Aardrijkskunde - Nederland - 6VWO

Rijkswaterstaat

Een overheidsdienst die het beleid van het ministerie van Infrastructuur en Milieu uitvoert op gebied van veiligheid, leefbaarheid & bruikbaarheid

Waterschappen

Regionale overheidsdienst die de waterhuishouding moet regelen → onder andere de bescherming en onderhoud van waterkeringen en het grondwaterpeil en waterkwaliteit.

Voorwaarden waaronder Nederlandse kust in stand kan blijven

• zeebodem moet buiten de kust flauw aflopen

• stroming moet voldoende zand aanvoeren

• niet te groot verschil tussen hoogwater en laagwater

• geen zware stormen bij de kust

• geen te snelle stijging zeespiegel

Kustafslag

De kust verliest zand aan de zee, waardoor het strand smaller wordt.

Watersnoodramp

• 1953

• Zware Noordwesterstorm in combinatie met springtij

Deltawet

• dijken verhoogd, dammen aangelegd

• afsluiting zeegaten: Veerse Gat, Oosterschelde, Grevelingen, Haringvliet & Lauwerszee

• stormvloedkering & Maeslantkering

• Naar aanleiding van de watersnoodramp

Voordelen/doelen Deltawerken

• Vergroten veiligheid

• Afgesloten zeegaten werden zoetwaterhekkens (tegen verzilting en tekorten in zoetwater)

• Opheffing isolement Zuid-Holland/Zeeuwse eilanden door nieuwe verbindingen

• Aanleg nieuwe vaarwegen

• Minder verschil hoog/laagwater

Aanvullende werkzaamheden Deltawerken (Deltafonds)

• Brouwersdam gedeeltelijk openen voor pleziervaart

• Harinvlietsluizen gingen op een kier voor natuurlijk overgangsgebied voor vissen

3 kusttypen in Nederland

• Een waddenkust: zeegaten, eilanden etc. Aanslibbing > afslag. Veel planten/dieren.

• Een gesloten duinenkust: rij van strandwallen en duinen.

• Estuariumkust: trechtervormige riviermonding waar zout en zoet water zich vermengen. Groter verschil in hoog/laagwater.Z

Zachte kust

Kust van natuurlijke oorsprong (duinen)

Harde kust

• Door de mens gebouwd en versterkt (dijken en dammen)

• Niet flexibel

• Kan minder goed herstellen na een storm

Kustprocessen

Zorgen voor opbouw en afbraak van de kust.

Wind als kustproces

• Zorgt voor zeestromingen, golven etc

• Zand wordt gesedimenteerd

• Wind & hoogwater = opstuwing (gevaarlijk)

• Ontstaan getijdenstroming

Zeestromingen

Invloed op de kust → verplaatsing eilanden

Dynamische handhaving

Natuurlijke processen houden de kust zelf in stand.

Zandsuppleties

Zand opspuitingen op de kust, omdat er veel zand verdwijnt (afslag)

Zandmotor

Natuurlijke manier van verbreding duinen. Aangelegd in de buurt van Den Haag.

Slufter

Zout water kan het land binnen door een geul. Veel overgangen tussen zoet en zout, waardoor veel dieren/planten er leven,

Kerf

Inham in de zeereep waardoor zout water de duinen in stroomt. Er ontstaat langzaamaan een drempel waardoor het minder vaak onderloopt.

Economische waarden botsen met natuurwaarden

• Bebouwing: obstakel voor verbreding kustlijn

• Bolwerkvorming: star worden van kustlijn (door bijv bebouwing) bijvoorbeeld in Petten

Nationaal Waterplan

Integraal waterbeleid waarin waterveiligheid en watervoorziening wordt beschreven. Uitwerking van Deltaprogramma uit 2008 door Tweede Deltacommissie. Gericht op duurzame veiligheid, echter wel duur.

Deltawet waterveiligheid en zoetwatervoorziening (2011)

Uitvoering van het Nationaal Waterplan → garantie erop.

Lengteprofiel rivier

• Bovenloop

• Middenloop

• Benedenloop

Bovenloop

• Hoge stroomsnelheid

• veel erosie

• weinig sedimentatie

• verval (hoogteverschil ussen 2 punten) is groot

• verhang (hoogteverschil per kilometer is groot

Middenloop

• ondiepe rivierbedding (geen scheepvaart)

• alle punten van bovenloop gemiddeld

• waterafvoer lastiger

Benedenloop

• lage stroomsnelheid

• veel sedimentatie

• klein verval en verhang

• scheepvaart mogelijk

Vertragingstijd

De periode tot een waterstandverhoging in bovenloop terug te zien is in de benedenloop.

Manieren om rivierwater sneller af te voeren

• Kribben aanleggen: hierdoor snellere stroomsnelheid en diepere uitsnijding van de vaargeul

• Bochtafsnijdingen: zelfde als kribben

• Kanalisatie: rechttrekken rivieren met stuwen en sluizen (waterstand onder controle)

• Dijken versterken

• Dijkverzwaring verhogen/verbreden dijken. Echter soms wel sloop huizen daardoor.

Debiet

Het aantal m3 water dat per seconde een bepaald punt passeert.

Regiem

De schommelingen van waterafvoer in de loop van een jaar.

Maatgevende afvoer

Het maximale debiet.

Piekafvoer

De extra waterafvoer eens per jaar. In toekomst zal de frequentie hiervan toenemen.

Redenen voor hogere frequentie piekafvoer

• Intensivering van de grond → neerslag stroomt sneller af

• Klimaatverandering: meer neerslag

• Verstening: minder infiltratie

Oorzaken zeespiegelstijging

• uitzetten water door temperatuurstijging

• smelten gletsjers en landijs door temperatuurstijging

• onregelmatiger neerslagregiem

Bodemdaling

Inklinking: betere ontwatering door sloten/vaarten/gemalen → de diepte in pompen

Gevaarlijke situaties/gevolgen bij extreem hoge waterstand

• Veiligheid binnendijksland in gevaar (bij doorbraak dijken)

• Meer tegendruk zee op piekafvoer: meer pompen en dijkn ophogen

• Uiterwaarden lopen onder (slecht voor toerisme)

Gevaarlijke situaties/gevolgen bij extreem lage waterstand

• veendijken drogen uit

• binnenvaart kunnen met minder belading varen

• elektriciteitscentrales minder snel door gebrek koelwater → meer vervuiling en vissterfte

• minder water in de landbouwsector

• grotere toename zoutgehalte (minder doorspoeling door regenwater)

• veel verdamping en verdroging natuurgebieden

Verzilting

• Bij vloed zout zeewater in riviermonding, bij minder rivierafvoer minder tegendruk en is er meer zou dan zoet

• Grondwaterspiegel in kustgebieden omhoog, hierdoor kom zout water omhoog.

Waterbeleid uitgangspunten

• Techniek en ruimte slim combineren

• Drietrapsstrategie:

  • Vasthouden

  • Bergen

  • Afvoeren

Ruimte voor de Rivier maatregelen (16)

• Versmalling zomerbed

• Kribverlaging

• Verdieping Rivier (baggeren)

• Storten sediment

• Vaste laag

• Natuurlijke oever

• Verwijderen zomerkade

• Aanleg nevengeul (meer doorstroom winterbed)

• Uiterwaardverlaging

• Natuurontwikkeling

• Obstakelverwijdering

• Dijkversterking

• Dijkverplaatsing

• Binnendijkse retentie (binnendijks vasthouden water)

• Stopzetten zijwaartste toestroming

• Dijkverhoging

Maatregelen bij verhoogde piekafvoer

• Noodoverloopgebied: polders expres onder water zetten

• Groene rivier/bypass: een deel van de rivier wordt omgeleid via een andere route (om bijv. een stad te omzeilen

Drietrapsstrategie

• Vasthouden: groene daken

• Bergen: waterplein

• Afvoeren

3 oorzaken verdroging

• ontwatering/snelle afwatering voor landbouw

• winnen grondwater voor drink/industriewater

• andere oorzaken: toename verhard oppervlak, bebossing (meer verdamping) en zandwinning

Stadsgewest

Een centrale stad met verstedelijkt platteland eromheen.

Waarom functioneren stadsgewesten als een geheel? (2)

• woon-werkrelaties: woon en werk is vaak gescheiden, maar wel vaak in hetzelfde stadsgewest

• voorzieningen centrale stad: hier maken inwoners verstedelijkt platteland ook gebruik van.

Verschillende typen wijken

• Hystorische binnenstad en stadscentrum: vaak uit middeleeuwen, smalle wegen en compact gebouwd

• Ook hebben steden vaak een centrale zakenwijk (cbd) met winkels en kantoren

• 19e-eeuwse arbeiders en industriewijken (1870-1900): tegen binnenstad aan, smalle straten en kleine woningen

• vooroorlogse stadswijken (1900-1940): urbanisatie, start sociale huur, verder van centrum met groen

• naoorlogse wijken: woningnood na oorlog → veel huizen in portiekflats, vanaf jaren 50/60 goedkope rijtjeshuizen

• bloemkoolwijken: suburbanisatie → mensen meer welvaart dus buiten de stad wonen in kindvriendelijke wijken

• VINEX-wijken: grootschalige nieuwbouwwijken aan de rand centrale stad, reurbanisatie

Tijdlijn wonen in NL

• 1850-1900: urbanisatie, arbeiderswoningen

• 1900-1940: start sociale huur (Woningwet)

• 1945-1960: babyboem, woningtekort, portiekflats en goedkope rijtjeshuizen

• 1960-1980: suburbanisatie, spreidingsbeleid, bloemkoolwijken

• 1980-nu: reurbanisatie, concentratiebeleid, VINEX-wijken

Spreidingsbeleid

Er werden groeikernen aangewezen waar mensen buiten de stad gingen wonen.

Concentratiebeleid

Mensen naar de stad lokken (urbanisatie)

Kenmerken buurtprofiel

• Woningkenmerken: ouderdom, woningtype, eigendomsverhoudingen en onderhoud

• Bewonerskenmerken: grootte huishoudens, etniciteit, inkomens en gezinsfase

• Woonomgeving: ligging, afstand tot voorzieningen, sociale veiligheid/cohesie en openbare ruimte

Sociale cohesie

Samenhang van de wijk → vaak bepaald door samenstelling van de wijkbevolking.

Onderscheid in samenstelling van de wijkbevolking

• Leeftijdsopbouw: vergrijzing oplossen door compactestadbeleid

• Sociaaleconomische samenstelling: relatief weinig ruimtelijke segregatie tussen arm en rijk

• Etnische samenstelling: etnische segregatie zorgt vaak voor spanningen.

Sociale veiligheid

• Objectieve veiligheid: geregistreerde criminaliteit, mishandeling, diefstal

• Subjectieve veiligheid: eigen beleving van de veiligheid

Stadsvernieuwing

• Renoveren en saneren van steden

• Inrichting openbare ruimte → betere sociale veiligheid

Herstructurering

Slopen, opnieuw opbouwen en veranderen van de samenstelling van de bevolking. Hierdoor wordt de leefbaarheid verhoogd.

Belangrijke zaken bij concurrentie om ruimte

• Leefbaarheid zo prettig mogelijk

• Stedelijk economische ontwikkeling zorgt voor inkomsten, werk en voorzieningen

• Steden duurzaam inrichten

Kenniseconomie

• Kennis, innovatie en creativiteit

• Science parks: kennisintensieve bedrijven bij elkaar in de buurt van universiteit

• Zakelijke dienstverlening: accountants, adviseurs, reclame, bank, advocaten etc

Voorbeelden kennissteden

• Eindhoven: brainport (medisch & bitechnologie)

• Wageningen: voedingstechnologie

• Nijmegen: gezondheidszorg

• Enschede: ICT-activiteiten

• Leiden: biomedisch onderzoek

• Groningen: aardgas en waterstof

Creatieve steden

• creatieve bedrijven: architectuur, deign, mode, media, gaming, musea, muziek en film

• Broedplaatsen: ontplooiing kleine innovatieve bedrijfjes

Duale economie

Grote verschillen arm en rijk, voor lager opgeleiden lastiger bestaan op te bouwen.

Duurzame stad (Sustainable city)

Maatregelen:

• stadverwarming

• zonnepanelen

• OV op zonne-energie

• stimuleren van fietsen

Smart city

Digitale techniek gebruiken voor efficiëntie om dagelijks leven te verbeteren. Kost wel tijd/geld.

Publiek-private samenwerking

• Publiek (overheid) geeft vergunningen om samenleving te dienen

• Privaat (bedrijven) geeft geld/kennis om winst te maken

• Voorbeelden: dubbele tunnel Maastricht en project Mariënburg Nijmegen

Opdelen Randstad

• Noordvleugel: Amsterdam, Utrecht, Haarlem en Amersfoort. Amsterdam = toerisme & financiële dienstverlening. Utrecht = knooppunt transport en grootste uni.

• Zuidvleugel: Rotterdam, Den Haag, Dordrecht en Leiden. Iets minder dynamisch. Rotterdam = economisch met haven en industrie. Den Haag = politiek centrum.

Randstad 2040, structuurvisie

• werk en inkomen bieden aan groeiende bevolking

• verdichting in steden

• Almere onderdeel metropolitane gebied A’dam voor woningen

• positie Schiphol versterken

• stadsvernieuwing in Zuidvleugel → creatieve industrie

• versterking mainport Rotterdam

• ombouw Rijnmondgebied naar duurzame economie

• open landschap voor landbouw, recreatie en natuur in Groene Hart

Tijdens crisis 2008-2015 zwakke punten Randstad

• minder hoge arbeidsproductiviteit → weinig R&D-kosten

• relatief kleine bevolkingsomvang (geen gevarieerde arbeidsmarkt)

• bereikbaarheid (ook slechte aansluiting hogesnelheidslijn)