Gedragsneurowetenschappen

Acad. Bach fase 1, Psychologie

Anatomie

De biologische studie van de morfologie of bouw van organismen. We kijken aar de structuur.

Orgaanstelsels

Bestaan uit organen die functioneel samenwerken

Organen

Onderdelen van het lichaam met specifieke functie, die opgebouwd zijn uit verschillende weefseltypes

Weefsel

Verzamelingen van gespecialiseerde cellen die een gemeenschappelijke functie vervullen in het lichaam. Bestaat uit: cellen, intracellulaire substantie en weefselvocht

Histologie (weefselleer)

De fijne opbouw van weefsels wordt hier bekeken

Fysiologie

De studie van levensprocessen die zich afspelen in levende wezens. We kijken naar de functie.

Centrale zenuwstelsel

Hersenen en ruggenmerg

Perifere zenuwstelsel

Ale zenuwcellen (neuronen) of zenuwuitlopers buiten de hersenen of het ruggenmerg.

Afferente (aanvoerende) zenuwen

Verbinden zintuigcellen in verschillende organen en weefsels met het centrale zenuwstelsel

Efferente (wegvoerende) zenuwen

Sturen prikkels vanuit het centrale zenuwstelsel naar de rest van het lichaam

Autonome gedeelte (van PZ)

Neurale connecties naar klieren en gladde spieren van de inwendige organen

Somatische gedeelte (PZ)

Efferente en afferente zenuwen die ervoor zorgen dat sensorische en motorische prikkels van en naar het CZS worden geleid

Craniale zenuwen

Zenuwen die ontspringen in de hersenen

Spinale zenuwen

Craniale zenuwen in verbinden met het ruggenmerg

Rostraal

In de richting van de neus

Caudaal

In de richting van de voeten

Ventraal / anterieur

Anatomische posities aan de voorzijde van het lichaam

Dorsaal / posterieur

Anatomische posities aan de achterzijde van het lichaam

Lateraal

Posities aan de zijkant van het lichaam

Witte stof

Zenuwverbindingen

Grijze stof

Zenuwcellen

Cortex

Buitenste schorslaag van hersendelen

Telencephalon

Grootste deel van menselijke hersenen, omvat cerebrale hemisferen

Medulla spinalis

Ruggenmerg

Axonen / zenuwvezels

Uitlopers van neuronen

Hersenventrikels

Ruimtes tussen de hersenvliezen en het centrale kanaal van het ruggenmerg gevuld met cerebrospinale vocht (CSV)

Plexus choroideus

Een bloedvatrijke structuur aan de rand van de hersenventrikels, waar de pia mater en het hersenweefsel elkaar raken

Ischemie

Bloedtoevoer die stilvalt

De cirkel van Willis

Een vaatkring van slagaders die het telencephalon en diencephalon van bloed voorziet, beschermt de hersenen tegen ischemie

Desoxyribonucleïnezuur (DNA)

Het belangrijkste nucleïnzuur dat in de celkern blijft en alle nodige genetische informatie bevat

Ribosoom

Moleculair complex dat instaat voor eiwitsynthese

Lysosomen

Bijzondere membraanblaasjes die door het Golgi-app gevormd worden, staan in voor de afbraak van overbodige macromoleculen en de digestie van gefagocyteerde partikels

Peroxisomen

Neutraliseren giftige stoffen

Glycocalix

Een laag van koolhydraten die de buitenkant van de cel bedekt en die een belangrijke functie heeft bij interacties tussen cellen

Homo-oligomeer

Als het kanaal opgebouwd is uit een reeks subuntis van dezelfede soort

Hetero-oligomeer

Subunits van verschillende soorten maken het porievormende gebied van het ionenkanaal uit

Gating

Overgang tussen open of gesloten toestand van ionenkanalen

Dendrieten

Boomvormige vertakte uitlopers van het cellichaam die prikkels van andere zenuwcellen ontvangen en naar het cellichaam leiden

Axon

In staat om elektrische signalen te geleiden

Corticale piramidecel / piramidaal neuron

Typisch multipolaire cel die over e gance cerebrale cortex voorkomt

Sensorische neuronen / receptorcelllen

Gespecialiseerde neuronen die zintuiglijke informatie ontvangen. Vervoeren impulsen vanuit periferie vh lichaam -> CZS om perceptie en motorische coördinatie mogelijk te maken

Motorneuronen / effectorcellen

Hebben vaak lange axonen -> geleiden zenuwimpulsen van CZS naar spieren of organen van het lichaam

Interneuronen

Alle zenuwcellen die niet specifiek sensorisch of motorisch zijn. Ontvangen info, verwerken ze en sturen impulsen naar andere neuronen

Projectie interneur
Lange axonen en vervoeren signalen over lange afstand

Lokale interneuron
Verwerken info binnen een lokaal circuit

Synapsspleet

Ruimte tussen pre- en postsynaptische membraan

Steuncellen (glia)

10-50x meer gliacellen dan neuronen in ZS, hebben belangrijke metabole rol

Microgliale cellen

Zorgen voor afweer vh hersenweefsel; transporteren afval- en afbraakstoffen tussen zenuwweefsel en bloedvaten en verwijderen dood weefsel

Oligodendrocyten

In grijze & witte stof vh CZS, staan in voor de myeline omhulling van axonen

Myeline

Verschillende lagen celmembranen die door eiwitten aan elkaar worden gehouden

Schwanncellen

Zorgen voor myelinisatie van axonen in perifere zenuwstelsel

Ependymale cellen

Vormen begrenzende cellaag vd hersenen en staan in voor de aanmaak van cereborspinaal vocht

Exciteerbare cellen

Wanneer cellen elektrische prikkels kunnen ontvangen en geleiden

Ion

Een atoom of molecue met + of - elektrische lading

Hydrofiele stof

Lost goed op in water

Hydrofobe stof

Lost niet goed op in water

Chemische drijfkracht

Alle opgelostde deeltjes in een vloeistof bewegen ve plaats met hoge concentratie naar een plaats met lage concentratie als gevolg van concentratiegradiënt

Elektrische drijfkracht

Als gevolg ve potentiaalverschil (of elektrische spanning) en aantrekkingskracht tussen + en - ladingen

Evenwichtspotentiaal / Nernstpotentiaal

Elektrische spanning de nodig is om de chemische drijfkracht tegen te werken

Depolarisatie

Wanneer het potentiaalverschil kleiner wordt

Actiepotentiaal

Actieve, depolariserende impulsen van korte duur. Een signaal dat actief wordt opgewekt, van korte duur en niet-gradueel verloopt ('alles of niets')

Voorwaartse (feedforward) inhibitie

De activatie van inhiberende interneuronen, die contact maken met verder in de schakeling gelegen neuronen

Teruggekopelde (feedback) inhibitie

Zelfregulerend mechanisme; cel naast een exciterende connectie met een postsynaptisch neuron ook een synaps vormt met een inhiberend interneuron -> vormt terug een synaps met het eerste neuron, waardoor hyperexcitatie binnen de schakeling wordt voorkomen

Endosoom

Een groot membraanorganel geassocieerd met het glad endoplasmatisch reticulum en Golgi-appn dient hier als centrale verzamelplaats

Presynaptische inhibitie

De hoeveelheid neurotransmitter reduceren

Presynaptische fascilitatie

Meer neurotrnasmitter vrijstellen

Ionotrope receptoren

Met snelle, korte werking

Metabotrope receptoren

Trage, lange werking

Nerve growth factor (NGF)

De stof die een enorme uitgroei van zenuwuitlopers induceert (eiwit)

Myelinisatie (myelinogenese)

Het proces waardoor zenuwuitlopers omring worden door een schede van myeline

Myeline

Een vetrijke stof waardoor een elektrisch isolerende laag rond sommige axonen wordt gevormd

Fasciculatie

Wanneer 1e pioniersaxonen hun weg hebben gevonden, kunnen axonen die later vertrekken het pad van deze axonen volgen

Gap-junction channels

De verbinding tussen neuronen, kanaaltjes

Synaps

De contactplaats van een neuron met een ander neuron, spiercellen of kliercellen

Chemische synaps

Neuronen vormen afzonderlijke eenheden die gescheiden zijn door een synaptische spleet

Elektrische synaps

Continuïteit tussen het cytoplasma van twee cellen

Ionotroop

Van invloed op de hartspier

Agonist

Stoffen die zich gedragen zoals neurotransmitter

Antagonisten

Stoffen met tegengestelde werking als de neurotransmitter

Propeptide

Een groter peptide dat wordt verknipt tot finale neuropeptide

Cotransmissie

Als neuropeptiden en kleinmoleculaire transmitters voorkomen in dezelfde zenuwcel

Endocannabinoïden

Lipiderige neurotransmitters, spelen een rol in zeer diverse procesen zoals pijngewaarwording, eetlustregulatie en synaptische plasticiteit

Ionotrope neurotransmitterreceptoren

Snelle, korte werking, kan inhiberend en exhiberend zijn, afhankelijk van wat soort proces op gang wordt gezet. Ligandgemedieerde ionenkanalen

Metabotrope receptoren

Traag, maar lange werking. Niet rechtstreeks verbonden met een ionenkanaal, maar beïnvloeden postsynaptische cel meer onrechtstreeks

Second messengers

Brenden de boodschap van de 'eerste' messenger (neurotransmitter) van het membraan overs naar het cytoplasma

Exciterende aminozuren

Bv gutamaat en asparaat. Glutamaar w in 90% vd synapsen in het centrale zenuwstelsel gebruikt; glutamerge transmissie speelt een rol in nagenoeg alle functies van her centrale zenuwstelsel

Inhiberende aminozuren

Bv g-aminoboterzuur en glychine

Agonisten

Stoffen die zich gedragen zoals een neurotransmitter. Bestaat uit nicotinsche receptoren, die reageren op agonist nicotine.

Antagonisten

Stoffen met een tegengestelde werking als neurotransmitter. Muscarinische receptoren die reageert op agonist muscarine

Nicotine

Chemische stof die werkt als agonist op cholinerge receptoren (moleculaire structuur is vgl'baar met die van acetycholine)

Curare

Werkt als cholinerge antagonist door de acetylcholinereceptor te bezetten en daardoor voorkomen dat acetylcholine eraan kan binden

Fenylketonurie

Een stofwisselingsziekte waarbij het enzym ontbreekt om tryosie te vormen uit fenylaline

Parkinson

Door degeneratie van de dopaminerge neuronen in de substatnia nigra, met motorische stoornissen tot gevolg

Depressie, aandachtstoornisen en ADHD

Lage activiteit (hypoactiviteit) van het catecholaminerge systeem

Schizofrenie en psychotische symptomen

Hoge activiteit (hyperactiviteit) van het catecholaminerge systeem

Psychofarmaca

Stoffen die veranderingen in gedrag veroorzaken door in te werken op het zenuwstelsel (= psychoactieve middelen)

Psychotrope farmaca

Stoffen die het zenuwstelsel activeren

Antipsychotica

Geneesmiddelen die worden gebruikt bij de behandeling van zwaarwichtige psychopathologie

Antidepressiva

Werking van verschillende klassieke neurotransmitters te stimuleren

Anxiolytica

Stoffen met kalmerende of angstreducerende werking

Analgetica

Binden aan endorfinereceptoren van het pijn systeem (=pijnstillers)

Poorttheorie van pijn

Verklaart dat niet-pijnlijke input (het wrijven op de pijnlijke plaats) de 'poorten' van de zenuwbanen sluit, waardoor de geleiding van pijnprikkels naar de hersenen wordt geblokkeerd.