Bilim Felsefesi Temel Kavramlar

Bilim felsefesi üzerine temel kavramların yer aldığı bu flashcard seti, öğrencilerin önemli terimleri öğrenmesi ve sınavlara hazırlanmaları için hazırlanmıştır.

Bilim

Dış dünyaya, nesnel gerçekliğe ve bu gerçeklikte yer alan olgulara ilişkin tarafsız gözlem ve sistematik deneye dayalı zihinsel etkinlik.

A. Einstein’ın tanımı

Bilim, her türlü düzenden yoksun duyu verileri ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabasıdır.

B. Russell’ın tanımı

Bilim, gözlem ve gözleme dayalı uslama yoluyla önce dünyaya ilişkin olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır.

Bilimin amacı

Konu aldığı alanda, genel doğruların ya da temel yasaların bilgisine ulaşmak.

Kavram

Bir şeyin, bir nesnenin zihindeki ve zihne ait tasarımı.

Mantık

Öncül ya da öncüllerden bir sonuca giden akıl yürütmenin yapısı ve ilkeleri ile ilgilenen bilim dalıdır.

Tümevarım

Genelden özele, tümelden tikele giden akıl yürütme türüdür.

Tümdengelim

Genelden özeli çıkarsayan akıl yürütme.

Olgu

Aktüel olarak ortaya çıkan, gerçekleşen olay ya da durum.

Sağduyu

Hemen herkes tarafından tartışmasız kabul edilen inançlar sistemi.

Metodoloji

Araştırma ve inceleme yöntemlerini ele alan disiplin.

Bilimsel düşünme

Gerçeğe dönük, olaylara saygılı yargılardır.

Bilimin entelektüel değeri

Bilimsel düşünme belli bir kafa disiplini gerektirir ve rasyonel düşünmedir.

Bilimin nitelikleri

Olgusal, mantıksal, nesnel, eleştirici, genelleyici, seçici ve geneli arayıcıdır.

Bilim felsefesinin amacı

Bilimi anlamaktır.

Bilimi anlama yaklaşımları

Tarihsel, sosyo-kültürel, mantıksal-felsefi.

Bilimler ve bilim adamları

Bilimin mantıksal tahlile elverişli yapı ve işleyişini açıklama amacı taşır.

Gerçekçilik

Bilimin gözlemlenebilir gerçekliğin doğru bir tarifini vermesi.

Ortak duyunun tanımı

Bir toplumun düzgün ve geçerli kabul ettiği inançlar ve varsayımların tümü.

Bilim ve ortak duyunun temel farklılıkları

Ortak duyunun aşırı güven içinde şüpheye yer vermemesi.

Bilim ve din

Bilim, olguları saptama ve açıklamada gözlem ve mantıksal düşünmeyi kullanır.

Din

Sevgi, inanç ve duygu ile karışık olgulardan kopuk bir akıl yürütmeye dayanır.

Büyük dinlerin üç unsuru

Ahlak kuralları, belli tapınma biçimleri, metafizik inançlar.

Bilim ile felsefenin ilişkisi

Bilim olgulardan, felsefe insan yaşantısından hareket eder.

Felsefenin misyonu

Evrende olup bitenlerin gerisindeki gerçeğe inmek.

Mantıksal düşünme

Doğru düşünme kurallarıyla uğraşan bilim dalıdır.

Düşünme yasaları

Bir önerme doğruysa o önerme doğrudur, hem doğru hem de yanlış olamaz.

Geçerli tümdengelim örneği

Bütün balıklar denizde yaşar. Sazan bir balıktır. O hâlde sazan denizde yaşar.

Tümevarım örneği

Evde dört beyaz kedi besliyorum. Kedilerim balık yiyor. O hâlde tüm beyaz kediler balık yiyor.

Bilimsel yöntem

Olguların belirlenmesi ve açıklanması amacıyla uygulanan süreçler.

Ölçme tanımı

Gözlem ve deney yoluyla sağlanan verilerin kantitatif ifadesi.

Ölçek tanımı

Bir işaret sistemidir. Rakamlardan oluşan işaret sisteminin kullanılış biçimi.

Ölçek türleri

Nominal, ordinal, interval, rasyo ölçek.

Ölçme hatalarının kaynakları

Ölçme aracının yetersizliği veya ölçüm işleminin koşullarının yerine getirilmemesi.

Bilimsel açıklama

Bilim alanında olguların açıklanması için yapılan süreç.

Bilimsel yeterlik koşulları

Açıklananın mantıksal sonucu olmalı, en az bir genelleme içermelidir.

Bilimsel açıklama süreçleri

Tümevarım ve tümdengelimsel yöntemleri kullanarak olgulardan hareketle genellemeler oluşturma.

Yasacı açıklama modelleri

Açıklayan önerme, en az bir yasa önermesini kapsamalıdır.

Birleştirici açıklama modelleri

Açıklamalar çok sayıda başka açıklanan olgularla birlikte yapılmalıdır.

Pragmatik açıklama modeli

Açıklama, niye A? sorusunun yanıtıdır.

Nedensel-düzeneksel açıklama modeli

Nedensel süreçleri ortaya koyarak açıklama yapar.

W. Whewell’ın yaklaşımı

Her bilgi eylemi, hem duyumları hem ideleri içerir.

Mill’ın felsefesi

Bilgimizin tek materyali gözlemlenmiş fenomenlerdir.

Mit-ritüel kuramı

Dinle ilgili peşin görüşlerde bulunulmasıdır.

Mitin işlevi

Gerçekleştirilen ayinin sözlü bağdaşığıdır.

Levi-Strauss’un yaklaşımı

Mit, insanın düşünme biçimini gözler önüne serer.

Douglas’ın görüşleri

Ritüelin gerçek anlamının sembolik olduğunu ve asıl işlevinin zihinsel olduğunu öne sürer.

Durkheim’ın görüşleri

Ritüelin, dinin merkezinde olduğunu belirtir.

Radcliffe-Brown’un yaklaşımı

Ritüelin dinin merkezinde olduğu ancak mitlerin ondan daha önemsiz olduğunu savunur.

Malinowski’nin görüşü

Mit, ritüelden daha önemli bir konumda durduğunu savunur.

Din ve bilim arasındaki farklılık

Din, manevi ve muğlak bir bağ açısından ele alınırken; bilim, sistematik ve deneysel bir yaklaşımdır.