Hoofdstuk 2: Het kwetsbaarheid-stressmodel

Risico op psychiatrische aandoening (erfelijkheid)

Bepaald door

• Dichtheid van verwantschap
• Hoeveelheid mensen in zelfde familie ziekte hebben
• Leeftijd waarop familieleden ziek geworden zijn (jonger = groter genetisch risico)

Heritabiliteit

Mate waarin genen belangrijk zijn bij uitlokken van stoornis;mate waarin genetische factoren fenotypische kenmerken kunnen verklaren
≠ maat voor overerfbaarheid van aandoening van ene naar andere generatie (is hier wel mee verwant)

Overerfbaarheid

Herhalingsrisico bij eerstegraadsverwanten (kans dat kind ziekte van ouder krijgt

Monogenetische aandoening

Aandoening die tot stand komt door genetische overdracht van één gen → schiet tekort om overerving van psychiatrische stoornissen te verklaren

Polygenetische aandoening

Aandoening veroorzaakt door meerdere genen → in ieder betrokken gen kan foutje gebeuren (mutatie) wat kans op het ontwikkelen van ziekte licht verhoogt DUS hoeveel te meer mutaties in deze genen, hoe hoger kans op ontwikkelen van ziekte → verklaart waarom meeste psychiatrische stoornissen niet zo vaak overgedragen worden: het is de kwetsbaarheid dat wordt overgeërfd, niet de ziekte zelf!!

Kwetsbaarheid-stressmodel

Psychiatrische aandoening kan begrepen worden als resultaat van complex samenspel tussen

• Erfelijke, biologische kwetsbaarheid (vanaf geboorte)

• multipele stressfactoren (doorheen leven )

Kwetsbaarheid

Iedereen heeft bepaalde kwetsbaarheid voor ontwikkelen van psychiatrische stoornis

→Schadelijke factoren die kwetsbaarheid kunnen beïnvloeden voor en rond geboorte

• Infecties

• Vroege traumatische ervaringen: genetisch materiaal kan wijzigen tijdens leven door extreme omstandigheden waardoor kwetsbaarheid toeneemt = epigentica

Stress

Om ziek te worden moet iemand over een drempel gaan: dit gebeurt doordat verschillende stressfactoren zich opstapelen:

• Psychosociale stressfactoren: positief en negatief

• Lichamelijke-biologische stressfactoren: ziekte

Afhankelijk van kwetsbaarheid zal individu meer/minder stressfactoren nodig hebben dan een ander om de drempel te overschrijven

Hypothalamus-hypofyse-bijnierschorsas (HHB-as)

• Acute stress activeert de as

• Hormonale pathway: hypothalamus (CRH) → hypofyse (ACTH) → bijnierschors (cortisol)

• Effecten van cortisol op lichaam: klaarmaken op stressvolle situatie (bloeddruk, hartritme, bloedsuikerspiegel stijft, meer automatisch, onbewust reageren = fight-flight)

• Negatieve feedbackloop van cortisol op hypothalamus en hypofyse → afgifte stopt + lichaam herstelt, stress voorbij

bij psychiatrische stoornissen wordt HHA-as verstoord: lichaam reageert alsof er voortdurend stress is, geen negatieve feedback

Expressed emotion (EE)

= emotioneel klimaat gekenmerkt door kritiek, vijandigheid en emotionele betrokkenheid van familielid tov patiënt

→ Patiënten in gezinnen met hoge mate van expressed emotion zullen vaker en sneller terugvallen

→ communicatiestijl kan dus ook als pyschosociale stressfactor fungeren, in interactie met biologische kwetsbaarheid

Gen-omgevingsinteractie

Effect van genetische kwetsbaarheid komt enkel tot uiting als trauma plaatsvindt!

Kindling- en sensitisatie-model

Het doormaken van episode vergroot gevoeligheid voor nieuwe episode (episode sensitization) + verhoogt gevoeligheid voor bepaalde stressfactoren (stress sensitization)
→ in het begin duidelijke stressfactor aanwezig, nu gaat aandoening zijn eigen leven leiden

→ stressfactoren verklaren ook mede het verloop van deze stoornissen

Persoonlijkheidsfactoren

Bepaalde persoonlijkheidsfactoren kunnen iemand meer of minder vatbaar maken voor psychiatrische problemen (= predisponerende factoren) of spelen rol bij in stand houden ervan (= onderhoudende factoren)

• Kraepelin: cyclothyme temperament (manie) en depressieve temperament
• Tellenbach: typus melancholicus (verhoogt kans op melancholie)
• Recent onderzoek: neuroticisme en nauwgezetheid zijn predisponerende factoren