Divan Edebiyatı

Tevhid

Tevhid

Tanrı’nın birliği ve ululuğu

Münacaat

Tanrı’ya yalvarış, yakarış

Mısra-i berceste

En güzel dize

Naat

Hz. Muhammed’e övgü

Mersiye

Devrin önde gelen birinin ölümünün ardından üzüntü bildirmek için

Ağıt

Methiye(tür)

Devrin önde gelen kişilerine övgü

Hicviye

Bir kimseyi yermek, eleştiri

Fahriye

Şairlerin kendilerini övmek için yazdıkları şiirler

Nazire

Bir şairin başka bir şiirinin başka bir şairce aynı ölçü, aynı kafiye ve redifle yazılan benzerine verilen isim

Matla

Gazelin/Kasidenin ilk beyiti

Makta

Gazelin/Kasidenin son beyiti

Hüsn-i matla

Matladan sonra gelen beyit

Hüsn-i makta

Maktadan önce gelen beyit

Beytü’l gazel ya da şah beyit

Gazel’in en güzel beyiti

Mahlas beyti

Şairin mahlasının geçtiği beyit

Genelde makta beyit ya da bir önceki

Yek-ahenk

Gazelin tüm beyitleri arasında anlam bütünlüğü varsa

Yek-âvaz

Gazelin tüm beyitleri aynı güzellikteyse

Âşıkhâne

Lirik

Aşkla ilgili her şey

Fuzulî

Rindâne

Yaşamaktan zevk alma, içki, dünya hayatına aldırış etmeme

Bakî

Şûhâne

Kadın ve ten zevkleri

Nedim

Hikemî

Hayat dersi veren, öğretici

Nabi

Beytü’l Kaside

Kasidenin en güzel beyiti

Nesip(teşbih)

Başlangıç kısmı

Konuyla ilgisi olmayan betimlemeler

5-8 beyit

Kasideler isimlerini bu bölümde betimlenen şeye göre alırlar örn. Su kasidesi

Bahariye

Nesip bölümünde bahardan bahsedilen kasideler

Şitaiyye

Nesip bölümünde kıştan bahsedilen kasideler

Iydiyye

Nesip bölümünde bayramdan bahsedilen kasideler

Girizgâh

Asıl konuya geçiş

Tek beyit

Methiye bölümüne geçiş

Methiye(kaside)

Övülecek kişinin övüldüğü bölüm

En uzun

Fahriye

Şairin kendini ve sanatını övdüğü bölüm

Tegazzül

Kasidedeki kafiye ve ölçüye uygun olan, araya sıkıştırılan gazel

Taç beyit

Şairin adının/mahlasının geçtiği bölüm

Dua

Sön bölüm

Övülen kişiye dua edilir

Miyan

Şarkıların 3. dizesi

En güzel dize olmasına dikkat edilir

Nakarat

Dörtlük sonlarında tekrar edilen dizeler

Mahallîleşme akımı

16. yy’da Bakî ile başlar Nedim ile devam eder

    İstanbul doğası, ağzı, yaşamı şiire girer

Gül

Sevgilinin yüzü ve yanağı

Bülbül

Gülün sevgilisi

Bülbül’ün güzel sesi

Şairin şiirleri

Afet

İnsanı uğruna ölünecek kadar aşk belalarına düşüren güzeller için kullanılır.

Bâde

Şarap, içki

Padişah

Sevgili

Pervane

Âşık

Servi

Sevgili

Gamze

Bakış

Ok

Kirpik

Nergis

Göz

Gonca

Sevgilinin ağzı

Lâle

Sevgilinin yanağı ve aşığın göz yaşları

Sümbül

Sevgilinin saçı

Ateş

Aşkın ızdırabı

Benzetme/Teşbih

Sözü daha etkili duruma getirmek için aralarında ilgi bulunan iki unsurdan güçsüzü olanı güçlü olana benzetmektir.

İstiare

Benzetme ama ya sadece benzeyen ya da sadece benzetilen

Açık İstiare

Yalnızca benzetilenle yapılan istiare

Kapalı İstiare

Yalnızca benzeyenle yapılan istiare

Kinaye

Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanmaktır. Uyarı: Kinayede daha çok mecaz anlam kastedilir.

Mecaz-ı mürsel

Benzetme amaç güdülmeden bir sözün ilgili olduğu başka bir söz yerine kullanılmasıdır.

“Tabağını bitir!”

Kişileştirme/Teşhis

İnsan dışındaki canlı cansız varlıklara insan özelliği kazandırmaktır.

Konuşturma/İntak

İnsan dışındaki varlıkları konuşturmaktır.

Tecahül-i Arif

Bir şeyin bilinmesine rağmen bilinmiyormuş gibi yapılması

Hüsn-i Ta’lil

Güzel neden bağlama

Abartma/Mübalağa

Bir şeyi olduğundan daha çok ya da olduğundan daha az göstermek

Tezat/Karşıtklık

Zıt kavramları bir arada kullanmak

Tevriye/Amacı gizleme

İki değişik anlamı olan bir sözcüğün bir dize ya da beyitte iki anlamının da kullanılmasıdır.

– Tahir Efendi bize kelp demiz (Tahir:özel ad.)

İltifatı bu sözde zahirdir

Maliki mezhebim benim zira

İtikadımca kelp Tahirdir.

Telmih/Hatırlatma

Söz arasında herkesin bildiği bir olaya ya da kişiye işaret etme

Tariz/Taş atma

Bir kişiyi iğneleme, bir konuyla alay etme veya sözün tam tersini kastetmedir.

Tekrir

Bir sözü sık sık tekrar etmek

Tenasüp/Uygunluk

Birbiriyle ilgili sözcükleri bir arada kullanmaktır

İstifham

Cevap alma amacı gütmeden soru sormaktır

Nida

Seslenme

Leff-ü Neşr

Bir dizede iki ya da daha fazla kavramdan bahsettikten sonra diğer dizede onlarla ilgili açıklama yapmak

Sehl-i Mümteni

Kolay gibi görünen ancak benzeri söylenmeye kalkılınca zor olduğu anlaşılan özlü söz söyleme sanatı- Derin anlam