Samenvatting Statistiek 3 – Kernbegrippen

Flashcards in VOCABULARY-stijl met kernbegrippen uit de hoorcollege-aantekeningen Statistiek 3. Alle termen en definities zijn in het Nederlands geformuleerd.

Statistiek

Wetenschap die zich bezighoudt met het verzamelen, organiseren, analyseren en interpreteren van data.

Descriptieve statistiek

Tak van de statistiek die data samenvat met cijfers, tabellen en grafieken.

Inferentiële statistiek

Tak van de statistiek die op basis van een steekproef conclusies trekt over een populatie.

Populatie

De volledige groep eenheden (personen, objecten) waarover men uitspraken wil doen.

Steekproef (Sample)

Een deelverzameling van de populatie waaruit data worden verzameld.

Populatieparameter

Numerieke eigenschap (bv. gemiddeld aantal studie-uren) van de hele populatie.

Steekproefstatistiek

Schatter van een populatieparameter berekend op basis van de steekproef.

Betrouwbaarheid

Mate van precisie; lage meetfout en reproduceerbare resultaten.

Validiteit

Mate waarin een meetinstrument meet wat het beoogt te meten; afwezigheid van bias.

Categorische variabele

Kwalitatieve variabele met aparte categorieën (nominaal of ordinaal).

Nominale variabele

Categorische variabele zonder ordening (bv. geslacht, kleur).

Ordinale variabele

Categorische variabele met natuurlijke rangorde (bv. opleidingsniveau).

Kwantitatieve variabele

Numerieke variabele: interval of ratio.

Intervalniveau

Meetniveau met gelijke intervallen maar zonder absoluut nulpunt (bv. temperatuur in °C).

Rationiveau

Meetniveau met absoluut nulpunt (bv. lengte, gewicht).

Discrete variabele

Variabele met afzonderlijke, hele getallen (bv. aantal kinderen).

Continue variabele

Variabele met elke denkbare waarde binnen een interval (bv. lengte in cm).

Central tendency

Maat voor het centrum van een verdeling (gemiddelde, mediaan, modus).

Dispersion

Maat voor spreiding rond het centrum (variantie, standaardafwijking).

Positie-maat

Geeft relatieve positie in de verdeling aan (percentielen, kwartielen).

Steekproeffout

Willekeurige afwijking tussen steekproefuitkomst en populatiewaarde.

Sampling bias

Systematische vertekening door selectieve steekproeftrekking.

Responsbias

Vertekening doordat respondenten onjuiste antwoorden geven.

Non-responsbias

Vertekening door uitval of weigering van bepaalde deelnemers.

Steekproevenverdeling

Verdeling van een steekproefstatistiek over alle mogelijke steekproeven.

Standaardfout (SE)

Standaardafwijking van een steekproevenverdeling; maat voor precisie.

Centrale limietstelling

Stelling dat het steekproefgemiddelde bij n ≥ 30 ongeveer normaal verdeeld is.

Normale verdeling

Symmetrische klokvormige verdeling gekarakteriseerd door μ en σ.

z-statistiek

Standaardscore gebruikt bij bekende populatie-σ of proporties.

Student t-verdeling

Verdeling voor steekproefgemiddelden bij onbekende σ en kleine n.

Chi-kwadraatverdeling

Verdeling voor gekwadrateerde afwijkingen in frequenties (X²-testen).

F-verdeling

Verdeling van de verhouding van twee varianties; basis voor ANOVA-tests.

Significantieniveau (α)

Gekozen grenswaarde voor kans op type-I-fout, vaak 0,05.

Type-I-fout

Vals-positieve conclusie: onterechte verwerping van de nulhypothese.

Type-II-fout

Vals-negatieve conclusie: onterechte acceptatie van de nulhypothese.

t-test

Statistische toets om gemiddelden van twee groepen te vergelijken.

Afhankelijke t-test

t-test voor gepaarde metingen of herhaalde observaties.

Onafhankelijke t-test

t-test voor twee aparte, onafhankelijke groepen.

Assumptie normaliteit

Veronderstelling dat de afhankelijke variabele per groep normaal verdeeld is.

Levene’s test

Toets voor homogeniteit van varianties tussen groepen.

ANOVA

Analyse van variantie om drie of meer groepsgemiddelden te vergelijken.

F-ratio

Verhouding MSbetween/MSwithin; geeft aan of groepsverschillen groter zijn dan toevallige variatie.

Tukey HSD

Post-hoc test die alle paren groepsgemiddelden vergelijkt met controle op α.

Contrast (a-priori)

Vooraf gedefinieerde vergelijking van specifieke groepscombinaties.

Generalized Linear Model (GLM)

Overkoepelend raamwerk waar OLS-regressie, ANOVA en andere technieken onder vallen.

OLS-regressie

Lineaire regressie geschat via Ordinary Least Squares; minimaliseert som van gekwadrateerde residuen.

Intercept (b₀)

Voorspelde Y-waarde wanneer X gelijk is aan 0.

Slope (b₁)

Veranderingshoeveelheid in Y per één-eenheidstoename in X.

Residueel

Verschil tussen geobserveerde en voorspelde Y-waarde (error).

R-kwadraat (R²)

Proportie verklaarde variantie in Y door het model.

Factoriële ANOVA

ANOVA met twee of meer categorische factoren en mogelijke interactie-effecten.

Interactie-effect

Situatie waarin het effect van factor A afhangt van het niveau van factor B.

Orthogonaliteit

Onafhankelijkheid tussen factoren; geen overlap in variantie-toewijzing.

Type-I SS

Stapsgewijze toewijzing van variantie aan factoren in volgorde van invoer.

Type-III SS

Gelijktijdige toewijzing; alleen unieke variantie wordt aan iedere factor toegeschreven.

Dummy-codering

Binaire codering (0/1) om categorieën in regressiemodellen op te nemen.

Effect-codering

Codering (-1/1) waarbij coëfficiënten verschillen tot de grand mean weergeven.

ANCOVA

Analyse die een covariaat toevoegt aan ANOVA om extra ruis te verwijderen en power te verhogen.

Covariaat

Kwantitatieve variabele die mee-gecontroleerd wordt in ANCOVA.

Lords paradox

Schijnbaar tegengestelde conclusies tussen ANOVA en ANCOVA bij niet-gerandomiseerde data.

Simpsons paradox

Trend die verdwijnt of omkeert wanneer je voor groepen corrigeert.

Moderatie

Effect waarbij de relatie X→Y verschilt afhankelijk van een derde variabele (moderator).

Mediatie

Proces waarbij het effect van X op Y (deels) verloopt via een mediator-variabele.

Sobel-test

Statistische toets voor significantie van het indirecte mediatie-effect; gevoelig voor grote n.

Bootstrapping

Herhaaldelijk trekken van steekproeven met teruglegging om een sampling-verdeling te benaderen.

MANOVA

Analyse met één of meer factoren en meerdere afhankelijke variabelen tegelijk.

Box’s M-test

Toets op gelijkheid van variantie-covariantie-matrices in MANOVA.

Wilks’ Lambda

Multivariate statistic; lagere waarde duidt op groter groepsverschil.

Multicollineariteit

Sterke onderlinge correlatie tussen afhankelijke variabelen of voorspellers; problematisch in MANOVA/GLM.

Repeated-measures ANOVA

Analyse van herhaalde metingen bij dezelfde proefpersonen.

Sfericiteit

Assumptie van gelijke variantie van verschillen tussen herhaalde metingen.

Epsilon (ε)

Maat voor mate van sfericiteit; 1 = voldaan, <1 = schending.

Orde-effect

Invloed van volgorde waarin condities of metingen worden aangeboden.

Carry-over-effect

Effect van voorafgaande condities op latere metingen in within-subjects designs.