Bir sözcüğün zıt anlamlı olabilmesi için ikisininde ya gerçek aanlamlı yada mecaz anlamlı olması gerekir.

Eş sesli (sesteş) sözcükler

Yazılışları ve okunuşları aynı olduğu halde anlamları farklı olan sözcüklerdir.

Bir cümlenin sesteş olması için ikisininde ya gerçek anlamda yada mecaz anlamda olması gerekir.

Genel ve Özel anlamlı sözcükler

Söylenişte tekil olmasına rağmen anlamca geniş kapsamlı olan sözcüklere genel anlamlı, anlamca daha dar kapsamlı olmayan, o türün sadece bir yada birkaç örneğine işaret edecek şekilde kullanılan sözcüklere özel anlamlı sözcükler denir.

Bir sözcük cümledeki kullanımına göre genel veya özel anlamlı olabilir.

Nitel ve Nicel anlamlı sözcükler

Sayılabilen, ölçülebilen bir özelliği ifade eden sözcüklere nicel anlamlı

Sayılamayan, ölçülemeyen bir özelliği ifade eden sözcüklere ise nitel anlamlı sözcükler denir.