Biologie H10: voeding en vertering

actieve plaats

De plaats waar het enzymmolecuul bindt aan het substraatmolecuul.

activeringsenergie

De energie die nodig is om de reactie te starten.

additieven

Stoffen die zijn toegevoegd om het voedingsmiddel aantrekkelijker of langer houdbaar te maken.

ADH

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van een voedingsstof.

ADI

Aanvaardbare dagelijkse inname: de maximale hoeveelheid hoeveelheid van een additief die je per dag per kg lichaamsgewicht zonder problemen kunt eten.

alvleessap

Product van de alvleesklier, bevat de pH verhogende stof HCO3- en enzymen die koolhydraten, eiwitten en vetten verteren.

aminozuren

bouwstenen van eiwitten

amylase

Enzym dat zetmeel afbreekt.

antiport

Transport waarbij stoffen samen in tegengestelde richting door een membraan bewegen.

apolair

met een gelijke ladingsverdeling

appendix

wormvormig aanhangsel van de blinde darm

atherosclerose

Dichtslibben van de slagaders door vetophoping.

bilirubine

afbraakproduct van hemoglobine, afkomstig uit levercellen

blinde darm

begin van dikke darm

chylomicron

Een blaasje vetten, verpakt in een hydrofiele coating

chymotryptase

Enzym uit de alvleesklier dat eiwitmoleculen en polypeptiden afbreekt.

condensatie

Reactie bij de assimilatie van moleculen waarbij water afsplitst

cotransport

Transport waarbij stoffen samen bewegen door een membraan.

darmflora

(microbiotica) de verschillende soorten in je darmkanaal.

darmplooien

Golfvormige opbouw wand van de dunne darm, waardoor het oppervlak voor resorptie vergroot.

darmsapklieren

Klieren in de darmwand die darmsap met enzymen afgeven aan de dunne darm.

denatureren

Verlies van de ruimtelijke structuur van eiwitten, waardoor ze hun werking verliezen.

diglyceride

Vetachtige stof, bestaat uit glycerol en twee vetzuren.

dikke darm

Deel van het verteringskanaal na de dunne darm, bevat bacteriën (darm flora). Haalt water uit de voedselbrij.

dipeptidase

Enzym dat een dipeptide splitst in twee aminozuren.

dipeptiden

een molecuul dat bestaat uit twee aminozuren

disacharide

twee aan elkaar gekoppelde monosachariden, bijvoorbeeld twee moleculen glucose vormen maltose

dunne darm

Deel van het verteringskanaal tussen de maag en dikke darm.

eiwitten

bouwstof voor onder andere enzymen en spieren. brandstof.

emulsie

Een mengsel van vloeistoffen die normaalgesproken niet mengen.

endeldarm

(rectum) Laatste stuk van de dikke darm, slaat ontlasting op.

Enzymen

Eiwitten die een specifieke reactie versnellen zonder zelf te veranderen.

Enzym-substraatcomplex

binding van een enzymmolecuul met het bijbehorende substraatmolecuul

gal

Product van de lever, draagt bij aan de vertering van vetten door het oppervlak van vetdruppels te vergroten (emulgeren). De galblaas slaat gal tijdelijk op.

gebreksziekte

Ziekten die ontstaan bij een gebrek aan een vitamine.

HDL

Transportblaasjes in de bloedbaan met veel eiwitten die cholesterol uit de bloedbaan naar de lever transporteren.

hydrofoob

onoplosbaar in water

hydrolyse

Splitsen van een macromolecuul met behulp van water

Koolhydraten

brandstof voor de cellen in vorm van glucose. bouwstof voor receptoreiwitten. reservestof voor mens en dier (glycogeen)

LDL

Transportblaasjes die cholesterol uit de lever in de bloedbaan afleveren.

lipase

Enzym uit de alvleesklier dat vetmoleculen afbreekt tot glycerol, vetzuren en monoglyceriden.

lymfevaten

Transportvaten naast het bloedvatsysteem, vervoeren het grootse deel van in de darm opgenomen vetachtige stoffen naar de ondersleutelbeenaders.

Maag

Deel van het verteringskanaal tussen slokdarm en twaalfvingerige darm. Kneedt het voedsel, verteert eiwitten, doodt bacteriën door maagzuur.

maagportier

Kringspier aan het einde van de maag die het voedsel in de maag vasthoudt en beetje bij beetje doorgeeft aan de twaalfvingerige darm.

maagsapklieren

Klieren die maagsap afgeven aan de maaginhoud.

macromoleculen

Moleculen die zijn opgebouwd uit grote aantallen kleinere moleculen.

mechanische verkleining

Het verkleinen van voedseldeeltjes door te kauwen. Hierdoor neemt het oppervlak van de voedseldeeltjes toe.

micellen

kleine vetdruppeltjes, van enkele nanometers groot, in een emulsie

microbioom

Alle micro-organismensoorten die in en op je lichaam leven.

microvilli

Membraanuitstulpingen van de dekweefselcellen in de darmwand. Geven een vergroting van het oppervlak.

monoglyceride

Vetachtige stof, bestaat uit glycerol en een vetzuur.

monosacheride

enkelvoudige suikermolecuul, bijvoorbeeld glucose

Na+-K+-pomp

Membraaneiwit dat Na+-ionen actief de cel uitpompt en K+-ionen de cel in.

Nucleasen

Enzymen uit het alvleessap en dunnedarmsap die DNA en RNA uit het voeding afbreken

oligopeptide

een macromolecuul van een klein aantal aminozuren

optimum-pH

De pH waarbij de werkzame enzymmoleculen samen het hoogste aantal omzettingen per tijdseenheid verrichten.

optimumtemperatuur

De temperatuur waarbij de werkzame enzymmoleculen samen het hoogste aantal omzettingen per tijdeenheid verrichten.

pepsinogeen

Inactief pro-enzym van de maagsapklieren waaruit in de maag onder invloed van het zoutzuur het actieve peptase ontstaat

Peptase

Actief enzym in de maag dat eiwitten afbreekt

peptidase

Enzym dat polypeptiden en oligopeptiden splitst. Een exopeptidasen knipt een aminozuur aan het uiteinde af, een endopeptidase knipt middenin een polypeptide.

peptidebinding

binding tussen een carboxylgroepp (-COOH) en een aminogroep (-NH2) van twee aminozuren

peristaltische bewegingen

Samentrekken van lengte- en kringspieren, waardoor voedselbrij door het darmkanaal gaat.

polair

met ongelijke ladingsverdeling

polypeptide

een macromolecuul van enkele tientallen aminozuren

polysacheride

macromolecuul opgebouwd uit een groot aantal monosachariden

poortader

Bloedvat (ader) dat stoffen van het darmkanaal naar de lever transporteert.

prebiotica

Onverteerbare plantenresten waar nuttige bacteriën in je darmen van leven.

probiotica

Bacteriën in je voedsel die je gezondheid bevorderen.

resorptie

de opname van voedingsstoffen

slokdarm

Eerste deel van het verteringskanaal, brengt voedsel van mondholte naar maag

speekselklieren

Klieren die speeksel afgeven aan de mondholte.

spoorelementen

Mineralen waar je maar weinig nodig van hebt.

substraatmolecuul

Het molecuul of de moleculen waar het enzymmolecuul op inwerkt.

substraatspecifiek

Enzymen katalyseren de reactie van slechts één type substraat.

symport

Transport waarbij stoffen samen in dezelfde richting door een membraan bewegen.

tight-junctions

strakke verbindingen tussen twee cellen, onder andere in het darmepitheel

triglyceride

Vetmolecuul, bestaat uit glycerol en drie vetzuren

tryptase

Enzym uit de alvleesklier dat eiwitmoleculen en polypeptiden afbreekt.

twaalfvingerige darm

Begin van de dunne darm, waarin alvleessap en gal uitkomen.

vertering

de afbraak van moleculen uit het voedsel door enzymen

verteringsenzymen

Enzymen die samengestelde moleculen in het verteringskanaal afbreken tot voor de darmcellen opneembare moleculen.

vetten

brandstof voor cellen. bouwstof voor membranen en hormonen. warmte-isolatie. reservestof voor mens en dier.

villi

Darmvlokken, uitstulping van de wand van de dunne darm, waardoor het oppervlak voor de resorptie vergroot.

vitaminen

Essentiële voedingsstoffen die het lichaam in kleine hoeveelheden nodig heeft.

voedingsstoffen

onderdelen van voedingsmiddelen, zoals eiwitten en koolhydraten

voedingsvezels

onverteerbare plantaardige koolhydraatmoleculen

voedselallergie

een heftige reactie op een normale voedingsstof

zoutzuur

(maagzuur) Zuur uit de maagsapklieren dat bacteriën doodt en bijdraagt aan de eiwitvertering door pepsinogeen te activeren tot het actieve peptase.