młoda polska

Pan Młody - Lucjan Rydel

inteligencja - chłopoman, poeta, ożenił się z chłopką Jadwigą, ukazał mu się Hetman

Panna Młoda - Jadwiga Mikołajczykówna

chłopi - panna z Bronowic, trzyma się zasad i reguł panujących na wsi

Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer

inteligencja - ożenił się z chłopką Anną Mikołajczykówną, nie wypełnił poleceń Wernyhory

Gospodyni - Anna Tetmajer

chłopi - z domu Mikołajczykówna, żona Gospodarza, mąż jest jej uległy

Isia - Jadwiga Tetmajer

inteligencja/chłopi - córka Anny i Włodzimierza, wyzywa Chochoła

Marysia - Maria Susuł

chłopi - z domu Mikołajczykówna, żona Wojtka, ukazuje jej się Widmo, którym jest duch jej byłego narzeczonego

Wojtek - Wojciech Susuł

chłopi - kochający mąż Marysi, szybko traci siły do tańca

Jasiek - Jan Mikołajczyk

chłopi - młody parobek marzący o bogactwie, zgubił złoty róg schylając się po czapkę z pawiki piórami

Kuba - Jakub Mikołajczyk

chłopi - najmłodszy syn Jacentego Mikołajczyka, brat Panny Młodej, posłuszny Czepcowi

Ojciec - Jacenty Mikołajczyk

chłopi - ojciec Anny, Jadwigi, Marysi, Jana i Kuby, chłop z Bronowic

Poeta - Kazimierz Przerwa - Termajer

inteligencja - dekadent, salonowiec, chętny do flirtów z kobietami, ukazuje mu się Rycerz oskarżający go o usypianie narodu

Dziennikarz - Rudolf Starzewski

inteligencja - redaktor konserwatywnego „Czasu", uznaje wieś jako arkadię, gardzi chłopami, ukazuje mu się Stańczyk, który oskarża go o usypianie narodu

Nos - Tadeusz Noskowski/ Stanisław Czajkowski/ Stanisław Przybyszewski

inteligencja - dekadent, pasjonat muzyki Chopina i alkoholu, należy do cyganerii artystycznej

Radczyni - Antonina Domańska

inteligencja - ciotka Pana Młodego, uważa, że chłopi i inteligenci nigdy nie dojdą do porozumienia, nie zna realiów wiejskiego życia

Haneczka - Hanna Rydel

inteligencja - młodsza siostra Pana Młodego, bawi się z siostrami Pareńskimi i drużbami na weselu

Zosia - Zofia Pareńska

inteligencja - córka Elizy Pareńskiej i lekarza, bawi się na weselu z drużbami, przyszła żona Tadeusza Boya- Żeleńskiego

Maryna - Maria Pareńska

inteligencja - córka Elizy Pareńskiej i lekarza, bawi się z drużbami i flirtuje z Poetą

Czepiec - Błażej Czepiec

chłopi - zainteresowany sytuacją polityczną, świadomy potrzeby odzyskania wolności przez kraj i siły warstwy chłopskiej, dumny ze swojego pochodzenia, porywczy i awanturniczy

Czepcowa

chłopi - żona Czepca, typowa chłopka, wdaje się w kłótnię z porywczym mężem

Kasper - Kasper Czepiec

chłopi - chłop z Bronowic, spokrewniony z Czepcem

Klimina

chłopi - gospodyni z Bronowic, wdowa po wójcie, swatka

Kasia

chłopi - druhna na weselu, uwodzi Kaspra, wpada w ręce Nosa

Staszek

chłopi - parobek, zajmuje się koniem Wernyhory, znajduje złotą podkowę

Żyd - Hersz Singer

Żydzi - zwany Mośkiem, karczmarz z Bronowic, ojciec Racheli, Czepiec ma u niego dług

Rachela - Pepa Singer

Żydzi - kobieta wyemancypowana, zafascynowana młodopolską kulturą, proponuje zaproszenie na wesele Chochoła, imponuje Poecie

Ksiądz

chłopi - ostrzega Państwa Młodych przed realiami i codziennością małżeństwa, pośredniczy w sporze między Żydem a Czepcem

Dziad

chłopi - bardzo ubogi gość weselny, pamięta o rabacji galicyjskiej, ukazuje mu się Upiór, czyli duch Jakuba Szeli

Muzykant

artysta - popada w konflikt z Czepcem, odmawia grania, bo uważa, że zagrał już za tyle, za ile mu zapłacono

Chochoł

osoba dramatu - słomiana kukła okrywająca krzak róży, sprowadza zjawy, usypia weselników i wprowadza ich w chocholi taniec, symbol zmartwychwstania

Widmo - Ludwik de Laveaux

osoba dramatu- ukazuje się Marysi, jest to duch jej zmarłego narzeczonego; wspomnienie nieszczęśliwej miłości do dziewczyny w weselną noc, symbol niespełnionej miłości romantycznej

Rycerz - Zawisza Czarny

osoba dramatu - ukazuje się Poecie, krytykuje Poetę za usypianie narodu i chce ożywić jego twórczość, symbol potęgi fizycznej i duchowej

Stańczyk

osoba dramatu - ukazuje się Dziennikarzowi, demaskuje zachowawczą postawę Dziennikarza, oskarżając go o bierność, wręcza mu kaduceusz (błazeńską laskę), symbol mądrości politycznej

Hetman - Franciszek Branicki

osoba dramatu - ukazuje się Panu Młodemu, potępia bratanie się inteligencji z chłopami, symbol zdrady narodowej i prywaty

Upiór - Jakub Szela

osoba dramatu - ukazuje się Dziadowi, jest duchem Jakuba Szeli, jest symbolem zbrodni z czasów rabacji galicyjskiej, o której pamięć może doprowadzić do przymierza między warstwami

Wernyhora

osoba dramatu - postać pół legendarna, wróżbita przepowiadający niepodległość Polski i jej pojednanie z Ukrainą, ukazuje się Gospodarzowi, wybierając go do roli przywódcy powstania, widzą go również inni weselnicy

Stanisław Wyspiański

autor "Wesela"

Czas trwania epoki

od 1890 do 1918

1891 r wydanie pierwszego tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera
1918 koniec I wś, odzyskanie niepodległości

modernizm

nowe zjawiska zrywające z pozytywistycznym realizem i obiektywizmem

Neoromantyzm

powrót do ideałów romantycznych, związek z tradycją romantyczą (odrodzenie metafizyki, indywidualizm, przesycenie literatury i sztuki liryzmem, zwrot ku tematyce narodowo-patriotycznej)

dekadentyzm

kryzys duchowy, świadomość upadku dotychczasowych wartości nacechowana biernością, pustka wewnętrzna

Fin de siècle

zwrócenie uwagi na schyłkowy charakter epoki, któremu towarzyszył rozpad tradycyjnych wartości

katastrofizm

Przekonanie o zagładzie świata, zbliżający się koniec cywilizacji

cyganteria artystyczna

bohema, stowarzyszenie artystów, których ekscentryczny styl życia stanowił protest przeciwko normom, konwenansom, zasadom społecznym

filister

człowiek bez aspiracji, małostkowy, obojętny na dobro ogółu; drobnomieszczanin; jego moralność sprowadzała się jedynie do zewnętrznej przyzwoitości, za którą kryła się obłuda

Artur Schopenhauer

pesymizm (świat jest z natury pełen cierpienia i zła, wątpienie w jego sens)
świat jest moim wyobrażeniem - świat nie jest poznawalny, dlatego podlega SUBIEKTYWNEMU postrzeganiu
osiągnięcie nirwany

nirwana

stan całkowitego wyzwolenia od cierpienia, pragnień; poczucie spokoju i zapomnienia

belle epoque

piękna epoka, czas spokoju i dostatku od lat 70. XX wieku do wybuchu I wojny światowej

Friedrich Nietzsche

nietzscheanizm (nihilizm - przekonanie o upadku dotychczasowych idei)
przeciwstawienie się przeciętności
wiara w nadczłowieka (jednostkę, której intelektualna, duchowa i fizyczna przewaga pozwala stawać ponad prawem)
Bóg umarł - uznawanie chrześcijaństwa za religię szkodliwą, ponieważ hamuje człowieka w dodze do urzeczywistnienia woli mocy

Henri Bergson

intuicjonizm (podstawowe narzędzie do poznawania rzeczywistości to intuicja, rodzaj instynktu)
wszechświatem i człowiekiem kieruje ELAN VITAL - pęd życiowy, nieprzerwany
istnienie podlega nieustannym przemianom

nihilizm

postawa odrzucająca wszelkie obowiązujące normy i wartości w życiu społecznym; absolutny sceptycyzm;

parnasizm

głównym nurtem epoki przejściowej między romantyzmem a symbolizmem, oddziałując również na modernizm oraz pokolenie Młodej Polski. Związany jest ze wzorcami klasycznymi, charakteryzuje się dążeniem do doskonałości formalnej, refleksyjno-filozoficznym tonem oraz obiektywizmem.

Naturalizm

kierunek w literaturze i sztuce, świat ludzi w utworach obnaża swoje ciemne strony. jest skażony patologią, jest brutalny i smutny. metoda naturalistów polegać miała na dokładnym rejestrowaniu zjawisk życia z pominięciem ich oceny, interpretacji oraz bezwzględnym unikaniem idealizacji świata.

ukazywanie prawdziwości świata

sztuka dla sztuki

hasło przedstawicieli modernizmu (Młodej Polski) domagających się, by sztuka nie realizowała żadnych zobowiązań społecznych, lecz skupiła się wyłącznie na samej sobie i wyrażała świat wewnętrzny artysty, służyć miała tylko celom esyeyucznym

Victor Cousin

symbolizm

kierunek w literaturze i sztuce z przełomu XIX i XX w., posługujący się symbolem jako podstawowym środkiem wyrazu

impresjonzim

-przelotne wyrażenie, subiektywność doznań
-nastrojowość
- ma przede wszystkim wytwarzać odpowiedni nastrój u odbiorcy

synestezji - jednoczesnego oddziaływania na wszystkie zmysły odbiorcy, przemieszania zmysłowych wrażeń: np. kolor pachnie, a zapach lśni; przykład w znanym tytule: Melodia mgieł nocnych;

muzyczności utworu - ulubione środki wyrazu to wyrazy
dźwiękonaśladowcze, onomatopeje, upodobnienia, epitety barw i kształtów;

plastyczności - dla twórczości impresjonistów charakterystyczne są kolory rozmyte, pastelowe, unikanie kontrastów i szybkiego ruchu.

ekspresjonizm

jego nazwa pochodzi od ekspresji, czyli wyrażania, eksplikacji uczuć

- upodobanie do swoistej przesady i oscylowania pomiędzy skrajnościami: silnie skontrastowanego obrazowania, wyostrzonych kolorów, gwałtownego, szaleńczego ruchu

- kipi od obrazowych metafor, dominują w nim krzyczące barwy, a wszystko razem sprawia wręcz wrażenie przerysowania

poeci przeklęci

grupa poetów zbuntowanych przeciw społeczeństwu, normom obyczajowym, popadających często w konflikt z prawem

tematyka przemijania śmierci zła erotyzmu

secesja

harakteryzował się przede wszystkim odrzuceniem wcześniejszych tendencji.

Charakterystycznymi cechami stylu secesyjnego są: płynne, faliste linie, ornamentacja abstrakcyjna bądź roślinna, inspiracje sztuką japońską, swobodne układy kompozycyjne, asymetria, płaszczyznowość i linearyzm oraz subtelna pastelowa kolorystyka.

Confiteor

Stanisław Przybyszewski

-sztuka jest najwyższą wartością
-poeta powinien mieć absolutną wolność
-sztuka nie ma żadnego celu, nie musi być pouczająca, ma wyrażać artystę

Eviva l'arte

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

-podkreślenie wartości sztuki
-poeta nie posiada wartości materialnych, poetom dają przewagę słowa
-wybrani mają talent (Bóg im go dał), daje to poczucie dumy

manifest

odezwa lub deklaracja publiczna zawierająca program działania organizacji/grupy

Koniec wieku XIX

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

-monolog wewnętrzny złożony z pytań i odpowiedzi
-rożne postawy (bierne i czynne) wobec przeciwności losu
-człowiek jest słaby, bezradny, zniechęcony, obojętny, bezsilny; poczucie niemożności
-postawy nie przynoszą skutków

Nie wierzę w nic

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

-niemożnośc artysty: nie może przedstawić wszystkiego, czego chce
-nirwana (oderwanie od cierpienia, zatrzymanie myśli, poczucie spokoju i zapomnienia)

Hymn do Nirwany

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

- modlitwa, litania na cześć nicości

Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach

Jan Kasprowicz. Impresjonizm (zmienność, elementy przyrody w różnych porach dnia, barwy słońca i swiatło, dźwięk, zapak - syntestezja, wilgotna biel) i symbolizm (limba i krzak są uosobione, odnoszą się do człowieka)

Podmiot liryczny nie ujawnia się w utworze wprost. Daje jedynie wyraz swoim obserwacjom oraz refleksjom.
- KRZAK RÓŻY człowiek zagubiony, płochliwy, lękający się, Bezbronny, stawający przed trudnościami i przeciwnościami losu. Młoda istota, które nie poddaje się, chce działać
- LIMBA człowiek starszy, który się poddał. wypalenie, rezyfnacja

Dies irae

Jan Kasprowicz
ekspresjonizm i katastrofizm
-opis końca świata, Sądu Ostatecznego
-strach, lęk przed Bogiem
-każdy człowiek jest splamiony grzechem
-wołanie o pomoc bez nadziei
-ból, cierpienie, rozpacz
-Sąd bedzie trwał długo, kara jest nieunikniona

Księga ubogich

Jan Kasprowicz franciszkanizm
-ludzie są zabiegani i chciwi
-szukanie pozytywów, zachwut nad pięknem natury
-dostrzeganie dobrych stron życia
-spokój, stoicyzm, carpe diem

Franciszkanizm

postawa światopoglądowa, miłość do Boga, ludzi i świata przyrody, dobrowolne ubóstwo i pokora

Deszcz jesienny

Leopold Staff dekadentyzm, impresjonizm
-ponuty, smutny, pesymistyczny, melancholijny nastrój wiersza
- jesień, pada deszcz
-monotonia (refren), muzyczność, powtórzenia, zatrzymania, onomatopeje, INSTRUMENTACJA GŁOSKOWA

1 zwrotka zapadający zmrok, smutny krajobraz (obraz wewnętrzny duszy)
3 zło świata bezpośrednio nie odnosi się do podmiotu; czike się samotny, ale nie ma konkretnej przyczyny
4 ogród metafora duszy: przygnęvienie, czucie pustki, brak chęci i wypalenie

dostrzega zło, wrażenie wywołane pogodą

Kowal

Leopold Staff symbolizm
- regularna forma sonetu
- opis swojej duszy (która nie jest wypalona), jest w nim potencjał, możliwości, ale nie są całkowicie uporządkowane
-serce ma być silne, ma kształtować duszę/charakter
-chce stworzyć człowieka silnego, wytrwałęgo, przekonanego o swojej wartości (nadczłowiek)

Sonet szalony

Leopold Staff franciszkanizm
-osoba prowadząca beztroskie, swobodne życie, carpe diem
-poczycie wolności
-radość z prostego życia z dnia na dzień

O miłości wroga

franciszkanizm
-pokora, przyjmowanie tego, co robi wróg z pokorą i spokojem
-ulga, motywacja, wolność od nienawiści, podmiot czuje się spokojny, jest lepszym człowiekiem niż jego wróg
-wroga niszczą wyrzuty sumienia
-podmiot i tak się za wroga modli, mimo że ten zasługuje na karę Swidrygajłow

Curriculum vitae

Leopold Staff klasycyzm humanizm

Przedśpiew

Leopold Staff klasycyzm humanizm

"Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)"

Kazimierz Przerwa Tetmajer
-podmiot: mgły (zjawisko przyrody)
-sytuacja liryczna: noc nad tatrzańskim stawem
-impresjonzim: ukazanie ruchu, zmienność, ultoność, światło księżyca, zapach wonnych kwiatów, szumy powietrsza
-oddziaływanie na zmysły (synestezja)
-podmiot jest zachwycony widokiem, fascynacja; chce pokazać i przelać przez opis ten obraz

Lubię, kiedy kobieta

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Wiersz jest przykładem liryki bezpośredniej, zawiera osobiste wyznanie. Podmiot liryczny zdradza spory dystans względem zaistniałej sytuacji, traktuje ją bez szczególnego zaangażowania emocjonalnego. Już samo użycie słowa „lubię" wyznacza skalę uczuć, daleką od zaangażowania czy miłości.

Femme fatale (kobieta fatalna)

archetypiczne określenie kobiety niegodziwej, przynoszącej mężczyźnie zgubę, amoralnej, zwodniczej i egoistycznej.

Stanisław Wyspiański

malarz projektant pisarz reformator teatru

geneza utworu wesele

20 listopada 1900 ślub poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną, córką gospodarza z Bronowic

chłopomania

ludomania; przesadne i naiwne idealizowanie chłopów i życia na wsi

relacje między chłopami a inteligencją

w relacjach pojedyńczych jednostek możliwe jest porozumienie, jednak do proozumienia narodowego nie może dojść: przejawy ugody są powszechne, zjednoczenie jest tylko pozorne - różnice między grupami są zbyt duże. Ponadto przeszłość (rabacja galicyjska) nie daje o sobie zapomnieć

pan młody

Lucjan Rydel, poeta i dramaturg, przyjaciel Wyspiańskiego

panna młoda

Jadwiga Mikołajczykówna- panna z Bronowic, siostra Anny i Marysi, młoda, trochę naiwna i prostolinijna, trzyma się zasad i reguł panujących na wsi

Gospodarz

Włodzimierz Tetmajer, malarz

Gospodyni

Anna Tetmajerowa z Mikołajczyków

Marysia

Maria Susuł, Mikołajczykówna

Poeta

Kazimierz Przerwa-Tetmajer, poeta

Dziennikarz

Rudolf Starzewski, redaktor krakowskiego „Czasu"

Radczyni

Antonina Domańska, ciotka Rydla

Rachela

Józefa Pepa Signer, córka karczmarza

Czepiec

Błażej Czepiec, pisarz gminny

Klimina

Anna Klimina, chłopka z Bronowic, wdowa po wójcie, rezolutna swatka, nie obraża się na pewne aluzje Radczyni odnośnie jej wieku i urody

Nos

Tadeusz Nosowski, Stanisław Czajkowski, Stanisław Przybyszewski

Ojciec

Jacek Mikołajczyk

Jasiek

Jan Mikołajczyk, brat Panny Młodej

Kuba

Jakub Mikołajczyk, brat Panny Młodej

Maryna

Maria Pareńska, starsza siostra Zofii