Begrippenlijst Aardrijkskunde periode 1

Geologische tijdschaal

Indeling van de geschiedenis van de aarde in verschillende tijdvakken.

plaattektoniek

Het bewegen van aardplaten, veroorzaakt door convectiestromen in de asthenosfeer.

kern

Binnenste gedeelte van de aarde.

mantel

Middelste laag van de aarde (tussen kern en korst in).

asthenosfeer

Gedeelte van de buitenmantel dat taai-vloeibaar is. Hierin vindt convectie plaats.

aardkorst

Buitenste laag van de aarde.

lithosfeer

Combinatie van korst en harde gedeelte buitenmantel.

continentale korst (of plaat)

Aardkost die zich onder continenten bevindt. Bestaat uit graniet.

oceanische korst (of plaat)

Aardkost die zich onder oceanen bevindt. Bestaat uit basalt.

convectiestromen

Stromen magma in de taai-vloeibare asthenosfeer.

Module 2

divergentie

Wanneer aardplaten van elkaar af bewegen.

mid-oceanische rug

Gebergte dat onstaat als gevolg van het uit elkaar scheuren van twee oceanische platen.

ridge push

Het afglijden van oceanische korst van de mid-oceanische rug als gevolg van zwaartekracht (divergentie oceanisch- oceanisch).

horsten (breukgebergte)

Gebergten die ontstaan bij divergente beweging van twee continentale platen.

slenken

Lage zones die voorkomen bij divergente beweging van twee continentale platen.

convergentie

Wanneer aardplaten naar elkaar toe bewegen.

slab pull

Neerwaartse beweging van oceanische korst als gevolg van zwaartekracht en trekkracht (convergentie waarbij een oceanische plaat is betrokken)

subductie

Het naar beneden duiken (en uiteindelijk smelten) van een plaat.

subductiezone

De zone waar oceanische korst onder continentale of andere oceanische korst verdwijnt.

(diepzee)trog

Diepe plek waar oceanische korst onder continentale of andere oceanische korst verdwijnt en de andere plaat naar beneden 'trekt'.

Vulkanische eilandenboog

Vulkanen die ontstaan bij convergentie tussen twee oceanische platen. De vulkanen liggen parallel aan elkaar en vormen zich op de oceaanbodem.

transforme beweging

Wanneer aardplaten langs elkaar bewegen.

Module 3

eruptie

Uitbarsting.

magma

Vloeibaar gesteente, afkomstig uit het diepere van de aardkorst.

haard

Herkomstgebied van de magma binnen in de aarde.

lava

Naam van magma zodra het aan het aardoppervlak komt.

schildvulkaan

Brede vulkaan met flauwe hellingen.

effusieve uitbarsting

Rustige uitbarsting.

stratovulkaan

Steile, kegelvormige vulkaan.

explosieve uitbarsting

Heftige uitbarsting.

mantelpluim

Kolom van gesmolten gesteente dat door de mantel en korst opstijgt, waardoor er een hotspot aan het aardoppervlak ontstaat.

hotspotvulkaan

Vulkanisme boven een mantelpluim.

hypocentrum

Aardbevingshaard (onder het aardoppervlak).

epicentrum

De plaats aan het aardoppervlak recht boven de aardbevingshaard.

magnitude/ Schaal van Richter

Zwaarte van een aardbeving.

tsunami

Vloedgolf veroorzaakt door een zeebeving.

Module 4

endogene krachten

Processen die van binnenuit de lithosfeer beïnvloeden.

exogene krachten

Processen die van buiten de lithosfeer beïnvloeden.

verwering

Het abreken van gesteente door exogene krachten.

fysische verwering / mechanische verwering

Het uiteenvallen van gesteente zonder dat de chemische samenstelling verandert.

organogene verwering / biologische verwering

Het uiteenvallen van gesteente door de groei van plantenwortels.

chemische verwering

Het uiteenvallen van gesteente doordat de chemische samenstelling verandert.

erosie

"Transport van afgebroken (verweerd) gesteente

en slijtende werking van dat transport."

sedimentatie

Het neerleggen van verweerd materiaal.

Massabeweging

Transport van materiaal onder invloed van zwaartekracht. De beweging kan traag gaan (kruipen van grond) of heel snel (lawines).

Puinhelling

Helling die bestaat uit gebroken stenen aan de voet van een steile rotswand of onderaan een ravijn.

U-dal

Dal ontstaan door de eroderende werking van een gletsjer.

V-dal

Dal ontstaan door de eroderende werking van een rivier.

Meanderen

Het kronkelen van rivieren waarbij aan de buitenbochten erosie plaatsvindt en in de binnenbochten sedimentatie (afzetting) van grind, zand en/of klei.

Module 5

Hydrologische kringloop

Proces waarbij water bij de oppervlakte van de aarde een nooit eindigende kringloop van verdamping, transport, condensatie en neerslag doorloopt. Heet ook waterkringloop.

Gesteentekringloop

Proces waarbij gesteenten door geologische processen (verwering, erosie, sedimentatie) telkens worden afgebroken en opnieuw gevormd.

Stollingsgesteente

Gesteente dat ontstaat door afkoeling en stolling van vloeibaar magma.

Verweringsmateriaal

Verweringsmateriaal is het losse gesteente of sediment dat ontstaat door verwering

Sedimenten

Door wind, water of ijs getransporteerd materiaal.

Sedimentgesteente

Afzettingsgesteente.

Metamorf gesteente

Gesteente dat van samenstelling is veranderd nadat het langere tijd onder hoge druk en hoge temperatuur heeft gestaan.

Graniet

Stollingsgesteente dat ontstaat door langzame afkoeling van lava bij een vulkaanuitbarsting.

Basalt

Stollingsgesteente dat ontstaat door relatief snelle afkoeling van lava bij een vulkaanuitbarsting.

Zandsteen

Sedimentgesteente dat bestaat uit ineen gedrukte en samengekitte zandkorrels.

Kalksteen

Sedimentgesteente dat ontstaat door de opeenhoping van (kalkhoudende) stoffelijke overblijfselen van in zee levende organismen.

Fossielen

Overblijfselen of afdrukken van planten, dieren of andere organismen die in het verleden hebben geleefd en zijn bewaard gebleven in gesteente.

Marmer

Metamorf gesteente dat onder invloed van hoge druk en temperatuur is ontstaan uit kalksteen.

Leisteen

Grijs of zwart metamorf gesteente dat onder invloed van druk is ontstaan uit schalie (verharde klei).