GenOmgevingssamenspel

Ontwikkelingspsychologie

gameten

gameten

de geslachtscellen van de moeder en de vader, die samen een nieuwe cel vormen tijdens de bevruchting

zygote

de nieuwe cel die wordt gevormd door het bevruchtingsproces

gen

de basiseenheid van genetische informatie

DNA

de substantie waaruit genen bestaan, die bepalend is voor de aard en de functie van elke cel in het lichaam

Chromosoom

staafvormige stukjes DNA, die georganiseerd zijn in 23 paren

mitose

celdeling die verantwoordelijk is voor de replicatie van de meeste typen cellen. De nieuwe cel is identiek aan de moedercel

meiose

de gameten krijgen per stuk van elk van de 23 paren steeds een van de twee chromosomen. De nieuwe cellen hebben een unieke combinatie van DNA

monozygotische tweeling

tweeling afkomstig van dezelfde zygote die dus genetisch identiek is

dizygotische tweeling

tweeling verwekt vanuit twee afzonderlijke eicellen die ongeveer tegelijkertijd bevrucht worden door twee afzonderlijke zaadcellen

dominante eigenschap

de eigenschap die tot uiting komt wanneer er twee concurrerende eigenschappen aanwezig zijn

recessieve eigenschap

de eigenschap die niet tot uiting komt als er een dominante eigenschap aanwezig is in de DNA

genotype

het onderliggende genetisch materiaal dat in een organisme aanwezig is

fenotype

het geheel van uiterlijk waarneembare kenmerken van een organisme, het resultaat van genotype en omgeving

homozygoot

gelijke vormen van het gen ervend voor een bepaalde eigenschap

heterozygoot

verschillende vormen van het gen ervend voor een bepaalde eigenschap

polygenische overerving

overerving waarbij een combinatie van meerdere genenparen verantwoordelijk is voor de productie van een specifieke eigenschap

x-gebonden genen

gen dat zich alleen op het X-chromosoom bevindt

genoom

weerspiegelt de totale erfelijke code van de mens

gedragsgenetica

vakgebied dat onderzoek verricht naar de effecten van erfelijkheid op gedrag

epigenetica

studie naar de invloed van omgevingsfactoren op de uiting van genen en de ontwikkeling van een organisme over generaties heen

downsyndroom

een aangeboren afwijking door de aanwezigheid van een extra chromosoom op het 21e paar, die gepaard gaat met een verstandelijke beperking, typerende uitwendige kenmerken en bepaalde medische problemen

fragiele-X-syndroom

een stoornis die optreedt wanneer een bepaald gen op het x-chromosoom beschadigd is geraakt, met een milde tot matige verstandelijke beperking als gevolg

Sikkelcelanemie

een erfelijke vorm van bloedarmoede, die zo genoemd wordt vanwege de afwijkende vorm van de rode bloedcellen

ziekte van duchenne

een erfelijke aandoening van de spieren die bijna alleen bij jongens voorkomt en waarbij sprake is van spierzwakte, gevolgd door een afname van de spiermassa

syndroom van klinefelter

een aandoening die alleen bij jongens voorkomt en die het gevolg is van de aanwezigheid van een extra X-chromosoom, leidend tot onder andere onderontwikkelde geslachtsdelen, extreme lengte en borstontwikkeling

spontane mutatie

genen die spontaan van vorm veranderen

echoscopie

niet-invassieve test die door middel van geluidsgolven met een hoge frequentie een beeld schetst van het ongeboren kind

vruchtwaterpunctie

een invasieve test om genetische afwijkingen op te sporen door een klein monster van foetale cellen uit de vruchtzak te onderzoeken

Vlokkentest/chorionvillusbiopsie

een invasieve test om genetische afwijkingen op te sporen door kleine monsters te nemen van het haarachtige materiaal om de embryo heen

NIPT

niet-invasieve prenatale test, voor het opsporen van trisomie 21, trisomie 18, en trisomie 13 door het DNA van de baby in het bloed van de moeder te meten

navelstrengpunctie

onder echosopische controle een bloedvat in de navelstreng prikken en enkele millimeters bloed van de foetus af te nemen

combinatietest

berekent de kans op een baby met downsyndroom op basis van leeftijd van de moeder, waarden van 2 hormonen in het bloed van de moeder en 3 kenmerken van de baby

temperament

individuele stijl van reageren op de omgeving die redelijk consistent is, zowel in verschillende situatie als in de loop van de tijd

multifactoriële overerving

de bepaling van eigenschappen door een combinatie van genetische factoren en omgevingsfactoren, waarbij een genotype zorgt voor een bepaald bereik waarbinnen een fenotype zich kan manifesteren

Actief genotype-omgevingseffect

situatie waarin een kind zich richt op de aspecten van zijn omgeving die het best aansluiten op zijn genetisch bepaalde capaciteiten

Passief genotype-omgevingseffect

situatie waarin de ouders de omgeving beïnvloeden waarin het kind opgroeit, als gevolg van hun genetische aanleg

Evocatief genotype-omgevingseffect

situatie waarin de genen van een kind in een specifiek type omgeving oproepen