Filipino Literature and Society: History, Forms, and Critical Analysis

Agham Panlipunan

pag-aaral ukol sa pwersang sosyal, kultural, sikolohikal, ekonomikal, at politikal na gumagabay sa pag-uugali at kilos ng isang indibidwal.

Sosyolohiya

pag-aaral sa relasyon ng bawat tao sa isa't isa.

Sosyedad/Lipunan

taong sama-samang naninirahan sa isang organisadong komunidad na may iisang batas, tradisyon at pagpapahalaga.

Literatura/Panitikan

kabuuan o kalipunan ng mga pinagyamang isinulat o inilimbag sa isang tanging wika ng mga tao.

Literatura

LITERATURA = LITERA (Latin) = Letra/Letter.

Panitikan

PANITIKAN = PANG + TITIK + AN.

Panitikan ayon kay G. Azarias

"Ang panitikan ay nagpapahayag ng damdamin ng tao tungkol sa iba't ibang bagay sa daigdig, sa pamumuhay, sa pamahalaan, sa lipunan at sa kaugnayan ng kanilang kaluluwa sa Dakilang Lumikha.

Panitikan ayon kay G. Abadilla

"Ang panitikan ay bungang-isip na isinatitik.

Panitikan ayon kay Luz A. de Dios

"Ang panitikan ay mula sa mga salitang pangyayaring isinatitik at pinalamutian.

Kahalagahan ng pag-aaral ng ating sosyedad at literatura

Mababatid ng mga tao ang kanilang sariling tatak, ang sariling anyo ng kanyang pagkalahi ang sariling kalinaga at mga mainanang isip.

Ika-14 na Siglo

Bago pa dumating ang mga Kastila, ang mga ninuno natin ay mayroon nang sariling kakayahan na bago pa sakupin ng imperyo ng Madjapahit.

Literaturang Filipino

Nagsimula ito sa tradisyong pasalita.

Halimbawa sa Visayas: Ambahan

isang tula o talata na may 7 pantig, maririnig tuwing nakikipagdebate ang lalaki sa babae ukol sa pag-ibig.

Halimbawa sa Visayas: Siday / Kandu

kanta tungkol sa mga bayani, umaabot hanggang 6 na oras.

Ika-16 na Siglo

Surat Mangyan, Tagbanwa, Kulitan.

Taong 1521

naligaw si Ferdinand Magellan sa ating dalampasigan.

Taong 1565 (Panahon ng Kastila)

tuluyang sinakop at inalipin ng mga Kastila ang mga Pilipino sa pamumuno ni Miguel Lopez de Legazpi.

God, Gold, Glory

Espada at krus, pinalaganap ng mga Kastila ang tradisyong Europa (komedya, sarswela, kurido, awit, pasyon at tungko sa mga Santo).

Taong 1872 (Panahon ng Kastila)

nagsimulang mag-alsa ang mga Pilipino sa pangunguna ni Sarhento La Madrid, subalit ilang oras lamang at napatay rin sila agad.

Jose Rizal

Ginamit ang Tagalog, Kastila at iba't ibang wika sa pagsulat sa mga pahayang Tagalog at Kastila.

Taong 1898 - 1941

Tayo ay kunwaring tinulungan at pinalaya ng mga Amerikano sa kamay ng mga Kastila.

Tratado ng Paris

Namuhunan ang mga Amerikano sa tratado ng Paris noon Disyembre 10, 1898.

Bumili ng Pilipinas

Napagkasunduang bilhin ng Amerika ang Pilipinas sa mga Kastila.

Kulat at Pakay ng Amerika

Lumitaw ang tunay na kulat at pakay ng Amerika sa Pilipinas.

Pagsusulat sa Ingles

Madaling natutuo ng Ingles ang mga Pilipino kaya sa humigit kumulang 20 na taon ay nagsusulat na sila sa Ingles.

Panitikang Pilipino sa Ingles

Nagsimulang umunlad ang panitikang Pilipino sa Ingles.

Pampublikong Paaralan

Ang pampublikong paaralan ang isa sa mga nagging ambag ng Amerikano sa lipunan.

Oportunidad na Makapag-aral

Maraming Pilipino ang nabigyan ng oportunidad na makapag-aral.

Pag-iisip ng mga Pilipino

Lumawak ang pag-iisip ng mga Pilipino sa iba't ibang disiplina kasama na rin ang panitikan at literatura.

Sine

Isa rin ang sine sa naging impluwensya ng mga Amerikano.

Taong 1942 - 1945

Natuto ng Haiku at Tanaga ang mga Pilipino.

Karaniwang Anyo ng Panitikan

Haiku at Tanaga.

Tema o Paksa ng Panitikan

Nasyonalismo, Bayan, Pagmamahal, Buhay Sa Bario, Pananampalataya, Sining.

Taong 1946 - 1950

Unti-unting itinayo ang mga establisyemento na sinira ng digmaan.

Dekada 50's

Nagkaroon ng sigla sa panulat dahil sa KADIPAN (Kapisanang Aklat, DIwa at Panitik).

Gawad Palanca

Itinatag ni Don Carlos Palanca ng La Tondeña Incorporated.

Dekada 60's at 70's

Ang dekada-60 ay ang pagbibinhi ng aktibismo.

Tema ng Dekada 60's

Kalayaan, pagtutol sa kolonialismo at imperialism, national identity, re-orientation, kritisismo sa gobyerno, kahirapan at pag-ibig sa Diyos.

Dekada 70's

Nauso ang paghawak ng mga placard, barikada at pagbulagta ng mga walang buhay sa kalsada.

Batas Militar

Ibinaba ang Batas Militar hanggang makaisa ang bayan sa EDSA sa buwan ng Pebrero taong 1986.

Dekada 80's - 2000

Nagkaroon impluwensya ang iba pang produktong banyaga sa ating panitikan gaya ng K-POP, Hollywood movies, anime, etc.

Internet at Social Media

Lumaganap dahil sa paglunsad ng internet at social media.

Panitikang Pilipino

Isang buhay ngunit payak na salitang dumadaloy sa katawan ng tao.

2 URI NG PANITIKAN

Ayon sa pagsasalin at ayon sa kaanyuan o anyo.

PANITIKAN AYON SA PAGSASALIN

Pasandila, Pasalinsulat, Pasalintroniko.

Pasandila

Paraan ng paglilipat ng panitikan mula sa dila at bibig ng tao.

Pasalinsulat

Isinatitik, isinulat, inukit, o iginuhit ng mga ninuno ng pangkasalukuyang panahon ng mga Pilipino ang kanilang panitikan.

Pasalintroniko

Pagsasalin ng panitikan sa pamamamgitan ng mga kagamitang elektroniko na dulot ng teknolohiyang elektronika.

Halimbawa ng Pasalintroniko

Aklat na elektroniko, kompyuter, diskong kompakto, plaka, recorder (tape recorder at VHS).

PANITIKAN AYON SA ANYO

Patula.

4 NA URI NG ANYONG PATULA

Tulang pasalysay, Tulang paawit o tulang liriko.

Tulang pasalysay

Naglalarawan ng mga tagpo at pangyayaring mahalaga sa buhay ng mga tao.

Tatlong uri ng Tulang pasalysay

Epiko, awit at kurido, balad.

Tulang paawit o tulang liriko

Awiting-bayan, soneto, elehiya, dalit, pastoral, oda.

komedya

Isang anyo ng tulang dula na karaniwang nagtatampok ng mga nakakatawang sitwasyon.

trahedya

Isang anyo ng tulang dula na naglalarawan ng malungkot na kwento na kadalasang nagtatapos sa trahedya.

parsa

Isang anyo ng komedya na gumagamit ng labis na katatawanan at exaggeration.

saynete

Isang maikling dula na nagtatampok ng mga nakakatawang sitwasyon at karakter.

melodrama

Isang anyo ng dula na nagtatampok ng labis na emosyon at dramatikong mga pangyayari.

karagatan

Isang anyo ng tulang patnigan na karaniwang isinasagawa sa mga pagdiriwang.

duplo

Isang anyo ng patnigan na gumagamit ng pagtatalo sa anyong tula.

balagtasan

Isang anyo ng patnigan na nagtatampok ng pagtatalo ng dalawang panig sa anyong tula.

maikling kuwento

Isang anyo ng patuluyan na nagkukwento ng isang tiyak na pangyayari sa maikling anyo.

sanaysay

Isang anyo ng patuluyan na naglalahad ng opinyon o pananaw ng may-akda.

nobela o kathangbuhay

Isang mas mahabang anyo ng patuluyan na nagkukwento ng masalimuot na kwento.

kuwentong bayan

Isang anyo ng kwento na naglalarawan ng mga tradisyon at kultura ng isang bayan.

alamat

Isang anyo ng kuwentong bayan na naglalarawan ng pinagmulan ng mga bagay.

mulamat o mito

Isang anyo ng kuwentong bayan na naglalarawan ng mga diyos at diyosa.

pabula

Isang anyo ng kuwentong bayan na naglalarawan ng mga hayop na may katangian ng tao.

kuwentong kababalaghan

Isang anyo ng kuwentong bayan na naglalarawan ng mga hindi kapani-paniwala o supernatural na pangyayari.

kuwentong katatawanan

Isang anyo ng kuwentong bayan na naglalaman ng mga nakakatawang elemento.

palaisipan

Isang anyo ng kuwentong bayan na naglalaman ng mga tanong o suliranin na kailangang lutasin.

paraang historikal

Pamamaraan sa pagbasa at pagpapaliwanag ng tekstong pampanitikan na nakatuon sa kasaysayan.

paraang pormalistiko

Pamamaraan sa pagbasa at pagpapaliwanag ng tekstong pampanitikan na nakatuon sa estruktura at anyo.

pakinabang ng panunuring panitikan

Nagbibigay ng kakayahan upang makita ang mas malalim na kahulugan sa nilalaman ng akda.

panunuri o kritisimo

Naghahanap ng estruktura at nagbibigay ng hatol sa akda batay sa mga pamantayan.

katangian ng isang kritiko

Dapat matapat, handang kilalanin ang sarili, at bukas sa mga pagbabagong nagaganap sa panitikan.

Alejandro G. Abadilla

Isang namumukod-tanging kritiko sa panitikan ng Filipino.

Clodualdo del Mundo

Isang namumukod-tanging kritiko sa panitikan ng Filipino.

Kathang-Isip (Fiction)

Ang manunulat ay gumagawa ng akda mula sa kanilang imahinasyon. Ang mga kwento ay hindi totoo kagaya ng maikling kwento, nobela, at iba pa.

Hindi Kathang-Isip (Non-Fiction)

Batay sa tunay na pangyayayri katulad ng talambuhay, awtobiyograpiya, talaarawan, sanaysay at mga akdang pangkasaysayan.

Tuluyan o Prosa

Maluwang na pagsama-sama ng mga salita sa loob ng pangungusap. Nasusulat ito sa karaniwang takbo ng pangungusap o pagpapahayag.

Tula o Panulaan

Pagbubuo ng pangungusap sa pamamahitan ng salitang binibiliang na pantig sa taludtod na pinagtugma-tugma.

Anekdota

Isinasalaysay ang mga kakaiba o kakatuwang nangyari sa buhay ng isang sigat o kilalang mga tao.

Nobela

Tinatawag ding kathambuhay. Mahabang kuwentong piksyo na bunubuo ng iba't ibang kabanata.

Parabula

Tinatawag ding talinhaga. Maikling kwentong may aral na kalimitang hango mula sa Bibliya.

Maikling Kwento

Hinggil sa isang mahalagang pangyayaring kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan. Isa itong masining na anyo ng panitikan.

Dula

Hinahati sa pamamagitan ng yugto. Kadalasang isinasalaysay sa mga teatro.

Talambuhay

Isinalaysay ito ng kasaysayan ng buhay ng isang tao base sa mga tunay na impormasyon.

Talumpati

Isinasakaysay nito ang mga kaisipan o opinion ng isang tao upang humikayat, tumugon, mangatwira, magbigay ng kaalaman at maglahad ng isang paniniwala.

Balita

Nagpapahayag sa mga kasalukuyang kaganapan sa labas at loob ng isang bansa.

Kwentong Bayan

Sumasalaysay ng mga likhang-isip na mga tauhan na kumakatawan sa mga uri ng mamamayan.

Tulang Pasalaysay

Naglalarawan ng mga tagpo o pangyayaring mahahaglaga sa buhay. Ito ay may tatlong uri.

Epiko

Mahahabang tula na inaawit o binibigkas. Nauukol ito sa kababalaghan at pagtatagumpay ng pangunahing tauhan laban sa mga panganib at hamong kanyang natatanggap.

Awit at Korido

Tungkol sa pagkamaginoo at pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan sa mga reyna't hari, prinsesa't prinsipe. Ang awit ay may 12 na sukat ng pantig; ang korido ay may 10 na sukat ng pantig.

Balad

Tulang inaawit habang nagsasayaw. Mayroong 6-8 na pantig.

Awiting Bayan

Mula pa sa mga ninuno natin at magpahanggang ngayon ay kinakanta o inaawit pa rin natin.

Soneto

Tungkol sa damdamin at kaisipan. May 14 na taludtod. May mapupulot na aral ang mambabasa.

Elehiya

Tula patungkol sa kamatayan o pagdadalamhati.

Dalit

Kilala ito bilang awit sa pagsamba sa mga anito. Awit ng papuri sa Diyos o kaya ay sa Birheng Maria.