DNA Begrippenlijst

Flashcards over DNA-begrippenlijst

DNA

Desoxyribonucleïnezuur; bevat genetische informatie

Genetische informatie

Informatie voor erfelijke eigenschappen

Genoom

Geheel aan erfelijke informatie in een cel van een organisme

Chromosomen

Zeer lange dubbelstrengs DNA-moleculen

Kern-DNA

DNA in alle chromosomen in de celkern bij eukaryoten

Mitochondriaal DNA

DNA in mitochondriën

Chloroplast-DNA

DNA in chloroplasten

Plasmiden

Korte, vaak circulaire stukjes DNA in het cytoplasma bij sommige prokaryoten

Nucleïnezuur

Een DNA-molecuul is een nucleïnezuur

Nucleotiden

DNA bestaat uit twee ketens van aan elkaar gekoppelde nucleotiden die bestaan uit desoxyribose, een fosfaatgroep en een stikstofbase

Enkelstrengs DNA-molecuul

Streng van afwisselend aan elkaar gekoppelde desoxyribosen en fosfaatgroepen

5’-uiteinde

Uiteinde van een DNA-keten waar zich een fosfaatgroep bevindt

3’-uiteinde

Uiteinde van een DNA-keten waar zich een OH-groep bevindt

Afleesrichting

De richting van het 3’-uiteinde naar het 5’-uiteinde waarin DNA-replicatie plaatsvindt

Basenparing

Stikstofbasen verbinden twee DNA-nucleotideketens met elkaar door vaste basenparing

Dubbelstrengs DNA

Twee nucleotidenketens die bij elkaar worden gehouden door de waterstofbruggen tussen de complementaire stikstofbasen

Helixstructuur

In een dubbelstrengs DNA-molecuul zijn de twee ketens in een spiraalvorm om elkaar heen gedraaid

Histonen

Eiwitten waar DNA omheen is gewikkeld

Nucleosoom

Een aantal histonen bij elkaar met het eromheen gewikkelde DNA

Sequentie

Volgorde waarin nucleotiden in een DNA-molecuul zijn gerangschikt

Gen

Deel van een chromosoom dat de genetische informatie bevat voor een of meer erfelijke eigenschappen of voor een deel van een erfelijke eigenschap

Niet-coderend DNA

DNA dat niet codeert voor eiwitten

S-fase

Fase van de celcyclus waarin het DNA wordt gekopieerd

DNA-replicatie

Kopiëren van het DNA voor de celdeling

Mitose

Gewone celdeling

Primer

Kort stukje van het nucleïnezuur RNA dat complementair is aan een deel van de DNA-sequentie en wordt gesynthetiseerd door het enzym primase

DNA-polymerase

Enzym dat nieuw DNA maakt door te binden aan het 3’-uiteinde van de primer en langs een gedeelte van het enkelstrengs DNA te schuiven

Vrije DNA-nucleotiden

Nucleotiden in het kernplasma die door DNA-polymerase worden verbonden met de basen in het DNA- molecuul

Leading streng

Leidende streng: enkelstrengs DNA-molecuul waarlangs DNA-polymerase het uit elkaar gaan van de strengen kan volgen om een nieuwe complementaire DNA-streng te synthetiseren in de richting van het 5’-uiteinde naar het 3’-uiteinde

Okazaki-fragmenten

Korte stukjes DNA waarbij synthese achterwaarts plaatsvindt

Lagging streng

Enkelstrengs DNA-molecuul waarlangs DNA-polymerase alleen korte stukjes DNA kan synthetiseren om een nieuwe complementaire DNA-streng te vormen in de richting van het 5’-uiteinde naar het 3’- uiteinde

Telomeer

Niet-coderend DNA aan de uiteinden van een DNA-molecuul dat is ingekapseld in beschermende eiwitten

PCR

Techniek waarmee een of meer specifieke gedeelten uit het DNA worden gekopieerd

Basenvolgorde

Volgorde waarin nucleotiden in een DNA-molecuul zijn gerangschikt

Sequencen

Bepalen van de basenvolgorde van DNA

Gelelektroforese

Techniek waarmee DNA-fragmenten in een gel op lengte worden gescheiden onder invloed van elektrische spanning

DNA-fingerprint

Uniek patroon van repetitief DNA waarmee je een persoon kunt identificeren

Restrictie-enzymen

Enzymen die een specifieke nucleotidesequentie kunnen herkennen en doorknippen

RNA

Nucleïnezuur, meestal enkelstrengs, dat bestaat uit nucleotiden die als monosacharide ribose bevatten en als stikstofbasen adenine, cytosine, guanine en uracil bevatten

mRNA

RNA dat langs de DNA-sequentie van een gen is gevormd en de informatie voor de synthese van een eiwit overbrengt naar een ribosoom

rRNA

Belangrijk bestanddeel van ribosomen

tRNA

Bindt aminozuren uit het cytoplasma en vervoert die naar een ribosoom voor de synthese van een eiwit

Transcriptie

Vorming van (pre-)mRNA

RNA-polymerase

Enzym dat de nucleotidevolgorde van het DNA afleest en RNA-nucleotiden aan elkaar koppelt om (pre-)mRNA te vormen

Promotor

Plaats in het DNA waaraan RNA-polymerase kan binden

Transcriptiefactoren

Eiwitten die ervoor zorgen dat RNA-polymerase kan binden aan de promotor om transcriptie bij eukaryoten te beginnen

Template-streng/Matrijsstreng

DNA-keten waarbij tijdens de transcriptie RNA-polymerase aan de promotor bindt en die vervolgens wordt afgelezen

Coderende streng

DNA-keten die tijdens de transcriptie niet wordt afgelezen

Introns

Niet-coderende stukken DNA in een gen

Exons

Coderende stukken DNA in een gen

Splicing

Proces waarbij introns uit het pre-mRNA worden geknipt en exons aan elkaar worden geplakt tot mRNA

Translatie

Aminozuren worden in een ribosoom aan elkaar gekoppeld tot eiwitten in een volgorde die wordt bepaald door een mRNA-molecuul

Codon

Drie opeenvolgende nucleotiden in het mRNA die coderen voor één aminozuur

Genetische code

Vertaling van de nucleotidevolgorde in het mRNA naar aminozuren in een eiwit

Tripletcode

Drie nucleotiden in mRNA die coderen voor een bepaald aminozuur

Startcodon

Tripletcode (AUG) waarmee de synthese van een aminozuurketen start

Stopcodon

Tripletcodes die niet coderen voor een aminozuur, waardoor de eiwitsynthese stopt

Anticodon

Drie nucleotiden in tRNA die door basenparing kunnen binden aan de stikstofbasen in een complementair codon van een mRNA-molecuul

Genregulatie

Aan- of uitzetten van genen

Genexpressie

Wanneer een gen aanstaat, kan door transcriptie mRNA worden gevormd en door translatie een eiwit

Regulatorgenen

Genen die coderen voor eiwitten die de genexpressie regelen

Structuurgenen

Genen in prokaryoten die de informatie bevatten voor het vormen van een RNA of eiwit

Operon

Rij van opeenvolgende genen met een gezamenlijke promotor

Repressors

Moleculen die bij prokaryoten aan de operator binden en daardoor een blokkade opwerpen waar RNA- polymerase niet langs kan

Operator

Plaats in het DNA van een prokaryoot die voor de structuurgenen ligt en waaraan een repressor kan binden

Celtypen

Gespecialiseerde cellen met een bepaalde functie

Stamcellen

Cellen die nog niet (volledig) zijn gespecialiseerd en die zich onbeperkt kunnen delen waarbij een van de dochtercellen een nieuwe stamcel wordt en de andere dochtercel zich differentieert tot een specifiek celtype

Celdifferentiatie

Vorming van gespecialiseerde cellen uit ongespecialiseerde stamcellen

Stamcelonderzoek

Onderzoek naar medische toepassingen van de mogelijkheid van stamcellen om zich tot andere cellen te differentiëren

Stamceltransplantatie

Het gebruik van stamcellen om beschadigd weefsel te herstellen

Apoptose

Geprogrammeerde celdood

Activators

Transcriptiefactoren die de genexpressie verhogen

Micro-RNA / miRNA

Kort type RNA dat de expressie van genen remt door het afbreken of blokkeren van mRNA-moleculen zodat er geen translatie kan plaatsvinden

RNA-interferentie / RNAi

Proces waarbij miRNA voorkomt dat er translatie van mRNA kan plaatsvinden

Methylering

Methylgroepen die op sommige plaatsen aan de stikstofbasen in het DNA zijn gebonden (meestal aan cytosine) maken het onmogelijk om het DNA daar af te lezen

Epigenetica

Wetenschap die zich bezighoudt met het bestuderen van omkeerbare veranderingen in de activiteit van genen, die niet het gevolg zijn van veranderingen in de nucleotidevolgorde van het DNA

Mutaties

Veranderingen in de nucleotidevolgorde van het DNA

Substitutie

Mutatie waarbij nucleotiden worden vervangen door andere nucleotiden

Deletie

Mutatie waarbij nucleotiden worden verwijderd uit het DNA

Insertie

Mutatie waarbij nucleotiden worden toegevoegd aan het DNA

Puntmutatie

Verandering in één nucleotidepaar

Leesraamverschuiving / Frame shift mutation

Insertie of deletie van één nucleotidenpaar in een coderend stuk DNA waardoor de achterliggende codons volledig veranderen

Genoommutaties

Mutaties waarbij het aantal chromosomen in een cel verandert doordat tijdens meiose I een paar homologe chromosomen bij elkaar blijven of tijdens meiose II twee chromatiden bij elkaar blijven

Mutagene straling

Straling die de frequentie verhoogt waarmee mutaties plaatsvinden, zoals radioactieve straling, röntgenstraling en ultraviolette straling

Mutagene stoffen

Stoffen die de frequentie verhogen waarmee mutaties plaatsvinden, zoals stoffen in sigarettenrook en asbest

Mutagene factoren

Factoren waardoor DNA kan beschadigen, waardoor mutaties kunnen ontstaan

DNA-repairsysteem

Enzymen in een celkern die continu beschadigingen in het DNA opsporen en repareren

Tumorsuppressorgen

Gen dat eiwitten maakt die de celcyclus kunnen stilleggen

Kanker

Aandoening waarbij cellen ongecontroleerd blijven delen

Proto-oncogenen

Genen die coderen voor eiwitten die de celgroei en de celdifferentiatie stimuleren

Oncogen

Gen dat ontstaat door een mutatie of door toename van de genexpressie van een proto-oncogen en dat kan leiden tot het abnormaal snel groeien en delen van de cel

Tumor

Gezwel

Goedaardige tumor

Gezwel dat de bouw van het weefsel niet verstoort, zodat er geen cellen loslaten die elders uitzaaiingen veroorzaken

Kwaadaardige tumor

Gezwel dat de bouw van het weefsel verstoort, waardoor er cellen loslaten die elders uitzaaiingen veroorzaken; kanker

Metastase

Uitzaaiing van tumoren naar andere lichaamsdelen

Biotechnologie

Verzamelnaam voor technieken waarbij organismen worden gebruikt om producten te maken voor de mens

Genetische modificatie

De eigenschappen van een organisme wijzigen

Transgeen

Organismen waarbij het DNA is veranderd en waarbij een gen is overgebracht van een organisme van een andere soort

Cisgeen

Organismen waarbij het DNA is veranderd en waarbij een gen is overgebracht van een ander organisme van een dezelfde soort

Recombinant-DNA-techniek

De nucleotidevolgorde van het DNA in een organisme wijzigen door DNA in te brengen dat afkomstig is van een ander organisme