Deel 2 : De biologische basis van gedrag

Deze flashcards bevatten belangrijke termen en definities met betrekking tot de inleiding in de psychologie en de biologische basis van gedrag.

Centrale zenuwstelsel

Het deel van het zenuwstelsel dat de hersenen en het ruggenmerg omvat. De controletorenvoor het verwerken van informatie en coördineren van reacties.

Perifere zenuwstelsel

Zenuwen die verbonden zijn met de spieren en organen van het lichaam. De antennesvan het zenuwstelsel die signalen naar en van het centrale zenuwstelsel sturen.

Sensorische input

De signalen die door receptoren uit de buitenwereld worden opgevangen. Ze omvatten zintuiglijke informatie zoals zicht, geluid en aanraking.

De receptoren zijn gespecialiseerde cellen die stimuli detecteren en omzetten in elektrische impulsen, zoals hittesensoren, druksensoren, pijnsensoren, koudesensoren…in de huid bv.

Integratie

Het proces waarbij sensorische informatie wordt verwerkt in de hersenen.

Motorische output

De reactie van het zenuwstelsel door signalen naar spieren en klieren te sturen.

Wat is een Neuron en uit welke delen bestaat ze?

Een zenuwcel die gespecialiseerd is in het overbrengen van signalen in het zenuwstelsel.

In een zenuw zitten heel veel neuronen achter elkaar met telkens wat ruimte tussen (de synaps)

Neuronen bestaan uit :

• cellichamen : Geven ontvangen prikkel door aan axonen

• dendrieten : Verbonden aan cellichamen, ontvangen signalen van andere neuronen. op dendrieten zijn er nog kleinere vertakkingen (spines)

• axonen ; verzenden signalen naar andere neuronen via axonuiteinde, spieren of klieren.

Wat zijn Gliacellen en welke 3 soorten kennen we?

Ondersteunende cellen in de hersenen die neuronen onderhouden : zorgen voor ondehroud, verzorging, structuur en schoonhouden van neuronen

• Microglia = immuunsysteem van brein.

• Astrocyten = Hersen/bloedbarriere en geven fysieke ondersteuning aan neuronen

• oligodendrocyten = produceren myeline = vettige witte stof die zorgt voor betere geleiding en bescherming van axonen voor goede signaaloverdracht

Neurotransmitters

Chemische boodschappers die signalen doorgeven tussen neuronen.

Neuroplasticiteit

Het vermogen van de hersenen om zich aan te passen aan ervaring, leren of letsel.

Hersenstam

Het oudste deel van de hersenen dat vitale functies als ademhaling en hartslag regelt.

Limbisch systeem

De middelste laag van de hersenen betrokken bij emotie, herinnering en motivatie.

Cortex

De buitenste laag van de hersenen verantwoordelijk voor hogere psychische processen.

Broca zone

Een hersengebied dat verantwoordelijk is voor taalproductie.

Wernicke gebied

Een hersengebied dat betrokken is bij het begrijpen van taal.

Apraxie

Een stoornis in het vermogen om bewegingspatronen effectief uit te voeren.

Apraxie betreft een moeilijkheid in het correct uitvoeren van doelgerichte bewegingen, ondanks het behouden van fysieke mogelijkheden en begrip.

Dyscalculie

Moeilijkheden met rekenen en het begrijpen van getallen.

Niet-aangeboren hersenletsel (NAH)

Schade aan de hersenen die na de geboorte is ontstaan.

Autonoom zenuwstelsel

Reguleert onbewuste levensprocessen zoals hartslag en spijsvertering.

Somatische zenuwstelsel

Controleert bewuste bewegingen en interacties met de buitenwereld.

Hippocampus

Een structuur in het limbisch systeem betrokken bij geheugen en leren.

Amygdala

Hersengebied dat een sleutelrol speelt in emoties zoals angst

en vreugde, en is cruciaal voor de verwerking van emotionele reacties. Maakt deel uit van het limbisch systeem. Dit deel peripieert dus ook gevaar en stress, en beïnvloedt sociale interacties. .

Synaps

De ruimte tussen twee neuronen waar neurotransmitters signalen doorgeven.

Actiepotentiaal

Een elektrische impuls die neuronen afvuren om signalen over te dragen.

Frenologie

De pseudowetenschappelijke studie van de relatie tussen schedelvorm en geestelijke capaciteiten.

Welke 3 soorten neuronen bestaan er en wat is hun functie?

• sensorische neuronen die informatie van de zintuigen naar het centrale zenuwstelsel sturen

• motorische neuronen die signalen van het centrale zenuwstelsel naar spieren, organen en klieren sturen. Ontvangen signalen van neuronen uit de hersenen en ruggemerg

• interneuronen die communicatie binnen het centrale zenuwstelsel mogelijk maken. Zorgen voor integratie. Zitten tussen hersenen en sensorische en motorische neuronen in.

Hoe werkt de informatie-overdracht tussen neuronen?

De informatie-overdracht tussen neuronen gebeurt via neurotransmitters, die vrijgegeven worden in de synaptische situatie en zich binden aan receptoren op het volgende neuron, wat een nieuw actiepotentiaal kan initiëren.

• Elektrisch signaal binnen het neuron (actiepotentiaal)

• Chemische overdracht tussen neuronen (synaps)

• Nieuw elektrisch signaal in het volgende neuron

wat is synaptische transmissie?

Synaptische transmissie is het proces waarbij neurotransmitters worden vrijgegeven vanuit het presynaptische neuron in de synapsspleet en zich binden aan receptoren op het postsynaptische neuron, waardoor de informatieoverdracht plaatsvindt.

Wat zijn neurotransmitters en welke 2 mogelijke effecten kunnen ze hebben op neuron?

Neurotransmitters zijn chemische boodschappers die informatie tussen neuronen overdragen. Ze kunnen excitatoire(activerend) effecten hebben, waardoor het neuron actiever wordt, of inhibitoire (remmend)effecten waardoor de activiteit van het neuron juist vermindert.

Neurotransmitters vs hormonen : wat is het verschil en welke kunnen we meten?

Neurotransmitters zijn chemische stoffen die snel informatie tussen neuronen overdragen, terwijl hormonen langzaam in de bloedsomloop worden verspreid en invloed hebben op verschillende lichaamsfuncties. Van neurotransmitters kunnen we vaak directe metingen doen in de hersenen, terwijl hormoonspiegels in het bloed worden gemeten.

dopamine : wat is de functie , het effect bij tekort, het effect bij overschot en geef vb van verband?

Dopamine is een neurotransmitter die betrokken is bij beloning, motivatie en motorische functies.

Bij een tekort kan het leiden tot symptomen zoals depressie en de ziekte van Parkinson

Een overschot kan bijdragen aan aandoeningen zoals schizofrenie.

vb : Het speelt ook een rol in verslaving en bij motorische controle

serotonine: wat is de functie , het effect bij tekort, het effect bij overschot en geef vb van verband?

Serotonine is een neurotransmitter die invloed heeft op stemming, slaap en eetlust.

Bij een tekort kan het leiden tot depressie en angst en slaapproblemen.

een overschot kan zorgen voor symptomen zoals misselijkheid, agitatie en serotoninesyndroom.

Bijvoorbeeld: Antidepressiva verhogen serotonine.

noradrenaline: wat is de functie , het effect bij tekort, het effect bij overschot en geef vb van verband?

Noradrenaline is een neurotransmitter die betrokken is bij de stressrespons, concentratie en alertheid.

Bij een tekort kan het leiden tot symptomen zoals vermoeidheid, apathie en depressie.

een overschot kan bijdragen aan angststoornissen, hoge bloeddruk en slapeloosheid.

verband, vb: stresshormoon, actief in de vecht-of-vluchtreactie en verhoogt de hartslag en bloeddruk.

acetylcholine: wat is de functie , het effect bij tekort, het effect bij overschot en geef vb van verband?

Acetylcholine is een neurotransmitter die een rol speelt in geheugen, leren en spiercontractie.

Bij een tekort kan het leiden tot geheugenproblemen en de ziekte van Alzheimer en verlamming

Een overschot kan leiden tot spierspasmen en krampen

Het is betrokken bij de communicatie tussen zenuwcellen en spieren.

glutamaat: wat is de functie , het effect bij tekort, het effect bij overschot en geef vb van verband?

Glutamaat is de belangrijkste excitatoire neurotransmitter in de hersenen die betrokken is bij leren en geheugen.

een tekort kan het leiden tot cognitieve problemen en verminderde concentratie

een overschot kan bijdragen aan zenuwschade=neurotoxiciteit en aandoeningen zoals epilepsie.

vb/verband : essentieel voor geheugenprocessen

GABA: wat is de functie , het effect bij tekort, het effect bij overschot en geef vb van verband?

GABA, of gamma-aminoboterzuur, is een remmende neurotransmitter die de neuronale excitabiliteit in de hersenen reguleert.

een tekort kan het leiden tot angst, prikkelbaarheid en epileptische aanvallen

een overschot kan bijdragen aan vermoeidheid en sufheid.

vb/verband : kalmerende middelen(benzodiazepines , maar ook depakine versterken GABA. Het speelt een cruciale rol in het handhaven van de balans tussen excitatie en remming in het zenuwstelsel.

endorfine : wat is de functie , het effect bij tekort, het effect bij overschot en geef vb van verband?

Endorfine is een neurotransmitter (MAAR OOK EEN HORMOON) die fungeert als pijnbestrijdend middel en gevoelens van welzijn bevordert.

Een tekort kan leiden tot verhoogde pijnsensatie en depressieklachten

een overschot kan zorgen voor een verminderd pijngevoel en euforie.

Het is betrokken bij het lichaam's natuurlijke beloningssysteem en kan verhoogd worden tijdens lichamelijke activiteit.

Leg uit wat functies zijn, verschillen en onderlinge verhoudingen tussen de onderdelen van het perifere zenuwstelsel : somatische zenuwstelsel, autonome zenuwstelsel, parasympathisch en symaptisch zenuwstelsel?

Het perifere zenuwstelsel bestaat uit het somatische zenuwstelsel, dat bewust motorische functies en sensorische informatie regelt, en het autonome zenuwstelsel, dat onbewuste functies zoals hartslag en spijsvertering beheert.

Het autonome zenuwstelsel is verder onderverdeeld in het parasympathisch systeem, dat ontspanning bevordert, en het sympathisch systeem, dat het lichaam voorbereidt op stressvolle situaties.

Hoeveel weegt gemiddeld brein?

Het gemiddelde menselijke brein weegt ongeveer 1.4 kilogram.

Hoeveel % ernergie verbruikt brein?

Het menselijke brein verbruikt ongeveer 25% van de totale energie van het lichaam, ondanks dat het slechts 2% van het lichaamsgewicht vertegenwoordigt.

Vroege geschiedenis en anatomie van brein :

Oude beschavingen (bv. oud-Egyptische mummificaties)hebben interesse getoond in de hersenen, maar de wetenschap ontbrak om deze te begrijpen.

Gedurende de 19e eeuw verbeterde de kennis over hersenanatomie, en frenologie, bedacht door Franz Joseph Gall, probeerde verbanden tussen schedelvorm en hersenfuncties te leggen.

Eind 19e eeuw ontdekking neurondoctrine door Cajal, die de structuur en functies van neuronen definieerde, legde de basis voor moderne neurobiologie.

Moderne ontwikkelingen :

• uitvalverschijnselen bij NAH’s linken aan bepaalde hersenfuncties

• neuroimaging en genetica hebben ons begrip van de hersenen verder verruimd, met technieken zoals fMRI en EEG die ons in staat stellen om hersenactiviteit in real-time te bestuderen.

• verfijning van hersenkaarten : van 47 begin 20e eeuw naar 180 corticale hersengebieden per hersenhelft + tientallen subcorticale structuren

Aan welke functies linken we de prefrontale cortex

Impulscontrole, planning, moreel en sociaal gedrag

Wie was patient 0 van de neurowetenschappen?

Phineas Gage was een Amerikaanse spoorwegwerker die een ernstig hoofdtrauma opliep in 1848 door een staalprojectiel dat door zijn schedel ging en zijn prefrontale cortex beschadigde. Dit ongeluk gaf inzicht in de relatie tussen hersenen en gedrag.

Wat veranderde er na het ongeluk? Voor het ongeluk

• Betrouwbaar

• Sociaal aangepast

• Verantwoordelijk

• Goed plannend

Na het ongeluk

• Impulsief

• Onbetrouwbaar

• Emotioneel labiel

• Slechte sociale oordeelsvorming

• drinken

• agressief, chagrijnig…

Welke hersengebieden waren beschadigd?

• Vooral de ventromediale prefrontale cortex (vmPFC)

• Gebieden die betrokken zijn bij:

  • emotieregulatie

  • impulscontrole

  • moreel en sociaal gedrag

  • Besluitvorming

Wat zijn de functies van de hersenstam (reptielenbrein/instinctieve brein) en de onderdelen?

De hersenstam is evolutionair een heel oud stuk hersenen. Alle primaire overlevingsreflexen ontstaan in de hersenstam.

De hersenstam bestaat uit het verlengde merg, pons en middenhersenen.

De hersenstam geleidt impulsen van het ruggenmerg naar de grote en kleine hersenen en omgekeerd. Veel reflexen verlopen via de hersenstam.

De hersenstam speelt een grote rol bij het constant houden van het interne milieu (homeostase) als temperatuur, hartslag, ademhaling en bloeddruk.

Als de hersenstam niet meer werkt is de patiënt hersendood

Slapen, waken, dromen, alertheid, reflexen…

Staat ook in verbinding met gebieden waar informatie wordt verwerkt zoals de thalamus en hypothalamus, en is betrokken bij automatische functies en gedragingen.

Wat zijn de functies van de kleine hersenen (cerebellum)?

De kleine hersenen coördineren en verfijnen bewegingen, zorgen voor balans en timing, en spelen een rol in motorisch leren en cognitieve processen.

Functies van de thalamus (ligt bovenop hersenstam)?

De thalamus is een belangrijke schakel in het zenuwstelsel die sensorische informatie, zoals geluid en zicht, doorstuurt naar de juiste hersengebieden voor verwerking. Het speelt ook een rol in bewustzijn, slaap en waakzaamheid.

Structuren en functies van het limbisch systeem?

Het limbisch systeem omvat verschillende structuren zoals de amygdala, hippocampus en de hypothalamus, en is verantwoordelijk voor emoties, geheugen en motivatie. Het speelt een cruciale rol in het reguleren van gedrag en het creëren van emotionele herinneringen.

Functie van hippocampus?

De hippocampus is betrokken bij de vorming van nieuwe herinneringen en het leren van informatie. Het speelt ook een rol in de ruimtelijke navigatie en het reguleren van emoties.

Functie van amygdala?

De amygdala is een structuur in het limbisch systeem die voornamelijk betrokken is bij de verwerking van emoties, zoals angst en agressie. Het speelt ook een rol in het vormen van emotionele herinneringen en het reguleren van gedrag en motivatie

functie van hypothalamus?

De hypothalamus is een belangrijke structuur in het limbisch systeem die de homeostase van het lichaam reguleert, evenals emoties en hormoonafgifte. Het speelt een cruciale rol in eetgedrag, slaapcycli en de stressreactie.

comfort eating bv., honger en dorst, genot en de regulatie van het autonome zenuwstelsel.

Functies van de basale ganglia?

•Ook wel basale of diepe kernen

•Omringen de thalamus

•Functies:

• Verbinden thalamus met motorische cortex:

  • Regulatie van willekeurige bewegingen

  • Initiëren en beëindigen van bewegingen

  • Automatiseren van motorische handelingen (gewoontes)

• Beïnvloeden van motivatie en beloningsgedrag
  (via verbindingen met de nucleus accumbens en het limbisch systeem)

Plezier en het limbisch systeem : wat is de functie van de nucleus accumbens?

•Limbisch systeem bevat (naast amygdala en hippocampus) verschillende genotscentra die prettige gevoelens teweegbrengen als ze worden gestimuleerd:

•nucleus accumbens als centraal onderdeel van beloningssysteem (in basale ganglia) en speelt een grote rol in het ervaren van plezier en beloning. Dit systeem is essentieel voor motivatie en het versterken van bepaald gedrag.

Wat is de hersenschors en wat is zijn functie?

De hersenschors is het denkcentrum van de hersenen, verantwoordelijk voor alles wat ons bewust maakt en ons in staat stelt te interageren met de wereld,

De hersenschors, ook wel de cortex cerebri genoemd, is het buitenste deel van de grote hersenen. Het speelt een cruciale rol in hogere cognitieve functies zoals bewustzijn, waarneming, denken, en vrijwillige beweging.

Het is sterk gevouwen om complexiteit te herbergen.

Bestaat uit zenuwcellen

Welke zijn de kwabben van de grote hersenen (cortex/cerebrum) en wat is hun functie?

• Kwabben: Verdeeld in vier kwabben:

  • Frontale kwab (voorhoofd): Redeneren, planning, persoonlijkheid, motoriek.

  • Pariëtale kwab (wandbeen): Zintuiglijke input (tast, pijn), ruimtelijk inzicht.

  • Temporale kwab (slaap): Gehoor, taalbegrip (Wernicke's gebied), geheugen.

  • Occipitale kwab (achterhoofd): Visuele informatieverwerking (visuele schors). 

wat verbindt de linker- en rechterhemisfeer van de hersenen?

De corpus callosum, een dikke bundel zenuwvezels, verbindt de linker- en rechterhemisfeer van de hersenen en zorgt voor communicatie tussen beide delen. Het stelt beide hemisferen in staat om informatie uit te wisselen, wat essentieel is voor coördinatie van functies en integratie van cognitieve processen.

Hoeveel derde nemen de grote hersenen in van het geheel.

De grote hersenen nemen ongeveer twee derde in van het totale hersenvolume, en zijn verantwoordelijk voor de meeste hogere functies zoals denken, geheugen en motorische controle.

Welke zijn de drie onderdelen van de frontale kwabben?

• Prefrontale cortex

• Motorische cortex :

• Broca zone

Wat zijn de functies (6) van de prefrontale cortex?

• executieve functies (plannen, task switching, strategisch denken)

• besluitvorming en oordeelsvermogen (voor en nadelen, morele en ethische inschattingen, gevolgen eigen gedrag)

• impulscontrole/zelfbeheersing(emoties reguleren, zelfbeheersing)

• aandacht/concentratie

• werkgeheugen

• sociaal gedrag en persoonlijkheid (empathie, zelfreflectie, sociale regels)

Wat zijn de functies van de motorische cortex?

• Motorische functies:

• betrokken bij het plannen, initiëren en aansturen van vrijwillige bewegingen

• werkt nauw samen met Basale ganglia en cerebellum om bewegingen soepel en precies te maken

Functies van de Broca zone? Waar ligt deze?

• Taalproductie (meestal Linker hemisfeer van de frontale cortex)

• spiegelneuronen

Wat zijn spiegelneuronen?

Spiegelneuronen zijn speciale neuronen die actief worden tijdens zowel het uitvoeren van een actie als het waarnemen van dezelfde actie bij een ander. Ze spelen een cruciale rol in empathie, sociale interactie en het leren door observatie.

Hoe heet het voorste deel van de Pariëtale cortex?

De somatosensorische cortex. Is verantwoordelijk voor:

• Het verwerken van sensorische informatie vanuit het lichaam, zoals tast, druk en temperatuur.

• Informatie doorgeven aan mentale plattegrond van lichaam zodat we herkomst van gewaarwordingen kunnen bepalen.

Wat is de functie van de occipitale kwabben?

Construeren van bewegende beelden uit buitenwereld, samenwerking met pariëtaalkwabben

Uit welke 2 delen bestaan de temporale kwabben en wat is hun functie?

1/ Auditieve cortex: verwerken van geluiden

2/ Gebied van Wernicke: helpt betekenis van taal verwerken

wat is de insula van de hersenen en de functie ? In welk deel van de hersenen bevindt deze zich?

De insula is een hersenstructuur die betrokken is bij de verwerking van emoties, zelfbewustzijn en sensorische informatie. Het speelt ook een rol in de integratie van interoceptieve signalen, wat helpt bij de regulatie van gedrag en emotionele reacties.

De insula bevindt zich in de binnenkant van de hersenen, tussen de temporale en frontale kwabben.

Wat zijn neurale netwerken van de hersenen?

Neurale netwerken zijn clusters van neuronale cellen die communiceren en samenwerken om informatie te verwerken en verschillende functies in de hersenen uit te voeren.

Ze zijn essentieel voor leren, geheugen, en cognitie:

Deze netwerken bestaan uit groepen hersengebieden die via neurale verbindingen communiceren (neurale netwerken).

Elk neuraal netwerk gespecialiseerd in specifieke taak, maar nooit volledig los van andere netwerken.

Bv: geheugenfuncties gebruiken zowel hippocampus (voor opslag en ophalen) als prefrontale cortex (voor planning en werkgeheugen)

Geef 3 neurale netwerken en hun functie

•default mode network (intern denken, dagdromen, zelfreflectie)

•salience network (belangrijke prikkels herkennen)

•central executive network (aandacht, besluitvorming, probleemoplossing)

Wat is de integratie tot een samenhangend geheel van de neurale netwerken?

• Hersenen combineren continu informatie uit deze netwerken tot coherent beeld wereld

• Via elektrische signalen en chemische boodschappers (neurotransmitters zoals dopamine en serotonine)

• Hierdoor kunnen we waarnemen, plannen, voelen en handelen op gecoördineerde manier

Wat is neuroplasticiteit van de hersenen?

•Aanpassingsvermogen hersenen:
Structurele en functionele aanpassing door ervaring, leren of letsel

•Versterking van verbindingen (synaptische plasticiteit):
Veelgebruikte verbindingen tussen neuronen worden sterker

•Nieuwe verbindingen en soms nieuwe neuronen:
Vooral in hippocampus ontstaan nieuwe neuronen (neurogenese) en synapsen

•Ervaringsafhankelijk:
Leren, oefenen en omgevingsprikkels veranderen actief hersennetwerken

•Herstel na hersenletsel:
Onbeschadigde gebieden kunnen functies van beschadigde gebieden deels overnemen

•Levenslang aanwezig, maar afnemend met leeftijd:
Sterkst in kindertijd, maar blijft ook bij volwassenen mogelijk

Wat is synaptische plasticiteit?

Veelgebruikte verbindingen tussen neuronen worden sterker

Wat is een aneurysma?

Een aneurysma is een plaatselijke verwijding (uitstulping) van een bloedvat, meestal van een slagader. Die verwijding ontstaat doordat de wand van het bloedvat verzwakt is.

Geef 5 acute oorzaken van NAH (Niet Aangeboren Hersenletsel)

Traumatisch hersenletsel	Beschadiging door klap op hoofd, bijv. verkeersongeval, val of sportongeval
Beroerte (CVA)	Herseninfarct (verstopt bloedvat) of hersenbloeding (gescheurd bloedvat)
Hersenbloeding	Bloeding in de hersenen, vaak door hoge bloeddruk of aneurysma
Hersenontsteking/ hersenvliesontsteking	Infectie door virus of bacterie die hersenweefsel beschadigt
Hartstilstand	Zuurstoftekort beschadigt hersencellen blijvend

Geef 5 chronische oorzaken van NAH?

Oorzaak	Korte uitleg
Hersentumor	Tumor groeit in de hersenen en drukt/weefsel raakt beschadigd
Multipele sclerose (MS)	Myeline rondom zenuwen wordt afgebroken, verstoort signaalgeleiding
Syndroom van Korsakov	Gevolg van chronisch alcoholmisbruik en ernstig vitamine B1-tekort
Ziekte van Parkinson	Hersencellen sterven langzaam af, vooral in bewegingsgebieden
Dementie	Geleidelijke achteruitgang van hersenfuncties en geheugenverlies

Wat is myeline?

Myeline is een vettige stof die zenuwvezels omhult, wat zorgt voor een snellere en efficiëntere geleiding van zenuwimpulsen.