układ dokrewny

mediatorzy chemiczni

1 połączenie jonowo- metaboliczne
2 synapsy
3 parakrynne
4 endokrynne

Gruczoły dokrewne

to skupiska komórek nabłonkowych (komórek nabłonkowych pozbawionych wolnej powierzchni), które są osadzone w tkance łącznej.

Wspólne cechy gruczołów dokrewnych

 nie posiadają przewodów wydalniczych
 ich wydzielina jest odprowadzana do macierzy zewnątrzkomórkowej tkanki łącznej, zwykle w pobliżu naczyń włosowatych → stąd hormony są transportowane do światła naczyń krwionośnych (lub limfatycznych) w celu dystrybucji w całym organizmie.

łożysko- wyjątkowa sytuacja

!! Wyjątkiem jest łożysko, gdzie hormony wytwarzane przez syncytiotrofoblast przedostają się bezpośrednio do krwi matki otaczającej kosmki łożyskowe!!

Większość komórek wytwarzających hormony ma pochodzenie…

nabłonkowe:
 z ośrodkowego układu nerwowego (OUN) (tj. tylny płat przysadki mózgowej, szyszynka),
 grzebień nerwowy (tj. rdzeń nadnercza),
 nabłonkowa wyściółka rozwijającego się jelita
 przedni płat przysadki mózgowej – ektoderma pierwotnej jamy ustnej,
 tarczyca – endoderma jelita przedniego
 przytarczyce – zarodkowe kieszonki gardłowe,
 pochodzenie mezenchymalne - wywodzą się z grzebieni moczowo-płciowych (tj. kory nadnerczy, komórek Leydiga w jądrach i komórek wydzielających steroidy rozwijających się pęcherzyków w jajniku).

Główne gruczoły dokrewne

- komórki wydzielające hormony stanowią większość miąższu gruczołów. Komórki wydzielnicze w miąższu gruczołów tworzą różne układy, takie jak: pęcherzyki (tarczyca), sznury zespalające (nadnercza) lub gniazda (przytarczyce). Występują także w skupiskach (jądra w podwzgórzu) lub warstwach otaczających funkcjonalne i strukturalne elementy narządu (jądra, jajniki lub łożysko). Cechy te są przydatne w mikroskopowej identyfikacji określonych narządów wydzielania wewnętrznego.

połączenia jonowo- metaboliczne

bezpośrednio z komórki do komórki, działanie lokalne, na anatomiczną lokację, dzięki połączeniu typu neksus

synapsy

działa przez szczelinę synaptyczną, działanie lokalne, na receptory lub anatomiczną lokację

parakrynne

działa przez dyfuzję w płynie śródmiąższowym, lokalna dyfuzja, działanie na receptory

endokrynne

działa przez krążenie w płynach ustrojowych, działąnie ogólne, działą na receptory

recepetor powierzchowny na błonie cytoplazmatycznej

klasa hormonu: białka i peptydy, katecholaminy i eikozanoidy
mechanizm działania: generalizacja drugiego posłańca, który zmienia aktywność innych molekuł, zwykle enzymów

receptory wewnątrzkomórkowe

klasa hormonu: steroidy i hormony tarczycy
mechanizm działania: zmieniają aktywność transkrypcyjną odpowiednich genów

gruczoły dokrewne rodzaje

1 narządy zwarte (wydzielanie endokrynowe)
2 gruczoły amfikrynowe (zespoły komórek endokrynowych w gruczołach egzokrynowych)
3 Rozsiane pojedyncze komórki endokrynowe należące do układu DNES

Narządy zwarte

wydzielanie endokrynowe (wewnętrzne):
▪ Przysadka
▪ Szyszynka
▪ Nadnercze
▪ Tarczyca
▪ Przytarczyce

Gruczoły amfikrynowe

zespoły komórek endokrynowych w gruczołach egzokrynowych (zewnątrzwydzielniczych):
▪ Wyspy trzustkowe
▪ Jajnik
▪ Jądro
▪ Mózgowie
▪ Nerka (komórki śródmiąższowe)
▪ Łożysko

Rozsiane pojedyncze komórki endokrynowe należące do układu DNES

▪ Układ pokarmowy (komórki enteroendokrynowe)
▪ Układ oddechowy (komórki ziarniste)

Hierarchiczna organizacja układu dokrewnego na przykładzie centralna odpowiedź na stres regulowanej przez oś HPA

Oś HPA: Podwzgórze—> Przysadka—> kora nadnerczy

Powstawanie 2 głównych części przysadki mózgowej

• z ektodermy pierwotnej jamy ustnej (przysadka gruczołowa)
• z ektodermy międzymózgowia (przysadka nerwowa)

budowa zewnętrzna przysadki

budowa wewnętrzna przysadki

Przysadka gruczołowa (adenohypophysis) = płat przedni czyli:

cz. dalsza + cz. guzowa + cz. pośrednia

Przysadka nerwowa (neurohypophysis) = płat tylny

wyrostek lejka + szypuła (pień lejka +wyniosłość przyśrodkowa)

Układ podwzgórzowo–przysadkowy funkcjonuje w oparciu o

inny sposób ukrwienia płata przedniego i płata tylnego

Receptory i ich izoformy

1 receptory błonowe
2 receptory wewnątrzkomórkowe

Mechanizmy sprzężenia receptor-efektor

1 Białka G- liczne formy podjednostek alfa, beta, delta
2 Domeny SH2: białka enzymatyczne, adaptorowe, cytoszkieletu
3 Kanały jonowe: różna selektywność dla jonów

różne systemy efektorowe w transmisji sygnału

1 cyklaza adenylanowa: 8 form
2 fosfolipazy: liczne enzymy
3 kinazy białkowe: bardzo liczne
4 fosfatazy białkowe: liczne

wtórne przekaźniki sygnału

1 cykliczne nukleotydy: cAMP, cGMP, cADP-ryboza
2 fosfatydyloinozytole
2 eikozanoidy
4 jony
5 małe białka wiążące GTP: ras, rab, rac, ral, rap, rho
6 czynniki transkrypcyjne: AP-1, CREB, SIF-A