Middeleeuwen: Proefexamen

Wie was Odoaker? Waar was er sprake van continuiteit tijdens zijn regime?

• Germaanse leger leider + raadgever keizer

• 476: zette Romulus Augustulus af → X nieuwe keizer

Continuïteit:

• Structuren

• Erkend dr keizer (cliënt-relatie)

Hoe is het regime van Odoaker tot een einde gekomen?

Machtsconstellatie (+ etnische groepen → ORR)

487: Theodorik + Ostrogoten in Balkan
→ druk op Zeno
→ Zeno stuurt ze nr IT
→ Inval Theodorik in IT
 → migratie Ostrogoten → verovering IT

493: moord op Odoaker

Wie was Theodorik? Wat was zijn doel?

• Jeugd Byzantijsne hof

• IT veroverd in naam v Zeno (= rex)

Doel: Res publica romana

• Post-imperiale bewaarder v RR

Hoe zorgde Theodorik ervoor dat Italië opnieuw een sterke + belangrijke centrum werd?

Buurlanden: =/= BB → allianties + diplomatieke huwelijken

=> Pol + cultureel centrum

Hoe verliep het bestuur onder Theodorik?

Coexistentie Rom burgers + BB

Imitatie Romeins bestuur

• Herstel Rom gebouwen

• Kerk vr Arianen

• + banden m kerk + clerus (gedrag Rom keizers overnemen)

Hoe leefde de Romeinse en barbaarse bevolking samen onder Theodorik?

Romeinse burgers:

• Meerderheid

• Belastingen → Ostrogoten

• Elite: civiele functies (senaat)

Barbaren:

• Minderheid

• Militaire functies

• X belastingen, X publieke ambten

Gedeeltelijke assimilatie (taal, bekering)

• Arianisme - verbod gemengde huwelijken

Omschrijf de culturele revival onder Theodorik.

Filosofie, theologie, commentaren op GR teksten, architectuur + kunst

• Boëthius

• Cassiodorus

Wie was Boëthius?

• Patricier, senator + consul v Rome

• Geleerde, kennis GR
  

• Antieke filosofie: samenvattingen + vertaling

= belang. bron antieke filosofie in W EU tot 12e eeuw

• Valse beschuldiging hoogverraad -> 2j gevangenis

-> boek

• Theo: terechtstelling

Wie was Cassiodorus?

• Opvolger B

526: Vivarium - Klooster, Antieke cultuur: kopiëren GR + LAT handschriften

• Gewijd + seculier, christelijk + heidens

Historiografie + monastieke werken

Hoe verliep het einde van Theodorik’s regime?

Pol onrust → einde bewind
(Extern: onrust - anti-arianisme
Intern: sfeer samenzwering, verdachtmaking + executies)

526: Onenigheid na dood Theo
(X mannelijke, +j troonopvolger → Amalasuentha = Regentes, dan Regina → vermoord)

Wie was Justinianus? wat was zijn visie?

• Illyrië, + opleiding

• Schaduw keizer oom

• Keizer 527-565

• Topadviseurs (= stabiliteit)

Project: 1 rijk, 1 keizer, 1 geloof

• Hernieuwing Rijk vanuit Constantinopel (renovatio imperii)

Wat was de stand van zaken toen de ORR het Byzantijnse Rijk werd?

500: ORR = superieur ←> W

• Christelijker

• Verstedelijkt

• BB vorsten = cliënten

Welke uitdagingen waren er in 500 in het Byzantijnse rijk?

• Eco moeilijkheden

• Rel spanningen

• Spanning m Perzische rijk

  • 502: inval

  • Zwakke grens

Hoe probeerde Justinianus een renovatio imperii te bereiken?

• Veiligmaken grans m Perzen

• Campagnes

• Profiteert v interne verdeeldheid binnen BB rijken -> veroveringen

  • N AFR + mediterrane eilanden (Vandalen)

  • Zuid-SP (Visigoten)

IT (Gotische oorlogen) (Ostrogoten)

Omschrijf de Gotische oorlogen

20j lang (535-553)

• Vooral N-IT

• - gevolgen vr IT: pol en soc-ec, pestepidemie

  • Bestuur ORR: gouveneur in Ravenna

  • X onderscheid civiele + militaire ambten 
    (senaat - pol belang → bisschop Rome (paus) → civiel bestuur)

  • Verarming: materiaal, - intellectuele activitieten, - boekproductie

Justinianus: Bestuur, recht en religie

1 - Codificatie van het recht

2 - Eenheid v Godsdienst

3 - Bouwwerken

Justinianus: Codificatie van het recht - Waarom? Hoe? Wat?

Wrm?

• Actualiseren, uniformiseren + sytematiseren wetssysteem

• Keizer = opperrechter

Hoe?

• Commisie m juridische specialisten

• Samenwerking rechtsscholen

Wat?

• Corpus Iuris Civilis: wetboek burgerlijk recht

  • Codex: keizerlijke edicten (117-533)

  • Novellae: aanvulling na 533

  • Digesta: rechtscommentaren (interpretatie codex + novellae)

  • Institutiones: handboek (bestudeert -> praktische toepassing)

Wat was de resultaat van het Corpus Iuris Civilis?

• Standaardwetboek ORR

• 11e eeuw: bestudeerd

• 12e eeuw: + impact rechtspraak + opvattingen W

Eenheid van godsdienst onder Justinianus - Waarom? Hoe?

Wrm?

• Trad verwevenheid keizerschap + leiding christenheid

• Keizer = Gods plaatsvervanger op aarde

Kerk intern + extern beschermen

• Rijk gesteund dr zuivere gebeden

Orthodoxie

Hoe?

• Joden: beschermd, inferieur

• Bestrijden heidendom

-> missiecampagnes

-> X filo academie

• Bestrijden ketters + ketterij

-> oorlog + vervolging

Discussiepunt: de natuur van God

Het Christendom vs de Arianen vs de Monofysieten

Christendom:

• 1 God, 3 verschijningsvormen

= dogma ‘goddelijke drievuldigheid’

• Christus = zoon v God, mens geworden, 1 persoon, 2 naturen

• Concilie v Nicea: vastgelegd

Arianen:

• W (Vandalen, Visigoten, Ostrogoten)

• Volgelingen Arius

• Christus = enkel menselijke natuur

Monofysieten

• ORR

• Christus = enkel goddelijke natuur

Justinianus: Bouwerken

• Forten aan grenzen

• Publieke bouwwerken (Constantinopel)

• Heropbouw na volksopstand

Kathedraal: Hagia Sofia

Keizerin Theodora - Wie was ze, waarom was zij ‘controversieel’?

• Bescheiden komaf

• Sympathie vr monofysieten

• + rol in bestuur (Nika rebellie)

• + kritiek

• Verguist in Anekdota v Procopius

(actrice, duivelse magie, hekserij, manipuleerde J)

Welke beperkingen botste Justinianus tegen?

Intern:

Natuurrampen, hongersnood, pestepidemie

Nika rebellie

+ Belastingen

Extern:

Nieuwe conflicten m Perzen (vrede: tribuutgeld)

Nieuwe BB confederaties

Wat gebeurde er ondertussen in Italië tijdens het regime van Justinianus?

568: inname N-IT dr Longobarden

• Krijgerbenders, =/= etniciteiten

• -> koninkrijk + autonome hertogdommen: Spoleto + Benevento

=> + pol verdeeldheid in IT (tot 1861)

• Byzantijnse rijk

• Longobardische koninkrijjk

• Hertogdommen Spoleto + Benevento

Byzantijnse Rijk na Justinianus: Implosie

7e E - 850

• Bedreiging, gebiedsverlies

• Vuchten → W EU

• Demografische crisis

• - Economie

• Isolationistische politiek

• Vergrieksing (uiteengroeien LAT W ←> GR O)

• Beeldenstrijd

Beschrijf de iconenstrijd

8e-9e E

Icoon: afbeelding heilige

Iconoclasten ←> iconodoulen

Byzantijnse Rijk na Justinianus: Consolidatie

850-1050

• Pol stabiliteit onder Macedonische dynastie

• Verovering + herovering

• 11e E= opnieuw grootmacht

• 1050: Oosters schisma

• 1071: Annus Horribilis (verrlies laatste stuk IT aan Normandiërs + verlies Kl-Azië aan Seldjoeken)

Byzantijnse Rijk na Justinianus: HS Constantinopel

‘Nieuwe Rome’

1453: Inname dr Turken → Hoofdstad Ottomaanse rijk (Istanbul)

• Strategische ligging

• +areaal + stenen omwalling

• Forum

• Hippodroom

• Paleizen

• ! Hagia Sofia (reliekenschat)

• Publieke voorzieningen + havens

Welke volkeren waren aanwezig in Gallië?

Franken, Alemannen, Bourgondiërs + Visigote

Omschrijf de opmars van de Franken in Gallië

Late 3e E:: NO Rijnmonding; X pol/culturele eenheid

Vroege 4e E: N-Gallië, interactie RR (vijanden/huurlingen => opperbevel - Arbogast)

4e-5e E: N-Gallië (verkruimeling RR), pol entiteiten olv FR warlords + gemilitariseerde ROM aristocraten => koningen

Bespreek de vroege Merovingische koningen

Merovech

Childerik (458-81)

• Machtsconsolidatie (Belgica Secunda); Doornik

Clovis (481-511)

• Machtsconsolidatie => ++ uitbreiding; Annexatie Syagrius, Verslaan Visigoten; Verslaan Alemannen, Huwelijk Clothilde (B; => FR invloed)

4 zonen (511-61)

• Uitbreiding (grond uitdelen); FR hegemonie, =/= controle, X eenheid

Bespreek de verhouding tussen koning en aristocratie tijdens de Merovingische koninkrijk

Rijksdelingen

• =/= koningen op 1 moment

• X primogenituur (X.X Clovis => 4 zonen)

• Concreet 

• X grenzen, ankerpunten

• X => unificatie

Regicentrisme + patronage

• Rijk = netwerk

• vorst = spil, X centralistisch

• machtsdeling, assembly politics, legitmisatie dr vorst

• Platicum

• huwlelijken + gedeeld gelood

• trouw aan dynastie

Hoe veranderde de macht in de 2e helt van de 6e E?

Deelrijken:

• Stabilisatie grenzen

• Stabilisatie vorsten -> residenties in deelrijken (- rondtrekken)

• Kristallisatie 

• + pol invloed v hofmeiers

• Eigen adellijke ID

  • Edict van Parijs, 613 (lokale edellieden)

  • 1 vorst, hofmeiers: afzonderlijke pol entiteiten

Hofmeiers

Welke deelrijken waren er?

Neustrië:

• NW Gallië

• ROM invloed

• Vaak + dom, perm m eigen vorst

Austrasië:

• NO Gallië

• GERM invloed

• Eigen vorst

Bourgondië:

• Opgenomen N, 613: X eigen koning

• X eigen vorst, koning N, eigen hof

Parijs 7e-8e E

• Ile de la Cité

• Quartier Latin

Bespreek de term ‘hofmeiers’

Maior damus: plaatsvervanger vorst

• ! functie: Königsnähe, + invloed (pol raadgever)

=> rivaliteit <-> adellijke families

Peppiniden

• 1st: Austrasië

• Grgrondbezitters

-> machtsconc bep gebieden

• Monopoliseren ambt: Peppijn II, 625

• 7e E: + pol invloed

• 7e + 8e E: kiezen koning (++ macht!!)

Bespreek de evolutie van ‘vadsige koningen’ naar Karolingen

7e-8e E: - rep (propaganda K)

Peppijn van Herstal (680-714)

• Austrasië

• Consolidatie macht

• N edellieden = vrees

• territoriale expansie + christianisatie

Karel Martel (715-741)

• Austrasië + Naurasië

• de facto zelfbestuur

• Karolingen

• Oorlog => vereniging (mil expansie, verslaat Arabieren)

Welke volkeren waren aanwezig in Britannië?

Angelen, Saksen, Juten, Britten + Noormannen

Bespreek de term ‘heptarchie’

= 7 rijken

5e E: machtsvacuüm =>  rijken (machtsconsolidatie)

• Beda Venerabilis (geschiedschrijver)
  J -> Kent
  S -> Essex, Wessex + Sussex
  A -> E-Anglia, Northumbria + Mercia

Rijken versmelten/uiteen, wisselende dominantie
(E-Anglia -> 8e E: Mercia -> 9e E: Wessex)

Bespreek de evolutie/veranderingen in Wessex

• Verovering dr Great Heathen Army => 3 v/d 7 deelrijken

• Alfred verslaat vikingen 
  => Danelaw gebied
  Verdeling machtszones

• Expansie in Mercia 
  => ‘koning Angelsaksen)

Opvolgers (Edward + Aethelstan)
=> N koninkrijken (uitbreiding, X eenmaking)

10e E:

Wessex= ononderbreken macht tot 1014

• Performant bestuur

• Cohesie: banden m lokale bestuur + kerk
  -> patronage <-> repressie

• Bloei cultuur (volkstaal)

• FR invloed: huwelijken + contacten m Karolingen + Ottonen

• EN: + efficiënt, + cohesie, + functionerend in W-EU

Bespreek de eenheid en ondergang van Britannië

Onenigheid tuss aristocraten => repressie => eenheid onder druk

• ! krachtige vorst: rijk bijeenhouden

980: invallen v Noormannen

1014: veroveringen dr Swein Vorkbaard + Knoet

=> Aethelred the Unready -> Normandië

Wat zijn de methodologische uitdagingen bij het onderzoek naar handel + nijverheid in de vroege middeleeuwen?

- Geschreven bronnen (Kostbaar, - interesse, vral anekdotisch)

Archeologie: vral gebruiksvoorwerpen uit duurzaam materiaal; maar koopwaren X duurzaam materiaal 

Omschrijf de crisis en verval van nijverheid in de vroege middeleeuwen

5e E: terugval muntslag

• Schaarste; kl transacties -> brons, ruilhandel; edelmetaal: kerkschatten, luxe (juwelen,...-

+ Terugval handelsstromen

• - O luxegoederen; - andelsverkeer MZgebied; - langeafstandhandel

Bespreek de verklaringen voor het crisis en verval van nijverheid in de vroege middeleeuwen

1 Teloorgang ROM staatseconomie

Rom implodeerd, economie ook

Kritiek: /+ nadruk rol overheid

2 Opmars Islam (Pirenne-these)

W: moslimrijk + islamitische piraten

O: - rijke BYZ provincies -> Arabische expansie

Kritiek: tijdelijk (8e E: herstel); Islam pos ←> handel; integratie WEU in handelsnetwerk; + munten → monitarisering

3 Tanende vraag v aristocraten

RR: + vraag; Laatantieke tijd: - grondbezit, kl schaal, - vraag; 7e + 8e E: opnieuw accumulatie rijkdom

Kritiek: =/= regionaal
G: 700 = herstel bezitsconcentratie (FR + rijk)
B: krimp 5e E, 8e E: herleving prod
IT: pol verbrokkeling; 9e E: opkomst steden

Bespreek de heropleving van nijverheid in de vroege middeleeuwen

700-1000

Verklaring:

• + klimaat -> agrarische heropleving

• Consolidatie Grgrondbezit

• Pol consolidatie
  W: rustiger (BB = rijken)
  O: BYZR - herstel 9e E

Bespreek de week- en jaarmarkten in de vroege middeleeuwen

Weekmarkten:

 700: ++ in NW-EU

• Landbouwoverschotten, nijverheidsprod

• Ruraal: op domeinen /Soms buiten muren ROM steden

• Lokale boeren: eigen producten
  Tussenpersonen in dienst v domeinen (onvrij)
  Autonome handelaars (X vast aan domein)

Jaarmarkten:

• Lokaal/regionaal + interregionaal
  Lokale goederen <-> exotische waren (O)

• Rondtrekkende handelaars

• Drukke rivierroutes
  7e E: St-Denis (abdij)

Beschrijf de evolutie van de handel op de Noordzee

7e E: Seine, Jutland, N+Z EN -> Oostzee; Uitwisselingen SCAND, EN, NW EU + BALT

Emporia

7e-9e E: bloei

9e E: verval

• Verplaatsing handelaars -> inlandse centra
  / ?- autoriteit v koning (die emporia beschermen)
  / Klimaat =/= -> ?opdrogen rivier
  / ?Noormannen (X versterkt -> makk. doelwit)

9e-10e E: Noormannen

=> abdijen, steden, emporia

=> disruptie handel (plundering) // stimulans handel (verkopen buit)

regionale =/=; snel herstel 

8e-11e E: dominantie langeafstandshandel

Beschrijf de handel op het Mediterrane gebied

800: Integratie =/= werelddelen

• 750: Stabiliteit MZ-gebied
  Stabiliteit hersteld BYZR
  Stimulans dr kalifaat (handelszone, goudmijnen)

• Focus: emporia -> steden

• Import luxegoederen, textiel, keramiek, slaven, 
  + pol bewustzijn binnen handelssteden

Bespreek de nijverheid binnen de vroege middeleeuwen

Vroege ME: -> platteland, kl schaal

700: (heropleving) domeinen, nijverheid

Landbouweconomie (+ techniek)

Ambachtsproductie (onvrijen -> jobs, gunsten (erfenis))

• Textiel (Fries laken), hout, glas + keramiek, zoutwinning, Ijzersmeedkunst (FR zwaarden)

Vergelijk vroegmiddeleeuws Europa en de Romeinse Rijk

EU:

• 90%+ bevolking bewerkt land

• Leven gedicteerd dr landbouwcyclus

• ! Controle over gronden => samenleving

• Regionalism + localisme

RR:

• - boeren in vroege ME

• RR: ook hoofdzakelijk landbouweconomie

• Ook onzeker leven vr landbouwers

• RR: steden centraal in economie

Demografie en landbouweconomie: de rol van klimatologische evolutie

Dark Ages Cold Period (300-700)

- 1,5 °C

+ neerslag -> overstromingen -> - oogst

700: => continentaal klimaat

Medieval Warm Period (900-1250)

+ 2°C: N-EU

Klimaat boven LT gemiddelde

12e E: Klimaatoptimum

Omschrijf de demografische evoluties binnen de rurale samenleving in de vroege middeleeuwen

Krimp (tot 700)

• Verlaten akkers (migratie?)

• 6e-7e E: Plaag -> W (builenpest)

Groei (700+)

• X continu (periodieke crises)

• Nieuwe gronden, uitbreiding, dichtere bewoning

• Bevolkingsconc.: =/= regionaal

• Migratie = Kl-schalig, landbouwgemeenschappen (milieu, oorlog, geweld) + Population displacement, interetnische geweld

Omschrijf de agrarische ontwikkelingen binnen de rurale samenleving in de vroege middeleeuwen

250-700:

• - bevolking, klimaat; instabiliteit, oorlog + geweld

=> - productie, verlaten gronden, - intensief, - veestapel

700+:

• Verspreiding betere landbouwtechnieken (watermolens, 3slagstelsel, zware asymmetrische ploeg)

=> Uitbreiding landbouwareaal (nieuwe gronden), + veeteelt (!schapen -> wol + textiel)

Omschrijf het belang van grondbezit binnen de rurale samenleving in de vroege middeleeuwen

Lordship:

• heerschappij over grond + mensen erop

• Sociale macht

• Aanwezig op alle niveaus (landheer / God)

• Machtsverhouding obv middelen (immobiel/mobeil, persoonlijk, dynamisch, precair)

• Macht laten gelden: bescherming, gunsten, wederkerigheid, straffen, status

Liber:

• zelfbeschikking, (wel vorm onderschikking => bescherming)

Servus

• Slaaf/halfvrije serf (grondgebonden)

Was het voordeliger om vrij of onvrij te zijn in de vroege middeleeuwen?

Vrijheid:

+ - gewelddadige dominantie

- Weergeld, Bestaansonzekerheid (X bescherming), - vrijheid (afdrachten)

Onvrijheid:

+ Meer bestaanszekerheid (bescherming), soms + autonomie + pol invloed (Ministerialen), mog zelfemancipatie

- Welzijn + bestaan in handen v heer

Beschrijf de evolutie in verhouding tegenover ‘slaven’ in de vroege middeleeuwen

Late oudheid +: X grschalig inzet -> slavenarbeid

• Verlieslatend (vral huishouden)

• 4e-5e E: + coloni d slaven

• Kerk: vrijlating christelijke slaven

Vroege ME: enkel EN + SCAND nog + dwangarbeid

• Buit bij raids

• Verkocht op markten

Wat zijn allodia?

Kl boerderij (beperkt grond, versnipperd, vrije boer + gezin), wijdverspreid, ongelijk verdeeld

Wat zijn domeinen?

Villa m gr hoeve, bijgebouwen, boerderijen, ++ grond (X altijd aaneengesloten)

1 grootgrondbezitter (k ++ domeinen bezitten) (= vorst, edel, abdij, bisschop,…) (bezit ook mensen op grond)

8e E: intensievere exploitatie (hofstelsel)

Wat zijn hofstelsels?

Late ME: bipartite scheiding

1  Hoeves (eigen onderhoud)

• =/= gr (voldoende vr levensonderhoud)

• X/1/2 vrije boer woont + bewerkt (pacht/korveeën)

2  Uitbatingscentrum (opbrengsten -> domein)

• Centrale boerderij m voorzieningen

• ++ grond

Polyptieken

X uniform systeem

X autarkisch systeem

Beperkte verspreiding (7e E: Merovingische kroondomeinen => 8e E: bloei)

Omschrijf de rurale bewoning in de vroege middeleeuwen

V ME: - villae (hergebruik: abdijen) 

=> dorpen

• kl gemeenschappen

• ook vrije boeren

• 8e E: kristallisatie 

  • rond kerk + kerkhof (binnen muren? vgl ROM)

  • Simpele behuizing (sunken houses)

  • Gr hallen (gem gebruik)

Wanneer begonnen de middeleeuwen?

Einde oudheid/Rome

• 117: Rome = grootst

• + 400j: verbrokkeld

Oorzaken:

1  De val van Rome

2  De volksverhuizingen

• Causaal verband

Hoe is de visie op de val van Rome veranderd?

Beeld 18e eeuw

“The Roman world was overwhelmed by a deluge of Barbarians.”

• ME: barbaren -> Rome => verval (X cultuur, bijgeloof, - beschaafd)

Beeld NU

! Transformatie + evolutie; X radicale breuk + omwenteling

Val v Rome => langdurige processen (250-550)

Hoe veranderde de politieke en militaire situatie? Vroege keizertijd

(27 vC - 235)
Principaat (princeps = keizer)

Interne stabiliteit:

• Vlotte successieregeling (2e eeuw)

Adoptiefkeizers 

• + keizers uit provincies (X IT)

Externe stabiliteit:

• Oorlog vooral aan verre grenzen

• Hoogtepunt expansie (117)

• X dreiging uit O (vrede m Parthen)

Hoe veranderde de politieke en militaire situatie? De 3e eeuwse crisis

(235-284)
Einde principaat: Moord laatste keizer (235)

Interne instabiliteit:

• + machtswissels

• Soldatenkeizers - generaals uitgeroepen dr troepen in provincies

• Militarisering ‘staat’

Externe instabiliteit:

• - aandacht grensverdediging

• ‘Barbaarse’ raids (Gallië, Balkan)

• Aanvallen dr Perzen in O

Omschrijf het bestuur van Diocletianus I.

(284-305)

• Grootschalige bestuurlijke hervormingen

• Tetrarchie

2 augusti + 2 caesares -> prefectuur (beter grip dr kleiner gebied); collegialiteit

• Doel: hechter patronagenetwerk vr provinciale elites

• Bestuurlijke opdeling: 4 prefecturen, diocesen, provincies, civitates

• + belastingen -> grensbewaking

• Theocratische impuls

  • Vergoddelijking keizer

  • Religieuze afwijkingen = pol oppositie

=> Christenvervolging

Omschrijf het bestuur van Constantijn de Grote.

(306-337)

• Hoofdplaats: Constantinopel

  • Byzantium: strat locatie, ‘nieuwe Rome’ (rol overnemen)

  • - contacten m W, O + W groeien uiteen

• + Christendom

313: Edict v Milaan (1e Rom keizer bekeert)

Hoe veranderde de politieke en militaire situatie? Het laatantieke Rijk

(337-476)
X langdurig succes

Interne instabiliteit:

• X tetrarchie => erfopvolging

  • Afstamming Constantijn, steun leger

  • Conflicten tuss troonpretendenten

• Demo. crisis 4e eeuw -> rekruten nodig -> barbarisering leger + legertop

  • Machtsconc: ‘barbaarse generaals’

  • Generaals behouden bestuursinstellingen, keizer = afhankelijk v hen (vaak minderjarig -> manipuleren, marionet)

  • Keizerlijk hof -> Ravenna, aandacht generaals -> provincies

• 476: Odoaker zet keizer Romulus Augustus af, X nieuwe keizer, behoudt instellingen
  X drama, alles gaat verder

Externe instabiliteit:

• - grensverdediging verzwakt

• Druk dr barbaarse volken (invallen, vreedzaam)

• Mid 5e eeuw: - onder direct Rom bewind, + BB volken

Hoe is het bestuur geëvolueerd? De vroege keizertijd

Wisselwerking Rome<->provincies

Centrum:

• Imperiale ambtenarij, focus Rom + IT

  • Kleine admin olv prefecten

  • Senatoren - invloed (advies)

Provincies:

• Competitie lokale elites in steden

  • Openbaar, gesalarieerd mandaat (curialis) in senaat (curia)

  • Curiales: vertegenwoordiger centraal bestuur + stad

• Inning belastingen

• Mee besturen => voordelen (Rom burgerschap, + soc)

Eigen middelen (geld)

Hoe is het bestuur geëvolueerd? 3e eeuw + late oudheid

Centrum:

• Uitbreiding

  • Lokale inmenging (provincies)

Provincies:

• - participatie in civitates dr lokale elite

  • Carrière - aantrekkelijk

(212: burgerschap -> alle inwoners)

• + belastingen + geld uit Curiales

• - privé-investeringen in pub leven, + in privé gebouwen

• Interessantere carrière opties (leger, bischop)

Wat is het gevolg van de bestuurlijke transformatie?

Patronagenetwerk, keizer = manager

• Cliëntelisme (privileges, ambten + gunsten obv pers. relaties)

• + keizer = + manager (-jarige keizers = slechte management)

Provincialisering (focus shift centrum -> provincies)

• Egocentrisme: ‘wat kan ik voor imperium doen’ -> ‘wat kan imperium voor mij doen’

  • - participatie, burgerschap, loyauteit

• Verbrokkeling: + lokale machthebbers (vb. GB)

  • Privémilities

  • Legeraanvoerders: beheersen + civitates

Vergelijk de socio-economische stand in de vroege keizertijd en 250+

Vroege keizertijd:

• Economie centraal

  • Leger + grensverdediging

  • Admin (salaris mandaten)

  • Voedselvoorzieningen (graan uit N-AFR)

• Integratie handelsnetwerken + bloei lokale handel + nijverheid

  • Ambachtelijke productie in IT -> export nr provincies

  • Wegennet, eenheidsmunt, pol stabiliteit

250+ (Crisis)

• Terugval agrarische productie tgv demografische achteruitgang

  • - fiscale inkomsten -> + belastingdruk

  • + druk op vrije boeren: - vrijheid

    • Verkopen eigendom -> pachters v curiales

    • Vrije boeren -> grondgebonden 1/2vrije pachters (= coloni)

• Handel + nijverheid:

• Muntinflate 

• -> internationale handel (pol instabiliteit)

• Verschuiving ambachtelijke productie + luxeproducten

  • Centrum -> provincies

  • Steden -> villae op platteland

• 5e eeuw: einde annonae-systeem in Westen

Omschrijf de opmars van Kerk + Christendom voor en na Constantijn de Grote

Voor

Christelijke zijde:

• Jezus gekruisigd iov Rom gouverneur Judea - ‘rebel tegen Rom gezag’

• 1e christenen: samenwerking tav wereldlijke overheden

• Spanning, ch tegen keizercultus

Romeinse zijde: 

• Tolerantie (syncretisme - combineren diverse culten + rites)

• Sporadische vervolgingen, meestal regional + kl-schalig

• Soms grootschalig

• Wantrouwen wegens geheimzinnige + besloten sfeer

(ROM: godsdienst = pub gebeuren)

Na

Keizer = beschermer + patroon v kerk

• Integratie: admin, juridisch

  • 313: edict v Milaan

  • Staatsgodsdienst onder Theodosius de Grote (edict v Thessaloniki, 380)

  • Keizerschap = sacraal, christelijk karakter (plaatsvervanger Good op aarde)

  • Kerkelijke indeling geënt op Rom admin structuren

  • Bisschoppen: rechterlijke macht  fiscale immuniteit (nieuw carrières)

• Inmenging in kerkelijk bestuur (disciplinair, doctrinair)

• Strijd teg ketters + heidenen

Conclusie: is Rome “gevallen”?

X val Rom rijk, wel transformatie

• Combo langdurige processen

Pol + militair: uitholling W keizerschap, barbarisering leger + legertop (generaals)

Bestuurlijk: ww centrum-provincies -> patronagesysteem m prov focus

Socio-economisch: provincialisering, aftaklijke langeafstandshandel, terugval fiscale inkomsten

Religieus: aftakeling heidens cultuur, christendom => staatsgodsdienst, integratie Kerk in bestuurlijke sectoren

Bespreek/analyseer de benaming ‘Barbaarse volksverhuizingen’

‘Volksverhuizing’

• Invasion/Migration/Völkerwanderung

• meestal rel kl groeren

• Sedentaire volkeren(=> perm nederzetting)

• X natie, multi-etnisch

‘Barbaars’

• GR: X taal

• ROM: buiten RR (-/+)

• - connotaties

• 4e+5e E: assimilatie → moeilijk onderscheid (vb. Theodorik: ‘erfgenaam’ RR)

Verklaring val v ROM: Extern

R gevallen dr exogene shock v BB invallers

• Nomaden uit WEurazische, Pontisch-Kaspische steppe; Contacten m ORR; - reputatie

• Hunnenrijk; Attila: inval Gallië; 452 → IT (X ROM); 453: X.X Attila

• X sig dreiging RR; Domino-effect: angst → volk verlaat, ROM X bestand tegen exogene shock, econ kwetsbaar dr plunderingen + geweld

Kritiek: ROM X passief slachtoffer, negatie: transformatie RR, overschatting shock

Verklaring val v ROM: Intern

• BB: +gr (confederaties) → + druk (grenzen RR)

• Leiderschap BB (Warlords, Sacrale leiders)

• Vroege keizertijd: fragmentatie volkeren; 3e crisis: - waakzaam aan grenzen; 

• (culturele osmose)

• Tribuut (3e+4e E) => BB + macht => + druk
  / Foedus (4e+5e E) => onderhandelingen, + macht BB (provinciale elite, toegankelijker)

Val v Rome: Breuk of continuïteit?

Breuk: Catastrofe-these

• Pol omwenteling -> inteenstorting RR (Edward Gibbon)

• Exogene shock

Kritiek:

• Focus materiële cultuur <-> ideeënwereld

• Miskenning actieve transformatie RR

Continuïteit: Transformatie

• Langzame transformatie sinds 3e E

• Kl-schalige migratie v militairen

Kritiek:

• Irenische visie, minimalisering conflict

• Miskenning regionale diversiteit

De crisis aan de grenzen (380-420)

De Rijn (N-O)

De Donau (Z-O)

Britannië (N)

De crisis aan de grenzen (380-420): De Rijn

388: X.X Magnus Maximus (verslaan dr Theodosius, keizer ORR) => 1 keizer RR

=> verzwakking, - ROM in N-Gallië + Brittannië

406: Oversteek BB aan Rijn (Sueven, Alemannen, Vandalen + Bourgonden)

=> land, geld, chaos in Gallie → macht; BB rijkjes binnen grenzen RR

De crisis aan de grenzen (380-420): De Donau

376: conflict + cooperatie RR + Goten; oversteken aan Donau

onderhandeling m Valens → foedus, eigen wetten + bestuur, verdediging Ogrens

378: slag Adrianopel => X.X Valens

380: Alarik; onenigheid; 410: plundering ROM

418:→ Aquitanië (verdediging, mee vechten, BB machthebbers)

453: val Hunnenrijk

Barbaren Romaniseren <=> Romeinen barbariseren

BB:

• Spiegelen, ‘opvolgers’, geloof, materiele elementen

ROM:

• BB: X belastingen, culturele assimilatie, raadgevers vr BB, carrière opportuniteiten (bisschop/ambtenaar)

Regionale =/=

Z-Gallië, HISP + IT: ++ geromaniseerd

N-Gallië: - geromaniseerd (meer ID m FR)

Brit: - geromaniseerd, + migratie (meer ID m O)

Hoe zijn de middeleeuwen ‘anders’?

• Grenzen huidige wereld X gekend

• Huidige landen + natie bestaan nog X

• Overkoepelende organisaties in volle ontwikkeling (kerk, koningschap, staat)

• Horizon meeste mensen lokaal/regionaal

• Standenmaatschappij:

  • 1e stand: geestelijkheid

  • 2e stand: adel

= gepriviligieerd

• X scheiding der machten

• Vrijheid / onvrijheid

• + belang vr rituelen

• Magisch wereldbeeld

Hoe vormden de middeleeuwen de grondslag van de huidige Westerse maatschappij?

• Verspreiding christendom, ontstaan + verspreiding islam

• Vorming taalgebieden, vorming territoriale staten

• Urbanisatie bep regio's (Vlaanderen, Brabant)

• Vormen v pol medezeggenschap (participatie middengroepen)

• Ontstaan bankwezen + handelskapitalisme

• Oprichting universiteit, verspreiding boek

! ++ regionale + chronologische diversiteit