Biologie begrippen examen havo | Quizlet

Plasmolyse

Door het krimpen van de cel, laat het celmembraan vanaf grensplasmolyse los van de celwand

Chloroplast / plastide

groengekleurde plastide, plaats van de fotosynthese / (on)gekleurd organel in het grondplasma van plataardige cellen; plastiden kunnen in elkaar overgaan

Genetic drift

wanneer de genetische samenstelling binnen een groep verandert zonder dat daar selectie aan te pas komt. De genen worden willekeurig verspreid

Mitochondrium, functie

Energiecentrales van de cel, opgebouwd uit 2 membranen

Ecosysteem

Een begrensd gebied met organismen die relaties hebben met elkaar en de levenloze natuur

Prokaryoot

Een ééncellig organisme zonder celkern. DNA ligt los in het grondplasma

Eukaryoot

Organisme waarvan de cellen een celkern bezetten. (meercellige organismen)

Plastiden

Korrels in het cytoplasma. Tot de plastiden horen bladgroenkorrels, kleurstofkorrels en zetmeelkorrels.

Stamcellen

Niet gespecialiseerde cellen met het vermogen te blijven delen

Homeostase

het constant houden van het interne milieu van een organisme

semi-permeabel membraan

membraan dat alleen water doorlaat en geen opgeloste stoffen (transportfunctie)

permeabel membraan

Volledig doorlaatbaar

diffusie

verplaatsing van een stof van een hoge concentratie naar een lage concentratie

Osmose

Diffusie van watermoleculen door een membraan heen; van een oplossing met lage concentratie opgeloste stoffen naar een oplossing met een hoge concentratie opgeloste stoffen

Enzym

Eiwitten die ervoor zorgen dat processen in het lichaam sneller verlopen

orgaan

Verschillende weefsels met 1 of meerdere functies

weefsel

Een groep cellen met dezelfde vorm en functie

populatie

groep individuen van dezelfde soort in een bepaald gebied die zich onderling voortplanten

Turgor

Druk van het cytoplasma op de celwand bij plantencellen

assimilatie

Organische moleculen worden gevormd uit kleinere moleculen

Dissimilatie

de afbraak van organische moleculen tot kleinere moleculen, met als doel energie vrijmaken

autotrofe organismen

kunnen uit anorganische stoffen organische stoffen bouwen, mits ze hiervoor een energiebron hebben

heterotrofe organismen

maken organische stoffen uit andere organische stoffen

aerobe dissimilatie

verbranding van organische moleculen. Hiervoor dient er zuurstof aanwezig te zijn

Aneorobe dissimilatie

Stoffen worden afgebroken zonder zuurstof

Gisting

Dissimilatie van koolhydraten zonder zuurstof (melkzuur en alcohol)

Longcapaciteit

Hoeveelheid lucht die in de longen kan

Vitale capaciteit

Hoeveelheid lucht die na maximale inademing kan worden uitgeademd

Belangrijkste spieren bij het inademen

Middenrif, buitenste tussenribspieren, halsspieren

Belangrijkste spieren bij het uitademen

Spieren van de buikwand en de binnenste tusenribspieren

Fotosynthese

Het maken van glucose en zuurstof met behulp van water, kooldioxide en licht door planten.

resorptie

Opname van voedingsstoffen in het vloed dmv spijsvertering

Ultrafiltratie

Het proces van vorming van voorurine in het kapsel van bowman

Kleine bloedsomloop

De route van hart - longen - hart

Grote bloedsomloop

De route van hart - organen (behalve longen) - hart

Sinusknoop

Prikkel die het hart aanzet tot samentrekken

Weefselvloeistof

Vocht buiten de cellen en haarvaten

Houtvaten

Het transport van water in de plant (omhoog)

Bastvaten

Transport van glucose en andere voedingsstoffen (beneden)

reflexboog

De weg die impulsen bij een reflex afleggen

Animale zenuwstelsel

regelt bewuste reacties en reflexen. Bestaat uit het centrale zenuwstelsel en een deel van het perifere zenuwstelsel

Autonome zenuwstelsel

regelt de werking van inwendige organen

Centrale zenuwstelsel (CZS)

de hersenen en het ruggenmerg

perifere zenuwstelsel

de zenuwen in het lichaam

glycogeen

polysacharide, opgebouwd uit glucose-eenheden. Glycogeen wordt als reservestof opgehoopt in bijvoorbeeld spier- en levercellen

glucagon

verhoogt de hoeveelheid glucose in het bloed

insuline

verlaagt de hoeveelheid glucose in het bloed

antigeen

lichaamsvreemde stof

antistof

eiwit die antigenen bindt en speelt een rol bij in de afweer tegen ziekteverwekkers

aspecifieke afweer

de afweer richt zich niet specifiek tegen één ziekteverwekker

Actieve immunisatie

proces van immuun worden, waarbij het lichaam zelf de antistoffen maakt. Dit kan op een natuurlijke manier gebeuren door het doormaken van een ziekte of kunstmatig, door vaccineren, waarbij een verzwakte ziekteverwekker wordt toegevoegd.

Passieve immunisatie

immunisatie door middel van antistoffen, die niet zelf gemaakt zijn. Deze antistoffen ofwel door seruminjectie verkregen ofwel van de moeder

vaccinatie

het opwekken van immuniteit door een injectie met een verzwakt antigeen of een antistof (seruminjectie)

netvlies

vlies in het oog met lichtgevoelige zintuigjes; vangt lichtprikkels op en zet ze om in berichten

gele vlek

bestaat uit kegeljes en zorgt ervoor dat we kleuren en details kunnen onderscheiden

Kegeltjes

Onderdeel in je netvlies die gevoelig is voor licht en kleur kan waarnemen. Kegeltjes hebben veel licht nodig om goed te werken

Staafjes

maken verschil tussen licht en donker. Bevinden zich over het hele netvlies, behalve in de gele vlek.

biotische factoren

Alle levende oganismen in een ecosysteem

abiotische factoren

De levenloze, externe factoren in een ecosysteem

producenten

organismen die voedsel leveren voor alle andere organismen

consumenten

organismen die leven van andere organismen

reducenten

bacterien en schimmels; breken organische stoffen af tot anorganische stoffen

organische stoffen

Afkomstig van organismen of van producten van organismen

anorganische stoffen

afkomstig uit de levenloze natuur

voedselweb

het geheel van voedselrelaties in een levensgemeenschap. pijl gaat in de richting van de energiestroom

biomassa

Het totale gewicht van organisch materiaal in een bepaald gebied

koolstofkringloop

Alle uitwisselingen (bijvoorbeeld door verbranding van hout) van CO2 op aarde.

stikstofkringloop

de cyclus die stikstof doorloopt

eutrofiëring

wanneer stikstof en fosfaat in te hoge concentraties in de natuur voorkomen, kunnen ze ongewenste effecten veroorzaken

uitspoeling

verwijdering van stoffen, vooral mineralen, uit oppervlakkige bodemlagen door waterverplaatsing.

versterkt broeikaseffect

de algemene toename van broeikasgassen

genexpressie

het tot uiting komen van een gen

concurrentie

competitie tussen individuen van dezelfde populatie, bijv. voor voedsel, voorplanting of beschikbare ruimte/licht

Symbiose

het langdurig samenleven van twee verschillende soorten

mutualisme

beide soorten hebben voordeel

commensalisme

de gastheer heeft een voordeel, maar ook geen nadeel. De gast heeft wel voordeel

parasitisme

de gastheer heeft nadeel, de gast heeft voordeel

Tolerantie

het vermogen van organismen om schommelingen in een abiotische factor te verdragen

optimumkromme

diagram dat voor een abiotische factor de minimale, de optimale en de maximale waarde laat zien

tolerantiegrenzen

de uiterste waarde van een abiotische milieufactor, waarbij individuen van een soort nog net in leven blijven

accumulatie

ophoping, vaak gebruikt voor een schadelijke stof in voedselketens

beperkende factor

de abiotische factor die het minst gunstig is voor een bepaalde soort. Deze ligt het verst van het optimum af

recombinant-DNA-techniek

techniek waarbij delen van het DNA van verschillende organismen bij elkaar gebracht worden

chromosoom

bevat een deel van het erfelijk materiaal van een organisme

genoom

het geheel aan erfelijke informatie in een cel van een organisme

gen

bevat informatie over de vorming van een bepaalde eiwit

allel

een variant van een gen

dominant allel

een allel dat altijd tot uiting komt in het fenotype

recessief allel

een allel dat alleen tot uiting komt in het fenotype als er geen dominant allel aanwezig is

intermediar fenotype

het recessieve allel in een heterozygoot genotype komt ook tot uiting Het fenotype is een mengvorm tussen dominant en recessief

X-chromosomaal overerven

overerving van allelen via het X-chromosoom

autosomale overerving

Overerving van de allelen via de autosomen(alle chromosomen, behalve de geslachtschromosomen X en Y)

stamboom

overzichtelijk schema waarin familieleden staan met hun familieband en het fenotype dat ze voor een bepaalde eigenschap hebben.

mutatie

verandering in het erfelijk materiaal van een organisme

chromosoommutatie

hierbij is sprake van een verandering in de structuur van een chromosoom

Genmutatie

hierbij is sprake van een verandering in de nucleotidenvolgorde van een gen. Bijv. puntmutatie (één nucleotide in het DNA is gewijzigd)

genoommutatie

hierbij is sprake van een verandering in het totaal aantal chromosomen. Ipv 46 meer of minder

recombinatie

het ontstaan van nieuwe combinaties van allelen/genen.

Geslachtelijke voortplanting

reproductie waarbij twee ouderlijke individuen betrokken zijn. Een nakomeling krijgt een combinatie van de genen van beide ouders

Ongeslachtelijke voortplanting

reproductie waarbij 1 ouderlijk individu betrokken is. Er vindt geen bevruchting plaats