Biologie, H10- voeding en vertering

actief transport

transport van stoffen dat energie kost (van lage naar hoge concentratie)

additieven

toegevoegde stoffen

ADH

aanbevolen dagelijkse hoeveelheid, voor een gezonde voeding

ADI

aanvaardbare dagelijkse inname, zonder dat je gezondheid gevaar loopt

aminozuur

organische stoffen met carboxyl- en aminogroepen. Ongeveer 20 aminozuren spelen een rol als grondstof voor de synthese (vorming) van eiwitten

amylase

enzym om zetmeel af te breken

apolair

ongeladen

appendix

het wormvormig aanhangsel van de blinde darm

buffer

stof die afhankelijk van de omgeving H+ ionen kan afgeven of opnemen

cholesterol

tot de sterolen behorende vetachtige stof, die in de meeste dierlijke weefsels en lichaamsvloeistoffen voorkomt en een bestanddeel is van dierlijke celmembranen

chylomircon

transportblaasjes voor vetten, bestaande uit fosfolipiden en eiwitten

co-enzym

naam voor een cofactor wanneer dit een organische stof is

collageen

bindweefsel

condensatie

splitsingsreactie waarbij water vrij komt

darmepitheel

cellen in de wand van de darm

darmflora

de bacterien in de dikke darm

darmplooien

de darmwand van de dunne darm is geplooid. Deze darmplooien zorgen voor een enorme oppervlaktevergroting. Op de plooien bevinden zich talrijke uitstulpingen, de darmvlokke

darmsap

sap dat enzymen bevat die de vertering van eiwitten en koolhydraten voltooien

darmvlokken

zijn de vlokkige aanhangsels in de darmen (vooral in de dunne darm) die het oppervlakte vergroten en microvilli op de cellen bevatten

denatureren

het onherstelbaar van vorm veranderen van een eiwit

dipeptide

stof waarvan elk molecuul bestaat uit twee aminozuureenheden. Een dipeptide onstaat uit twee aminozuren door condensatie.

eiwit

proteïne of eiwit is een stof waarvan elk molecuul is opgebouwd uit veel aminozuur-eenheden

emulgeren

van grote vetdruppels kleine vetdruppeltjes maken

endopeptidase

enzym dat middenin een polypeptide keten knipt

enzymen

biokatalysator. Organische stof die stofwisselingsprocessen versnelt zonder zelf verbruikt te worden

essentieel aminozuur

aminozuur dat je perse via je voedsel moet binnen krijgen en niet zelf kunt aanmaken

essentieel vetzuur

bepaalde omverzadigde vetzuren die niet in het lichaam kunnen worden gemaakt uit andere organische stoffen. Deze vetzuren moeten in het voedsel voorkomen

exopeptidase

enzym dat een aminozuur afknipt aan de uiteinden van een polypeptide; er zijn aminopeptidases en carboxypeptidases

gal

afscheidingsproduct van de lever, dat een mengsel is van o.a. galzure zouten. Deze galzouten emulgeren vetten en bevorderen de vertering van vetten.

gluconeogenese

het maken van glucose uit aminozuren

hydrolyse

splitsing met behulp van water

koolhydraat

zijn voedingsstoffen ("suikerketens") die door het lichaam als brandstof worden gebruikt

lactose

melksuiker

lipase

enzym van de alvleesklier dat vetten splitst tot glycerol en drie vetzuren

lipiden

vetten

lymfevat

onderdeel van het lymfestelsel; deze vaten vervoeren vooral vocht en witte bloedcellen

lysozymen

stoffen die de celwand van micro-organismen aantasten

maagportier

de kringspier tussen de maag en de twaalfvingerige darm. De maagportier werkt o.i.v. de pH in de twaalfvingerige darm. De maagportier laat een klein beetje van de voedselbrij door naar de twaalfvingerige darm.

maltase

enzym dat maltose afbreekt tot twee moleculen glucose

maltose

een disacharide

microvilli

zijn microscopische uitstulpingen van het celmembraan die het oppervlak van cellen drastisch vergroten. Microvilli zijn te vinden in de dunne darm

monosacharide

suikers met één ringstructuur in het molecuul, veelal met vijf of zes C-atomen, zoals glucose, fructose en ribose. Uit monosachariden worden di- en polysachariden opgebouwd.

nucleasen

enzymen die DNA en RNA afbreken

onverzadigd vetzuur

vetzuur met minstens 1 dubbele koolstofbinding.

optimumtemperatuur

temperatuur waarbij een enzym de hoogste hoeveelheid substraat omzet

pancreas

alvleesklier

pepsine (peptase)

enzym afgegeven door de maag om eiwitten af te breken tot kleinere polypetiden

pepsinogeen

inactief pro-enzym, welke onder invloed van zoutzuur geactiveerd kan worden tot pepsine

peptidase

enzym dat polypetiden afbreekt tot losse peptiden (aminozuren)

peristaltiek

golvende afwisselende samentrekking van lengte- en kringspieren van de darm en andere holle organen

polair

geladen (elektronen zijn in stof niet gelijk verdeeld)

polymeer

veel van dezelfde moleculen aan elkaar vast gekoppeld

polypeptide

aminozuurketen

poortader

bloedvat dat loopt van de dunne darm naar de lever

resorptie

opname van stoffen uit de darmwand

spoorelement

mineralen die je slechts in geringe hoeveelheden nodig hebt

substraat

stof die door een enzym wordt omgezet

symport

twee verschillende stoffen moeten samen door een transporteiwit heen getransporteerd worden

tight-junction

alle darmepitheelcellen zijn door eiwitten strak aan elkaar verbonden. De ondoordringbare laag heet ' tight-junction'

trypsine

enzym dat lange polypeptiden splitst in kleinere polypeptiden

verzadigd vetzuur

vetzuur, waarbij de C-atomen door enkele bindingen met elkaar verbonden zijn

vet

organische stof waarvan elk molecuul ontstaat door het binden van een glycerolmolecuul en drie vetzuurmoleculen.

vitaminen

stof die ervoor zorgt dat men gezond blijft. Vitaminen of de voorlopers ervan, provitaminen moeten in kleine hoeveelheden in het voedsel aanwezig zijn.

voedingsmiddel

alles wat je eet of drinkt

voedingsstof

bruikbare bestanddeel van het voedsel. Voedingstoffen worden opgenomen door een organisme of een cel of verteerd tot stoffen die kunnen worden opgenomen.

voedingsvezels

verzamelnaam voor stoffen in plantaardig voedsel, die niet door menselijke enzymen kunnen worden afgebroken, bestaande uit de celwanden.

weefselvocht

het vocht buiten de cellen en buiten de haarvaten

zetmeel

polysacharide, ontstaan door aaneenkoppelen van glucose, is een reservestof voor energie.