Biologie - Thema 4

Chemische evolutie

Vorming van de stoffen waaruit de eerste eencellige kon ontstaan

Organische stoffen

Grote, ingewikkeld gebouwde moleculen, zijn meestal afkomstig van organismen en bevatten altijd een of meer atomen koolstof en waterstof

Anorganische stoffen

Kleine, eenvoudig gebouwde moleculen, komen zowel voor in organismen als in de levenloze natuur

Miller-Urey-experiment

Experiment dat ontstaan van organische verbindingen (uit anorganische verbindingen) in de oeratmosfeer nabootst.

Oersoep

Mengsel van organische stoffen in de zee

Zelforganisatie

Ontstaan van eenheden met nieuwe eigenschappen op een hoger organisatieniveau

Black smokers

Vulkanische schoorstenen waar onder hogedruk water tot 400 graden uit de zeebodem spuit

Prokaryoot

Eencellig organisme zonder celkern of andere zichtbare organellen (bacteriën en archaea)

Cirkelvormig chromosoom

Cirkelvorming DNA-molecuul

Anaeroob

Kan leven in een milieu zonder zuurstof

Heterotroof

Niet in staat zelf organische stoffen te maken, neemt organische stoffen op als voedsel.

Bacteriën

Eencelligen zonder kern of interne membranen

Autotroof

In staat om organische stoffen te vormen uit anorganische stoffen en energie

Aeroob

Gebruikt zuurstof om organische stoffen af te breken (verbranding) voor de energievoorziening. Heeft dus zuurstof nodig om te leven.

Eukaryoot

Organisme met cellen met een celkern, dubbele membranen en organellen

Endosymbiosetheorie

Eukaryoten ontstonden uit prokaryoten: door instulping van het celmembraan rondom het DNA ontstonden een kernmembraan, de celkern en het endoplasmatisch reticulum

Biodiversiteit

Verscheidenheid aan organismen

Archaea

Eencelligen zonder kern of interne membranen, kunnen leven onder extreme omstandigheden

Celwand

Stevig laagje om een cel heen

Chlorofyl

Bladgroen

Genus (geslacht)

Groep die bestaat uit soorten die zich uit eenzelfde voorouder hebben ontwikkeld.

Flagel

Zweephaar of zweepstaart, dient vaak voor voortbeweging

Plasmiden

Kleine cirkelvormige chromosomen

Virus

Deeltje dat bestaat uit een kern van erfelijk materiaal omgeven door een eiwitmantel

DNA-virussen

Een virus waarvan het erfelijk materiaal uit DNA bestaat

RNA-virussen

Een virus waarvan het erfelijk materiaal uit RNA bestaat

Eiwitmantel

Ook wel capside genoemd, omgeeft het erfelijk materiaal bij een virus

Schimmels

Heterotrofe organismen, belangrijk voor de afbraak van organische stoffen in de natuur

Genen

Stukjes DNA die coderen voor een eigenschap

Epigenetica

Onderzoek naar de invloed van milieufactoren op genexpressie

Milieufactoren

Factoren uit de niet-levende natuur die invloed hebben op het leven van een organisme

Genexpressie

Het tot uiting komen van genen in het fenotype. Basically, welke genen tot uiting komen die je kan zien.

Fenotype

Alle waarneembare eigenschappen van een organisme

Natuurlijke selectie

De beste aangepaste organismen kunnen zich voortplanten en geven vervolgens hun genen door aan hun nakomelingen

Genetische variatie

Verscheidenheid in genotypen binnen een populatie

Genotype

Verzameling van alle erfelijke informatie van een organisme

Recombinatie

Het herverdelen van erfelijke eigenschappen

Meiose

Proces waarbij het aantal chromosomen van een cel wordt gereduceerd

Geslachtelijke voorplanting

Door celfusie ontstaan nakomelingen met erfelijke eigenschappen van beide ouders

Mutaties

Verandering in genen door fouten bij replicatie

Overlevingskans

Kans van een organismen op overleven

Selectiedruk

De invloed van milieufactoren op de genetische variatie in een populatie

Fitness of voortplantingssucces

Kans van een individu op het voortbrengen van nakomelingen

Adaptatie

Mate van aanpassing van ene populatie aan de omgeving

Soort

Organismen behoren tot dezelfde soort als ze in staat zijn zich onderling voort te planten en daarbij vruchtbare nakomelingen voort te brengen

Populatie

Groep individuen van dezelfde soort die leven in een bepaald gebied en zich onderling voortplanten

Gene flow

Uitwisseling van genen tussen populaties van dezelfde soort door migratie en/of onderlinge voortplanting

Genenpool

Verzameling van alle genen in een populatie

Allel

Bepaalde variant van een gen

Allelfrequentie

Hoe vaak een allel in de populatie voorkomt (waarde tussen 0 en 1)

Regel van Hardy-Weinberg

Zonder selectiedruk blijft in een grote populatie de allelfrequentie constant door willekeurige overerving

Homozygoot

Twee dezelfde allelen

Heterozygoot

Twee verschillende allelen

Seksuele selectie

Eigenschappen van seksuele partners beïnvloeden hun voortplantingskans

Kunstmatige selectie

Overlevingskansen spelen geen rol in de voortplantingskans, alleen de wensen van de mensen

Co-evolutie

Een evoluerende soort beïnvloedt de evolutie van een andere soort. Denk aan de slang en giftige kikker.

Inteelt

Individuen die een recente gemeenschappelijke voorouders hebben, paren met elkaar; als de parende individuen allebei een recessief gemuteerd gen van de voorouders hebben gekregen, kan dit gen bij de nakomeling tot uiting komen (Aa x Aa → aa)

Genetic drift

Verschijnsel dat in kleine populaties grote verschuivingen in allelfrequenties kunnen optreden

Flessenhalfseffect (bottleneck effect)

Sterke afname van het aantal individuen van een populaties, waardoor genetic drift kan optreden.

Stichtereffect (founder effect)

Vestiging van een klein deel van een populatie in een nieuw gebied, waardoor genetic drift kan optreden.

Reproductieve isolatie

Gedurende lange tijd ontbreken van voortplanting tussen de individuen van twee of meer populaties

Allopatrische soortvorming

Soortvorming ten gevolge van geografische isolatie

Eilandtheorie

Theorie dat soortvorming kan plaatsvinden door reproductieve isolatie en adaptatie van over verschillende eilanden verspreide populaties

Sympatrische soortvorming

Soortvorming door reproductieve isolatie zonder geografische scheiding, bijvoorbeeld door verschil in gedrag

Polyploïde

In een populatie ontstaan planten met een meervoud van het diploïde aantal chromosomen; hierdoor kan een nieuwe soort ontstaan

Homologie

Overeenkomstige vorm door verwantschap, de functie kan verschillen

Divergentie

Door aanpassing aan verschillende milieus hebben organen of ledematen een verschillende functie gekregen; het gemeenschappelijke bouwplan verandert niet

Verwantschap

Hoeveel genetische informatie overeenkomt tussen twee soorten

Analoog

Overeenkomstige vorm en functie die niet berust op verwantschap

Convergentie

Door aanpassing aan hetzelfde milieu zijn bij niet-verwanteorganismen organen met een vergelijkbare functie ontstaan

DNA-analyse

Het bepalen van de specifieke nucleotidenvolgorde van DNA

Afstamming

Genetische voorgeschiedenis van een individu of soort

Clade

Groep soorten die bestaat uit één voorouders en alle nakomelingen daarvan

Cladogram

Schematische weergaven van de verwantschap tussen de soorten van een clade

Radioactieveisotopen

Instabiele atomen die langzaam uiteenvallen in andere atomen