mbp

racjonalizm

używanie rozumu (logiki) do wyprowadzania nowej wiedzy ze starej wiedzy wyprowadzanie teorii z istniejących obserwacji wyprowadzanie przewidywań z teorii w celu przetestowania empirycznego

założenia racjonalizmu

• można wyprowadzić wiarygodne wnioski z ustalonych faktów, jeśli używa się logiki • sam w sobie racjonalizm nie ma sposobu na sprawdzenie dokładności faktów

założenia empiryzmu

• dosłownie trzeba to zobaczyć/doświadczyć, żeby uwierzyć • poważnie ogranicza to, co można badać, ponieważ wielu interesujących rzeczy nie można bezpośrednio zaobserwować (np. grawitacji)

wyrafinowany empiryzm

• pozwala na badanie zarówno rzeczy, które można zobaczyć, jak i innych rzeczy, które wywołują efekty, które można zobaczyć • akceptujemy dowody pośrednie

empiryzm

dostarczanie początkowych faktów, na których mogą opierać się teorie testowanie przewidywań wynikających z teorii i sprawdzanie, czy są dokładne

nauka (podział) wg. Carl’a Gustaw’a Hempel’a

nauka jako 1. kompresja 2. adaptacja

poznanie to proces (kompresji) upraszczania informacji (poprzez ustalanie reguł) następnie (adaptacja) dostosowanie reguł do rzeczywistości (przez weryfikację reguł)

założenia nauki

• wiedza o rzeczywistości (oparta na poznaniu) • tworzenie zasad/reguł

2 cele nauki wg. Brzeźińskiego

• zewnętrzne (wobec nauki) – czemu nauka ma służyć • wewnętrzne (wewnątrz nauki) – jaka nauka ma być

czym jest brzytwa Ockhama

• zasada ekonomi myślenia postulat by bez potrzeby nie mnożyć bytów (wyjaśnień/teorii) • w skrócie: z dwóch równie dobrych wyjaśnień (teorii) prostsze (czyli wymagające mniej założeń) wygrywa • w nauce jednak traktujemy to jako heurystykę (reguła kciuka), zwaną regułą parsymonii • UWAGA! Nie zawsze działa

czym jest falsyfikowalność?

inherentna możliwość udowodnienia odrzucenia (każdego) stwierdzenia

kiedy twierdzenie jest nazywane falsyfikowalnym?

wtedy, gdy można wymyślić obserwację lub argument, który dowodzi, że dane twierdzenie jest fałszywe pewność → falsyfikacja

TEORIA może być uznana za naukową jedynie jeżeli jest możliwe udowodnienie jej nieprawdziwości

czemu służy replikowanie?

1. zdobyciu pewności → więcej pośrednich „dowodów”

2. rzetelność jako mechanizm samokorygujący – sprawdzamy czy nie popełniliśmy błędów błędy mogą być wynikiem złych procedur błędy jako wynik złych teorii → zła kompresja (uogólnienia)

czym są założenia?

•wstępnie przyjęte fakty, które nie wymagają dowodu w ramach określonej teorii/paradygmatu

założenia nauki

• istnieje prawdziwy, fizyczny wszechświat • wszechświat jest zasadniczo uporządkowany • zasady, które definiują funkcjonowanie wszechświata, mogą zostać odkryte • wszystkie idee są tymczasowe, potencjalnie zmienione przez nowe informacje

czym są fakty?

zdarzenia, które można zaobserwować, większość „faktów” psychologii to zachowania

czym są konstrukty?

wywnioskowane z obserwacji bardziej ogólne/abstrakcyjne/złożone niż obserwacje wyjaśniające obserwacje przykład: Inteligencja używane „tak jakby” naprawdę istniały

jakie są możliwe problemy/błędy dotyczące faktów → konstruktów?

reifikacja konstruktu (konkretyzm) • błąd logiczny gdy mylimy konstrukt z faktem efekt Barnuma/Forera (horoskopowy) • twierdzenie, które tylko pozornie ma charakter wyjaśniający • niejasność interpretacji, pseudo

jeśli wszystkie przesłanki są prawdziwe/poprawne i jeśli rozumowanie jest poprawne, to…

wniosek jest prawdziwy

czym jest rozumowanie?

wyciąganiem wniosków i konkluzji ze znanych lub przyjętych faktów

rozumowanie dedukcyjne (góra → dół)

typ logiki, w którym od ogólnego stwierdzenia przechodzi się do konkretnego przypadku

fałszywy sylogizm jest…

oparty na nieprawdziwej przesłance

klasyczny przykład sylogizmu arystotelesowskiego

wszyscy ludzie są śmiertelni Sokrates jest człowiekiem dlatego Sokrates jest śmiertelny

rozumowanie indukcyjne (dół → góra)

polega na przejściu od szeregu szczegółowych przypadków do ogólnego stwierdzenia

wniosek w rozumowaniu indukcyjnym nigdy nie jest…

pewny

opracowujemy teorie poprzez…

logikę indukcyjną

testujemy teorie poprzez…

generowanie przewidywań poprzez logikę dedukcyjną i empiryczne (indukcyjne) weryfikowanie tych przewidywań

teoria nie równa się…

opinia

definicja, założenia teorii

uproszczona struktura do wyjaśniania złożonych zjawisk, innymi słowy teoria wyjaśnia, jak działa natura opiera się na kilku obserwacjach organizuje fakty

co opisuje prawo naukowe?

opisuje, co natura robi w określonych warunkach (zwykle za pomocą wzoru matematycznego) w chemii i fizyce jest ich sporo – w naukach społecznych nie

cechy “dobrych” teorii

wyjaśniające i predykcyjne • przydatne – opisują znane fakty i dają prognozy dla nowych obserwacji precyzyjne – trafne • dokładnie przewidują efekty uogólnialne • dają szeroki obraz rzeczywistości – można je uogólnić do wielu sytuacji proste

czym są modele w nauce, czemu służą

uproszczony opis, zwłaszcza matematyczny, systemu lub procesu, wspomagający obliczenia i przewidywania modele pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć systemy, które są zbyt złożone lub trudne do zaobserwowania lub zrozumienia celem modeli nie jest dopasowywanie do danych, lecz precyzowanie pytań

cykl badań empirycznych

czym jest pomysł w procesie badawczym?

generowanie i definiowanie, najważniejsza część procesu badawczego • decyzja, co będzie przedmiotem badania kształtuje cały proces

charakterystyka badań podstawowych

badają podstawowe kwestie dotyczące rzeczywistości bez szczególnego powodu do studiowania, z wyjątkiem zdobycia lepszej wiedzy na temat tego, jak te procesy zachodzą przykład: badania nad ekspresją genów pytania o podstawowe zależności, zasady

charakterystyka badań praktycznych

badają kwestie, które mają wpływ na codzienne życie przykład: jakie praktyki organizacyjne zmniejszają wypalenie zawodowe dostarczają rozwiązania konkretnych (codziennych) problemów

charakterystyka analizy danych

zwykle przy użyciu procedur statystycznych, ale można również ocenić je jakościowo → opisać procedury statystyczne są zazwyczaj wybierane w fazie projektowania, ale mogą być w niewielkim stopniu dostosowywane częstym błędem jest nie przemyślenie procedur statystycznych przed przystąpieniem do zbierania danych

charakterystyka interpretacji wyników statystycznych

próba zrozumienia wyników jak wyniki odnoszą się do zadanego pytania badawczego? jak wyniki odnoszą się do innych faktów w tej dziedzinie? czy istnieje alternatywna interpretacja?

charakterystyka komunikowania wyników (kluczowe, ważne!)

recenzja (peer review) → inni eksperci oceniają Twoją pracę, kontrola: jakości, obiektywności i metod umożliwia replikację

etyczny to…

zgodny z grupowymi lub zawodowymi standardami postępowania

zagadnienia etyczne, które trzeba mieć na uwadze podczas przeprowadzania badania to…

dobrowolne uczestnictwo (nie)krzywda badanych anonimowość lub poufność (nie)oszukiwanie badanych analiza i prezentacja wyników

czym jest debriefing?

sesja poeksperymentalna z badanymi, w czasie jej trwania można zidentyfikować i skorygować wszystkie problemy, które wynikają z uczestnictwa w eksperymencie ma na celu między innymi wyjaśnienie uczestnikom celu badania, jego przebiegu oraz metod, które zostały zastosowane

czym są i czym się różnią anonimowość i poufność?

anonimowość

kiedy dozwolone jest oszukiwanie badanych?

gdy badanie ma jakiś szczytny cel czasami (w przypadku eksperymentów laboratoryjnych) wskazane jest ukrycie celu badania jeżeli badacz ukrywa swoją tożsamość musi mieć ku temu poważne naukowe uzasadnienie

kodeksy etyki zawodowej

wiele organizacji badaczy tworzy i publikuje sformalizowane kodeksy etyczne, które określają dopuszczalne zachowania profesjonalnego badacza. np. kodeks etyczny Amerykańskiego Stowarzyszenia Badania Opinii Publicznej (AAPOR)   wiele zasad etycznych dotyczących badań naukowych zostało zapisanych w USA jako normy prawa federalnego specjalna komisja etyczna

etapy planowania procesu badawczego

konceptualizacja wybór metody badawczej operacjonalizacja populacja i dobór próby obserwacje  przetwarzanie danych analiza zastosowanie przegląd procesu planowania badania elementy oferty badawczej

czym jest konceptualizacja?

zdefiniowaniem terminów, zmiennych i ich relacji, które będą analizowane w ramach badania, w toku konceptualizacji powstaje uzgodniona dla celów badania definicja danego pojęcia

czym jest operacjonalizacja?

wyborem techniki pomiaru, w badaniach znaczenie zmiennych jest determinowane przez technikę pomiaru

elementy oferty badawczej

problem lub cel  przegląd literatury  obiekt badań   pomiar   metody zbierania danych   harmonogram   analiza   budżet

co ma na celu model idiograficzny?

pełne zrozumienie konkretnego zjawiska przy wykorzystaniu czynników przyczynowych

co ma na celu model nomotetyczny?

wyjaśnienie ogólne przy wykorzystaniu niewielu odpowiednich czynników przyczynowych

trzy klasy pomiaru i ich przykłady

1. przedmioty bezpośrednio obserwowalne np. kolor jabłka

2. przedmioty pośrednio obserwowalne np. odpowiedź “kobieta” w kwestionariuszu przy pytaniu o płeć

3. przedmioty nieobserwowalne

obraz mentalny to…

np. słowo uprzedzenia

koncepcja to…

zbiór obrazów mentalnych

pojęcie to…

konceptualizacja danej koncepcji

reifikacja to…

postrzeganie pojęć jako przedmiotów rzeczywistych

wskaźnik to…

znak obecności lub nieobecności danego pojęcia

2 rodzaje wskaźników

proste złożone

wymiary to…

możliwe do wyszczególnienia aspekty pojęcia pojęcia mogą mieć różne wymiary

3 rodzaje definicji i ich definicje

1. realna

wartość zmiennej to…

cecha np. status zatrudnienia to zmienna o wartościach "zatrudniony" i "bezrobotny"

zmienna to…

logiczny zbiór wartości np. status zatrudnienia to zmienna o wartościach "zatrudniony" i "bezrobotny"

4 poziomy pomiaru

nominalny porządkowy interwałowy ilorazowy

charakterystyka pomiaru nominalnego

zmienne, których wartości są jedynie wzajemnie rozłączne i wyczerpujące, to miary nominalne. np. kolor włosów, płeć.  zmienne "mężczyzna" i "kobieta" nie mają żadnej dodatkowej struktury (poza tym, że są wzajemnie rozłączne i wyczerpujące).

charakterystyka pomiaru porządkowego

zmienne o wartościach, które możemy logicznie uporządkować, to miary porządkowe. np. klasa społeczna, poziom intelektualny dzięki zmiennym porządkowym można określić, że dwie osoby są takie same albo różne oraz określić, że jedna z nich jest "bardziej" od drugiej

charakterystyka pomiaru interwałowego

dla wartości niektórych zmiennych (miar interwałowych) odległości między nimi mają znaczenie logiczne odległości między wartościami mogą być wyrażane w postaci standardowych interwałów o określonym znaczeniu porównując dwie osoby w kategoriach zmiennej interwałowej, można stwierdzić, że są one od siebie różne (

charakterystyka pomiaru ilorazowego

wartości składające się na zmienną są oparte na prawdziwym punkcie zerowym. np. skala temperatury Kelvina jest jednym z tego typu mierników, ponieważ rozpoczyna się ona od zera absolutnego

na czym polega rzetelność?

na tym, że dana technika, stosowana do tego samego przedmiotu, daje za każdym razem taki sam wynik rzetelność nie zapewnia poprawności wyniku

4 metody umożliwiające badaczowi poprawienie rzetelności pomiarów

metoda testu powtórnego

trafność odnosi się do…

zakresu, w jakim miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla prawdziwe znaczenie danego pojęcia

4 typy standardów oceny trafności

trafność: fasadowa kryterialna teoretyczna treściowa

charakterystyka trafności fasadowej

odnosi się do tego czy narzędzie pomiarowe mierzy adekwatnie do przedmiotu badania czy pomiar tak na pierwszy rzut oka ma coś wspólnego z rzeczywistością?

charakterystyka trafności kryterialnej

odnosi się do tego w jakim stopniu wyniki pomiaru korelują z zewnętrznymi kryteriami dzieli się na diagnostyczną i prognostyczną

charakterystyka trafności teoretycznej

opiera się na logicznych powiązaniach między zmiennymi

charakterystyka trafności treściowej

oznacza zakres, w jakim miernik obejmuję skalę znaczeń zawartych w pojęciu czy pomiar jest adekwatny do konstruktu teoretycznego (czy faktycznie badamy to co założyliśmy w definicji)?

trafność zewnętrzna

(populacyjna/ekologiczna) – czy wynik pomiaru można uogólnić na inne populacje i warunki?

trafność kryterialna diagnostyczna

czy wynik pomiaru pozwala pośrednio wnioskować na temat teraźniejszości

trafność kryterialna progonostyczna

czy wynik pomiaru pozwala pośrednio wnioskować na temat przyszłości

trafność różnicowa i zbieżna

różnicowa

zmienne zależne

(Y) ulegające wpływom

zmienne niezależne

(X) wywierające wpływ na zależnych

zmienne klasyfikacyjne

odnoszą się do danej klasyfikacji np. płeć

zmienne manipulacyjne

poddają się manipulacji badacza np. intensywność oświetlenia w pomieszczeniu

zmienne ilościowe

na ich wartościach można dokonywać operacji matematycznych np. wiek

zmienne jakościowe

nie przyjmują postaci liczbowej, ale bardziej opisową np. typ osobowości

zmienne ciągłe

przyjmują dowolną wartość w określonym zakresie np. temperatura

zmienne dyskretne

przyjmują określoną, skończoną liczbę wartości np. ilość dzieci w rodzinie (nie może być np. 2,5 dziecka)

zmienne dwuwartościowe (dychotomiczne)

np. odpowiedź w teście (poprawna, nie poprawna), wzrost (wyższy, niższy (od średniej))

zmienne wielowartościowe (w obrębie zmiennych wielowartościowych → trójwartościowe (trychomiczne))

np. miejsce zamieszkania, czas reakcji

4 zmienne według klasy Stevensa

1. zmienne nominalne

2. zmienne porządkowe

3. zmienne interwałowe (przedziałowe)

4. zmienne ilorazowe (stosunkowe)

zmienne istotne to…

zmienne niezależne (lub odpowiednio opisujące), którym można przypisać wysoki wpływ (korelację) na zmienną zależną (lub opisywaną)

zmienne nominalne to…

zmienne, które mają kategorie lub klasy, które nie mają porządku ani hierarchii są używane do klasyfikowania danych w różne grupy, ale nie można ich uporządkować według wartości przykłady: płeć (mężczyzna, kobieta), kolor oczu (niebieski, zielony, brązowy), narodowość (Polak, Niemiec, Francuz).

zmienne porządkowe to…

zmienne, które mają określoną hierarchię lub porządek, ale różnice między kolejnymi kategoriami nie są mierzalne można je uporządkować, ale nie wiadomo, jak dużą różnicę reprezentuje każdy stopień przykłady: oceny w szkole (A, B, C, D), poziom satysfakcji (bardzo zadowolony, zadowolony, niezadowolony), stopnie wojskowe (kapitan, major, pułkownik)

zmienne interwałowe (przedziałowe) to…

zmienne, w których różnice między wartościami są mierzalne, ale brak absolutnego punktu zerowego można wykonywać operacje takie jak dodawanie i odejmowanie, ale nie można mnożyć ani dzielić przykłady: temperatura w stopniach Celsjusza lub Fahrenheita, rok w kalendarzu (np. 2000, 2001, 2002).

zmienne ilorazowe (stosunkowe) to…

zmienne, które mają absolutny punkt zerowy, co oznacza, że można wykonywać wszystkie operacje matematyczne, w tym mnożenie i dzielenie różnice i proporcje między wartościami są miarodajne.

zmienne istotne i nieistotne

przykład: "osiągnięcia szkolne"   wzrost

zmienne ważne i zakłócające

zmienne ważne

pytania badawcze

podział

charakterystyka pytań rozstrzygnięcia

na podstawie określonego stwierdzenia, dopuszczając tylko dwa możliwe wyniki – TAK /NIE