Skýringarlíkön, skilgreiningar, skimunarpróf

Hugtakið vímuefni

Samheiti yfir lyf og efni sem valda ávana og fíkn

Efnin breyta starfsemi miðtaugakerfis þannig starfsemi og skynjun fyrir umhverfi breytist

Hófleg áfengisneysla

Karlar

Tveir drykkir á dag að jafnaði
Aldrei meira en 5 drykkir í senn
Samanlagt 14 drykkir á viku

Konur

Einn drykkur á dag að jafnaði
Aldrei meira en fjórir drykkir í senn
Samanlagt minna en 7 drykkir á viku

Sálfræðileg skýringarlíkön

Sálgreiningarkenningar

Spennulosunarkenningar

Námskenningar

Félagsnámskenningar

Persónuleikakenningar

Sálgreiningakenningar

Kenning um áfennigssýki byggð á kenningu Freuds um þroskaferli persónuleikans

Áfengissjúki sækir í gleði og vellíðan

Misnotkun á áfengi er einkenni um sálræn vandamál

Notar áfengi til að deyfa sársauka

Orsök sjúklegrar hegðunar er að finna í umhverfi í bernsku sem hindra eðlilegan þroska persónuleikans

Spennulosunarkenningar

Áfengi notað til að draga ur streitu og kvíða

Tengja neyslu við spennulosun og vellíðan

Þeir sem eru með áfengisröskun hafa meiri væntingar um áhrif áfengis

Endurtekin neysla þrátt fyrir að hún ýti undir kvíða, spennu, streitu

Námskenningar

Neysla áfengis er lærð hegðun

Námið á sér stað með skilyrðingu sem verður til með umbun og refsingu

Í upphafi er áfengi notað vegna vellíðan og losun spennu

Síðna notað til að foraðst frákvörf

Félagsnámskenningar

Samverkan einstkalings og umhverfir

Félagsmótun

Mikilvægt hvernig einstaklingur lærir að fást við umhverfi sitt

Áfengisneysla þáttur félagslegs þroskaferils

Herminám

Persónuleikakenningar

Ekki sérstakur persónuleiki sem þróar röskun frekar en annar

Rannsóknir sýndu að þeir sem voru með áfengisröskun voru með amrktækt meiri þunglyndi

Upplifðu ofsóknir og árásagirni

Höfðu minni sjálfsvirðingu og meira tilfinningalegt ójafnvægi

Félagsmenningarkenning

Rannsóknir á sögulegum og menningarlegum hliðum áfengisneyslu til að bera saman hvernig miosmunandi þjóðfélög líta á áfengisneyslu

Sjúkdómskenningar

Ólæknandi sjúkdómur, ítrekuð neysla þrátt fyrir slæmar afleiðingar

Mögulegt að lýsa þróun sjúkdómsins

Sálfræðilegir og félagslegir þættir spila ekki stærra hlutverk en í öðrum krónískum sjúkdómum

Erfðir hafa áhrif

Sértækur og stigversnandi sjúkdómu

Krónískur og banvænn

Hægt að meðhöndla og halda niðri

Bati er þróun

Vænta má bakfalla

Kenning Jellinecks

Fyrsta stig - aukið þol og sækir oftar í aðstæður sem tengjast neyslu

Annað stig - minnisleysi, áfengi nauðsyn , þambar drykki, eftirköst versna

Þriðja stig - algjör stjórnleysi á magn og tíðni drykkju

Fjórða stig - allt snýst um vímuna, drekkur með hverjum sem er, slæm fráhvörf, versnandi siðferði

Líkan Gorski og Miller

Byggir á kenningu Jellinek

Frumstig, miðstig og krónískt stig

Fíkn er líkamleg, sálræn og félagsleg

Fíkninni fylgir þráhyggja, árátta og stjórnleysi

Neysla oft til að deyfa sársauka sem skapast af neyslunni

Heilasjúkdómur

taugaboðaefni í heilanum skapa umbunaráhrif við inntöku vímuefnis

boðefnið dópamín örvar vellíðunarstöðvar heilans og gegnir stóru hlutverki þegar kemu að neyslu

taugabrautir í heilastarfseminni sem hvert vímuefni virkjar se´rhæft og einnign sameiginlega

Hvert vímuefni hefru sér verkun en hafa það öll sameiginlegt að hafa áhrif á ákveðið heilaboðkerfi

neysla getur haft varanleg áhrif á starfsemi og byggingu heilans

Gagnrýni á sjúkdómshugtakið

Neysla vímuefna er vani undir stjórn viljans

Tekur ábyrgðina og afleðingar neyslunnar af vímuefnasjúkum

Veldur fordómum

Stjórnleysi í neyslu er lærð hegðun og hægt að breyta

Greiningarviðmið DSM 5 og ICD 10

Endurbætt handbók um flokkun geðsjúkdóma ameríska geðsjúkdómafélagsins

Grundvöllur skilgreiningar/greiningarviðmiða

hve mikið magn er drukkið

tíðni

neyslumynstur

Samkvæmt DSM 5 2013

Samanasafn einkenna sem vísar til að einstaklingur heldur áfram að neyta vímuefna þrátt fyrir mikinn vanda tengdan þeim

Þegar DSM 5 er notað við greiningu vímefnaröskunar eru atferlismynstur tengd vímuefnanotkuninni skoðuð

DSM 5 Viðmiðin

Viðmiðin eru 11 skipt í fjóra flokka

1-4 skert stjórn á vímuefnanotkun

5-7 félagsleg skerðin

8-9 áhættusöm notkun á vímuefni

10-11 lyfjafræðileg viðmið

DSM 5 greining

til að greinast með vímuefnaröskun þurfa a.m.k. tvö af viðmiðunum að hafa verið til staðar síðustu 12 mánuði

Skiptir vímuefnaröskun í milda 2-3 einkenni, miðlungs 4-5 einkenni, alvarlega 6 eða fleiri

DSM 5 skalinn

1. vímuefni neytt í meira magni og lengri tíma enætlað var

2. langar að hætta neyslunni en án árangurs

3. mikill tími fer í að ná sér í efnið, nota það og ná sér eftir ða áhrifin minnka

4. sterk löngun í vímuefnið

5. lífsskyldum er ekki skylt

6. haldið áfram þrátt fyrir félags og samskiptavanda sem neyslan eykur eða hefur sök á

7. hættir í tómstundum og að sinna áhugamálum útaf neyslu

8. endurtekin vímuefnanotkun í aðstæðum sem eru hættulegar

9. endurtekur þrátt fyrri sálfræðilega og líkamlega vanda vegna neyslunnar

10. þolmyndun og þarf að auka skammtinn til að ná markmiði með áhrif

11. fráhvörf

ICD 10 greiningarviðmið

1. sterk löngun og þörf í efnið

2. stjórnleysi á neyslu, varir lengur og tíðari

3. fráhvarfseinkenni þegar ekki er notað og notað til að losna við þau

4. aukið þol gagnvart efninu, aukið magn þarf að nota til að ná markmiðinu

5. meiri tími fer í að nálgast efnið, að neyta þess og ná sér eftir neyslu

6. neyslu haldið áfram þrátt fyrir andlegan og líkamlegan skaða

Markmið mats

safna upplýsingum

aðlaga meðferð að einstaklingum

fylgjast með framförum til að meta árangur

Skimunarpróf

Skimunaraðferðir

nákvæmni skimunarprófa

hver eru viðmiðin

hvar og hverjir nota skimunartæki

Skimunarpróf

notað til að komast að því hvort um vandamál sé að ræða

þau geta gefið vísbendingu um hversu alvarlegur vandinn er

greiningartæki en ekki eins nákvæm og og viðtal við fagfólg með vímuefnasérþekkingu

Skimunaraðferðir

hafa góð tök á notkun með skimunarprófa

ýmsar nálganir

staðlað viðtal

sjálfspróf eða spurningalistar

greining á lífsýnum

Næmleiki

áreiðanleiki - skima út þá sem eiga við vanda

óáræðanleiki - líka þá sem ekki eiga við vandamál með vímuefni

Nákvæmni

skimunarpróf

geta ekki forðast falskar jákvæðar niðurstöður

geta líka sagt að einstaklingur eigi ekki við vanda þó ða hann gerir það

Skimunartæki

sjálfsmatskvarðar - spurt er um tíðni og magn drykkju

hægt að gera á netinu

CAGE

4 spurningar

12 mánuði

Cutting down on drinking considered

annoyed you by criticizing drinking

guilt about your drinking

eye openers necessary

hannað til að skima áfegnishæði

50% sem eiga við vanda skimast ekki

Skimun - lífsýni

Blóðsýni

Þvatgsýni

Sviti

Andardráttur