Iba't Ibang Sistema ng Ekonomiya at Mga Kaugnay na Konsepto

Mga vocabulary flashcard sa Filipino hinggil sa pangangailangan, alokasyon, pangunahing tanong pang-ekonomiya, at iba’t ibang sistema ng ekonomiya (ideolohikal at kasalukuyang katawagan).

Pangangailangan

Mga produkto o serbisyo na dapat mayroon ang tao upang mabuhay; tinatawag ding basic needs at ang kawalan nito’y maaaring magdulot ng sakit o kamatayan.

Kagustuhan

Mga produkto o serbisyong luho; maaaring ipagpaliban at mabilis magbago; nagbibigay lamang ng kasiyahan.

Herarkiya ng Pangangailangan (Maslow)

Modelong naglalarawan sa limang antas ng pangangailangan ng tao mula pisyolohikal hanggang kaganapang pantao.

Pangangailangang Pisyolohikal

Pinakapayak na antas ng pangangailangan—hangin, pagkain, tubig at iba pang kailangan ng katawan.

Pangangailangang Pangkaligtasan

Paghangad ng kaligtasan laban sa karamdaman, panganib at kawalan ng katiyakan sa hinaharap.

Pangangailangang Makiisa at Mapabilang

Pagnanais na magmahal, mahalin, at makabuo ng ugnayan o relasyon sa iba.

Pangangailangang Mapahalagahan ng Iba

Paghahangad na kilalanin at pahalagahan ng kapwa ang taglay na kakayahan o nagawa ng isang tao.

Kaganapang Pangtao (Self-Actualization)

Pinakamataas na antas ng pangangailangan kung saan natutupad na ng tao ang kaniyang buong potensiyal.

Alokasyon

Pamamaraan ng pamamahagi at pag-uugnay ng limitadong pinagkukunang-yaman upang makamtan ang pinakamataas na kasiyahan at pakinabang.

Ano ang gagawin?

Pangunahing tanong sa produksiyon na tumutukoy sa anong produkto o serbisyong lilikhain.

Paano ito gagawin?

Tanong na tumutukoy sa teknolohiya o kombinasyon ng salik (gawa ng tao o makinarya) na gagamitin sa paggawa.

Gaano karami ang gagawin?

Pagpapasya kung ilang yunit ang ilalabas batay sa pangangailangan at kakayahang bumili ng mamimili.

Para kanino ang gagawin?

Pagpapasya kung aling pangkat o sektor ng lipunan ang makikinabang sa nalikhang produkto/serbisyo.

Paano ito ipapamahagi?

Pagpili ng mekanismong magtatalaga kung sino ang makakukuha ng produkto—maaaring presyo, paunahan, rasyon, o kompetisyon.

Paunahan (First Come, First Serve)

Paraan ng distribusyon kung saan ang unang dumating ang unang makakukuha ng produkto o serbisyo.

Pagrarasyon

Paglilimita ng dami ng produktong maaaring makuha ng bawat mamimili upang mapagkasya ang suplay.

Kompetisyon

Paglalaban-laban ng mga kalahok upang makuha ang produkto o serbisyo, karaniwang sa pamamagitan ng husay o presyo.

Presyo

Halaga ng produkto o serbisyo na nagsisilbing pangunahing mekanismo ng distribusyon sa pamilihan.

Labor Incentives

Pamamaraan ng produksiyon na higit na nakasandig sa paggamit ng maraming manggagawa.

Capital Incentives

Pamamaraan ng produksiyon na pangunahing gumagamit ng makinarya at makabagong teknolohiya.

Merkantilismo

Sistemang pang-ekonomiya noong ika-16 na siglo na nag-uugnay ng kapangyarihan ng bansa sa dami ng ginto at pilak na taglay nito.

Komunismo

Ideolohiyang nagtataguyod ng pagmamay-ari ng estado sa lahat ng salik ng produksiyon at sentralisadong pagpapasya sa ekonomiya.

Karl Marx

‘Ama ng Komunismo’; may-akda ng Communist Manifesto at Das Kapital; tagapagsulong ng pagkakapantay-pantay at dominasyon ng proletariat.

Vladimir Lenin

‘Ama ng Russian Communism’ na nagpalawak ng ideya ni Marx at nagtatag ng unang estadong komunista (USSR).

Mao Zedong

‘Ama ng Chinese Communism’ na nag-angkop ng komunismo sa kontekstong Tsino.

Sosyalismo

Sistemang pinagsasama ang katangian ng kapitalismo at komunismo—pagmamay-ari ng estado sa pangunahing industriya ngunit may kalayaang magnegosyo ang pribadong sektor.

Mixed Economy (Ideolohiya)

Ibang tawag sa sosyalismo; kombinasyon ng pampamilihang kalayaan at pang-estado na kontrol.

Pasismo

Sistemang pinamumunuan ng diktador na may absolutong kapangyarihan; ipinagbabawal ang pag-aangkat at pagtutol sa pamahalaan.

Benito Mussolini

Diktador ng Italya (1922) na nagpabatid sa daigdig ng pasismo bilang sistemang pang-ekonomiya at pampulitika.

Adolf Hitler

Pinuno ng Alemanya na nagpatupad ng pasistang ideolohiya at kontroladong ekonomiya bago at habang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Kapitalismo

Sistemang nakabatay sa pribadong pag-aari at malayang pamilihan; tinaguriang free economy o laissez-faire.

Adam Smith

‘Ama ng Kapitalismo’; nagsulong ng konsepto ng ‘invisible hand’ at kahalagahan ng pribadong kapital sa pag-unlad ng ekonomiya.

Laissez-faire

Prinsipyong kapitalista na nagsasabing ‘hayaan’ ang pamilihan; minimal ang pakikialam ng estado.

Magna Carta for Consumers

Batas na nagpoprotekta sa karapatan ng mga mamimili sa ilalim ng sistemang kapitalista.

Tradisyunal na Ekonomiya

Pinakasimpleng sistema kung saan ang produksiyon at distribusyon ay nakabatay sa kaugalian, kultura at paniniwala.

Market Economy

Sistemang may malawak na kalayaan ang pribadong sektor; presyo ang pangunahing batayan ng desisyon at may minimal na pakikialam ng estado.

Command Economy

Ekonomiyang minamanduhan kung saan estado ang nagtatakda ng lahat ng desisyong pang-produksiyon, presyo, at distribusyon.

Mixed Economy (Kasalukuyang Katawagan)

Pagsasama ng katangian ng market at command economy; estado ang nangangasiwa sa pangunahing industriya habang may pribadong negosyo pa rin.

Salik ng Produksiyon

Mga input sa paglikha ng produkto: lupa, paggawa, kapital at entrepreneurship.

Proletariat

Urìng manggagawa na itinuturing ni Karl Marx na mahalaga sa pagpapaunlad ng ekonomiya.

First Come, First Serve

Ingles na katawagan sa paunahan; prinsipyong nauuna ang makikinabang sa limitadong suplay.

Rationing

Ingles na katumbas ng pagrasyon; iskedyul o sistema ng pagtatakda ng takdang dami para sa bawat tao.

Competition (Pamilihan)

Pagtutunggali ng mga negosyante na nagreresulta sa mas magandang presyo at kalidad para sa mamimili.

Price Mechanism

Sistema kung saan ang presyo ang nag-uugnay sa pagtatakda ng suplay at demand sa market economy.

Estado sa Market Economy

Gampanin ng gobyerno na tiyaking legal at ligtas ang kalakalan habang hinahayaan ang pamilihan na gumalaw nang malaya.

Planong Pang-Ekonomiya

Detalyadong target at programa na mahigpit na sinusunod sa command economy upang maging epektibo ang alokasyon.