BBG Leerpad 3/ 3.3

Stress en hormonen

De snelle route

De langzame route

HPA-as (HPA = Hypothalamus - Pituitary - Adrenals)

Samenwerking tussen de hypothalamus, de hypofyse en de bijnieren.

Stress prikkelt de hypothalamus. Die prikkelt de voorkwab van de hypofyse, die op zijn beurt de bijnierschors stimuleert.

De bijnieren spelen via de productie van adrenaline een belangrijke rol bij het reguleren van onze lichaamsenergie als de reactie op stressvolle, spannende en opwindende situaties.

Adrenaline is het enige hormoon dat een snelle, vrij kortdurende werking heeft:

• het verhoogt de bloedsuikerspiegel en zorgt ervoor dat actieve cellen voldoende energie krijgen;

• het stimuleert het hart en de bloedtoevoer;

• het doet de pupillen verwijden ('schrikogen');

• het stimuleert de spierspanning ('we staan te trillen op onze benen);:

Een teveel aan adrenaline is verantwoordelijk voor een gevoel van angst, agitatie, opwinding, rusteloosheid en nervositeit; een tekort leidt tot een meer depressieve stemming.

In de bijnieren worden ook corticosteroïden geproduceerd cortisol. Via de bloedbaan komt cortisol bij alle organen en wordt het (ortho)sympathische zenuwstelsel extra gestimuleerd. Dat leidt tot een verhoging van het bloedsuikergehalte (glucosespiegel). Zo zorgt cortisol ervoor dat ons lichaam extra energie vrijmaakt, waardoor we beter opgewassen zijn tegen bedreigende situaties.

Cortisol heeft een remmende invloed op ontstekingsreacties en de vorming van antistoffen. Dat lijkt niet logisch, maar soms kan dat levensreddend zijn. Bij bepaalde allergische reacties of bij ernstige ontstekingen en verwondingen kan een sterke ontstekingsreactie alles erger maken. Door die reactie af te remmen zijn we dus beter gewapend tegen mogelijk gevaar. Omwille van die ontstekingswerende werking schrijven medici cortisol in bepaalde gevallen voor in de vorm van cortisone.

Wat is chronische stress?

Langere tijd veel cortisol in het bloed zit, kan evenwel de werking van het afweersysteem grondig verstoren.

• Typisch menselijk is dat wij, mensen, ons vaak zorgen blijven maken over een gevaar, ook als het objectieve gevaar geweken is, en zo in de vecht-, vlucht- of bevriesmodus blijven. Op de duur maakt dat ons letterlijk ziek omdat ons lichaam op basis van die blijvende gedachten over gevaar extra energie blijft vrijmaken.

• Interne functies of organen worden tezelfdertijd grotendeels stilgelegd en werken op die momenten niet meer optimaal: de opname van energierijke stoffen wordt uitgesteld en ook de strijd tegen virussen wordt ten gunste van die overlevingsmodus.

• Onze hersenen kunnen geen onderscheid maken tussen 'echte' stress en 'bedachte' stress of spanning. Daardoor blijft het stress mechanisme actief. Wat zorgt voor uitputtung en het immuunsysteem verzwakt, wat ons gevoeliger maakt voor infectieziekten.

• Stress ondermijnt ons afweersysteem en genezend vermogen. Als stress aanhoud zijn de gevolgen mogelijk nog erger. Voor steeds meer ziektebeelden (diabetes, maagzweren tot kanker). is er toenemende wetenschappelijke evidentie voor verband met chronische stress.

• Als we er niet in slagen evenwicht te herstellen en ons lichaam uitgeput geraakt, gaat ons lichaam in overlevingsmodus. Door sterk verlaagd activiteitsniveau over te schakelen. Zelfs tot de dood.

• Mogelijks is het chronische-vermoeidheidssyndroom (CVS) een reactie op te veel stress en het uitgeput raken van alle reserves.

Wat zijn de effecten van chronische stress?

HPA-as & parasympathisch ZS bij chronische stress

Technieken om cortisolnieveaus te verlagen

Welke invloed hebben stress & cortisol op de amygdala en de hippocampus?

• Verhoogt de activiteit en aantal neurale verbindingen in de amygdala

• Verslechterd de elektrische signalen in de hippocampus.

• De hippocampus remt de activiteit van de HPA-as, als dat verzwakt → ook vermogen om stress te controleren.

Welke invloed hebben stress & cortisol op de neuronen en de structuur van de hersenen?

• Cortisol kan de hersenen laten krimpen.

• Teveel cortisol → verlies synaptische verbindingen tussen neuronen en zorgt dat je prefrontale cortex krimpt.

• Minder nieuwe hersencellen (die worden aangemaakt in de hippocampus)

Welke invloed hebben stress & cortisol op DNA en genen? Leg uit.

• = experiment met moeder rat die aandacht geeft aan haar baby, of niet. De jongen van zogende moeders bleken minder gevoelig te zijn voor stress omdat hun hersenen meer cortisolreceptoren ontwikkelden, die op cortisol blijven plakken en de stressreactie dempen. De jongen van nalatige moeders kregen het tegenovergestelde resultaat, en werden gedurende hun leven gevoeliger voor stress.

• Deze worden beschouwd als epigenetische veranderingen (effect hebben op welke genen zich uitdrukken zonder de genetische code direct te veranderen). Deze veranderingen kunnen worden teruggedraaid als de moeders wisselen.

• Maar dat werd generaties doorgegeven. (= dus erfelijk)

Door welke twee strategieën kan je de negatieve effecten van stress & cortisol tegengaan? 

Sport en meditatie

Beide activiteiten verminderen je stress en vergroten de omvang van de hippocampus, waardoor je geheugen wordt verbeterd.