Belgisch publiekrecht

recht

rationeel opgebouwd geheel van
precies afgelijnde begrippen en normen waaraan van overheidswege opgelegde, minstens
van overheidswege erkende, sancties kleven, die langs instellingen kunnen worden afgedwongen en waarvan de bedoeling is de orde in de samenleving te organiseren, te handhaven of te herstellen.

publiekrecht

regelt de relatie tussen burgers en overheid

privaatrecht

regelt alle relaties tussen burgers onderling

WAT IS BELGIË

belgië is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa

staat

basisentiteit waarbinnen het nationale publiekrecht vorm krijgt

consitutieve elementen van een staat

1. permanente bevolking
2. afgebakend gebied
3. overheid die vermogen heeft om met andere staten relaties aan te gaan

bipatriditeit

twee nationaliteiten hebben

apatriditeit

geen nationaliteit hebben

functies van de overheid

1. wetten maken
2. besturen
3. recht spreken

afscheiding

nieuwe staat ontstaan door secessie

fusie

afzonderlijke state kunnen ook besluiten om samen 1 nieuwe staat op te richten

dismembratio

1 staat kan ook uiteenvallen in verschillende staten

erkenning

rechtshandeling waarbij een andere staat het bestaan van een nieuwe staat bevestigt

belangrijke kenmerken van staten

1. rechtspersoonlijkheid
2. soevereiniteit
3. internationale immuniteit
4. rechtsmacht

rechtspersoonlijkheid

een rechtssubject naar internationaal recht.
de BS wordt in het rechtsverkeer beschouwd als afzonderlijk bestaande entiteit.
intern: optreden binnen de staat (bv. belastingen heffen)
extern: optreden tegenover andere staten (bv. verdragen sluiten)

interne soevereiniteit

de BS heeft het recht om zijn eigen rechtsordening te bepalen

externe soevereiniteit

BS heeft het recht om ongestoord te functioneren, zonder inmenging van andere staten.

internationale immuniteit

staten zijn gelijk, waardoor de ene de andere niet mag controleren.

acta iure imperii

rechtscolleges van een vreemde staat mogen zich in beginsel niet uitspreken over de rechtshandelingen die de BS stelt bij de uitoefening van haar soeverein staatsgezag

acta iure gestionis

rechtscolleges van een vreemde staat mogen zich wel in het beginsel uitspreken over de rechtshandelingen van de BS die ze stelt bij de uitoefening van haar soeverein staatsgezag

rechtsmacht

juridische erkenning van de mogelijkheid om gezag uit te oefenen

internationale rechtsorde van de 19e en 20e eeuw

plaatje op vlak van statelijkheid en rechtsmacht was nog ingewikkelder
--> bestonden allerlei afwijkende vormen van gezagsuitoefening die meestal het gevolg waren van inmenging van westerse landen elders in de wereld

uitgangspunt van democratie

juridisch worden er vrije en geheime verkiezingen georganiseerd in een democratische staat

verkiezing

verrichting waarbij de gerechtigde personen hun vertegenwoordigers in een orgaan aanduiden

staatsrechtelijke context van een verkiezing

burger neemt via de aanduiding van vertegenwoordigers deel aan de uitoefening van het staatsgezag

taak van vertegenwoordigers

wetten maken en bestuur controleren

presidentiële democratie

rechtstreeks verkozen staatshoofd, hoofd vd uitvoerende macht, heeft veel autonome bevoegdheden en dus geen verantwoording hoeft af te leggen aan parlement

parlementaire democratie

niet verkozen staatshoofd heeft geen of slechts een beperkte macht en de uitvoerende macht, onder vorm van regering, is verantwoording verschuldigd aan het verkozen parlement, dat als grondwettelijke taak heeft om die regering te controleren

directe democratie

burgers kunnen zelf dmv volksraadplegingen of referenda wetgevend optreden of ze kunnen het beleid in een bepaalde richting sturen

indirecte democratie

bevolking verkiest de vertegenwoordigers, die de taak krijgen om ipv de kiezers wetgevend of besturend op te treden

legislatuur

de duur waarvoor een wetgevend vergadering verkozen wordt

de scheiding van de machten

ongeschreven grondwettelijke regel, volgens dewelke de macht verdeeld is tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht en elke macht gecontroleerd wordt door een tegenmacht

Montesquieu

- de l'esprit des lois (1748)
- misbruik van macht voorkomen
- elke mens die macht heeft, gaat die vroeg of laat misbruiken = corruptie van macht

trias politica

de scheiding van de politieke macht in drie onderdelen
1. wetgevende functie
2. bestuursfunctie
3. uitvoerende macht

wetgevende functie

rechtsregels worden uitgevaardigd die algemeen, onpersoonlijk, abstract, duurzaam en afdwingbaar karakter hebben.
de bedoeling: ordening van de samenleving en de menselijke verhoudingen

bestuursfunctie

algemene normen, bepaald door de wetgevende macht, worden waar nodig via de reglementen verfijnd en vervolgens toegepast in concrete gevallen.
bestuur heeft belangrijke algemene beleidsrol. opgenomen door uitvoerende macht

rechtsprekende functie

geschillen worden opgelost die voortvloeien uit de toepassing vd algemene normen of wordt op de naleving ervan toegezien.
komt voornamelijk toe ad gewone rechterlijke macht, maar ook o.a. gespecialiseerde rechtscolleges.
rechters maken zelf geen regels, ook al is dat relatief: de uitlegging vd door de wetgevende en uitvoerende macht uitgevaardigde normen zal in een aanzienlijk aantal gevallen vergen dat de rechter een oordeelkundige keuze maakt tussen verschillende mogelijke interpretaties

doel van scheiding van de machten

machten worden gescheiden.
structuur en keuze vd grondwetgever om staatsmacht effectief op te delen tss wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht.
algemeen rechtsbeginsel met grondwettelijke waarde

idee achter scheiding vd machten

politiek systeem zal minder gemakkelijk afglijden naar een autoritair bewind als de macht niet geconcentreerd zit in 1 orgaan, maar verspreid wordt over verschillende, van elkaar in beginsel onafhankelijke machten.

bevoegdheidsverdeling

verdeling van macht tss federale overheid en deelstaten

rechtsstaat

staat waarin gezagsdragers gehouden zijin door het objectieve, democratisch tot stand gekomen, recht waarvan zij de toepassing verzekeren, waarin de bevoegdheid van de gezagsdragers door de fundamentele rechten en vrijheden van de burgers wordt beperkt en waarbij de rechtsregels afdwingbaar zijn voor een onafhankelijke rechtband.
overheid is zelf ook aan het recht onderworpen

een vd belangrijkste gevolgen van de onderwerping vd overheid aan het recht

dat ze de fundamentele rechten vd mens moeten respecteren die in de grondwet en internationale verdragen worden gegarandeerd
--> rechten van minderheden worden zo beschermd

tirannie van de meerderheid

in een democratie kan een meerderheid haar wil opleggen aan een minderheid, maar door de beginselen vd rechtsstaat te respecteren is dit niet zo

hoe gedragen autoritaire regimes, dictaturen of zogenaamde 'politiestaten' zich?

- niet noodzakelijk volgens het recht
- behandelen hun burgers naar het eigen inzicht van de machthebbers
--> willekeur en schendingen van grondrechten

unitaire of eenheidsstaat

uitoefening van soevereiniteit bij 1 stelsel van nationale overheidsorganen
(bv. 1 wetgevende, 1 uitvoerende & 1 rechterlijke macht)

consensusdemocratie of consociationalisme

vorm van democratie waarbij het bestuur van een organisatie plaatsvindt d.m.v. een consensus (= overeenkomst)

gefedereerde entiteiten

deelstaten in belgië

centripetaal federalisme

als voorheen afzonderlijk soevereine staten besluiten om zich te verenigen in 1 staat

centrifugaal federalisme

als voorheen unitair georganiseerde staat besluit om uitoefening vd soevereiniteit te verdelen over verschillende entiteiten

deelstatenkamer

opgericht om deelstaten een vertegenwoordiging te geven op wetgevend vlak

federalisme (of regionalisme of multinationalisme of confederalisme)

reeks systemen waarin gezag gespreid wordt over diverse geledingen, die elk over beperkte of grote hoeveelheden autonomie beschikken

cultuurgemeenschappen

federaal aandoende deelentiteiten

EURATOM (Europese gemeenschap voor Atoomenergie)

organisatie voor samenwerking ivm kernenergie

Europese Akte (1986)

verdrag dat interne markt tussen lidstaten moest vervolledigen

vrijhandelszone

geen belasting betalen tussen grenzen

douane unie

zelfde tarief delen

eurozone

landen waarin euro de munteenheid was

kandidaat-lidstaten

moeten akkoord gaan met principes van de vrije markt, aantonen dat het een democratische rechtsstaat is & bestaande recht van de EU aanvaarden

decentralisatie

bestuurlijke organisatievorm waarbij aan gedecentraliseerde overheden bevoegdheden worden toegewezen, waarvan de uitoefening aan het administratief toezicht van de toezichthoudende overheid onderworpen is

territoriale decentralisatie

toebedeling van overheidstaken aan organen die elk voor een ander stuk van het grondgebied bepaalde beslissingen autonoom zullen nemen

stad

gemeente die de bijzondere titel van 'stad' mag voeren

gewestelijk decreet

moet bevoegdheden, werkingsregels en wijze van verkiezing vaststellen van binnengemeentelijke territoriale organen

nationaliteitswetgeving

bevat regels over verwerven of verliezen van nationaliteit

ius sanguinis

nationaliteit wordt toegekend obv afstamming

ius soli

nationaliteit wordt toegekend obv plaats van geboorte

toekenning van nationaliteit

nationaliteit volgt uit toestand waarin de persoon zich bevindt (ook wanneer een handeling van een andere person vereist is)

verkrijging van nationaliteit

vrijwillige handeling moet worden gesteld vooraleer men de Belgische nationaliteit verwerft

naturalisatie

aparte rechtsfiguur obv waarvan de staat van Belg kan worden verkregen

derde landen

landen die geen lid zijn van de EU

grondrechten of fundamentele rechten of mensenrechten

een geheel van subjectieve rechten die tot doel hebben de voorwaarden te creëren en te garanderen opdat personen op vrije en waardige wijze zouden kunnen functioneren. ze worden als essentieel beschouwd in een rechtsstaat en binden dus eveneens de democratisch verkozen meerderheid

positieve verplichtingen in GW (1994)

verheid moet actief optreden in bijdragen tot realisatie van die rechten of voorwaarden voor creëren

Raad van Europa

internationale organisatie die gericht is op het bevorderen van democratie, de bescherming van grondrechten en de rechtsstaat. de leden van de organisatie zijn staten of andere internationale organisaties

intergouvernementele organisatie

een samenwerkingsverband tussen staten, waarvan de resultaten vervolgens door de verdragsstaten moeten worden geïmplementeerd

grondrechten

rechten die de burger kan laten gelden tegen de staat

intellectuele vrijheden

rechten die naar voor worden geschoven als men het heeft over 'klassieke' grondrechten
(oud: sinds Amerikaanse & Franse revolutie)

passieve onderwijsvrijheid

iedereen heeft vrije keuze over welke vorm van onderwijs die wil volgen

actieve onderwijsvrijheid

iedereen is vrij om zelf onderwijs aan te bieden

vrij onderwijs

onderwijs opgericht door private organisaties (meestal katholieke scholen)

officieel onderwijs

onderwijs door de overheid zelf aangeboden (vb. door Vlaamse gemeenschap of steden en gemeenten

politieke petitie

burgers vragen de bevoegde overheid om een bepaalde beleidslijn aan te nemen of te verlaten

burgerinitiatief

wanneer ten minste 1 miljoen burgers vd Unie, afkomstig uit een significant aantal lidstaten, van oordeel zijn dat de Europese Unie in een bepaalde aangelegenheid moet optreden, kunnen zij de Europese Commissie verzoeken om een passend voorstel uit te werken & eventueel de wetgevingsprocedure te starten

recht op toegang tot rechter

iedereen heeft recht op een eerlijke & openbare behandeling van zijn zaak door een onafhankelijk & onpartijdig gerecht

onafhankelijkheid van de rechter

rechter komt zelf tot een beoordeling van de zaak zonder dat een externe partij hem opdraagt wat te doen of hem daarin beïnvloedt

onpartijdigheid van de rechter

subjectief: betrekking op optreden van welbepaalde rechter --> geen voorafgaande voorkeur voor een vd partijen
objectief: gerechtelijk apparaat moet georganiseerd zijn zodat er niet getwijfeld kan worden aan zijn onpartijdigheid

openbare behandeling

rechter kan rechtspositie van de burger niet in het geheim beoordelen

onteigeningswetgeving

iem kan alleen van zijn eigendom worden ontzet als dat bijdraagt tot algemeen nut, alleen op wijze zoals in de wet wordt bepaald.
overheid moet ook billijke & voorafgaande schadeloosstelling bieden.

verbeurdverklaring (niemand kan hier veroordeeld tot worden)

niemand kan het eigendomsrecht over al zijn goederen verliezen

bijzondere verbeurdverklaring

voor zover aan wettelijke voorwaarden voldaan, kan een verbeurdverklaring wel gebeuren van één of meerdere specifieke goederen, in een aantal gevallen

standstill-beginsel

de overheid mag het beschermingsniveau dat op een bepaald ogenblik geldt, niet meer verminderen

absoluut recht

recht waarop geen enkele beperking kan worden toegestaan
(vb. verbod op foltering)

gerechtvaardigde inmenging met het betrokken recht

meeste grondrechten zijn niet absoluut. we aanvaarden dat de overheid beperkingen van aanbrengen op de uitoefening ervan, zonder dat dit de verdragsverplichtingen vd staat of de GW schendt.
inmengingen: logisch (vb. politie kan telefoongesprekken afluisteren als het in strijd is tegen terrorisme zonder schenden van recht van private communicatie)

escape-capsule

biedt de partij het recht om onder bepaalde welomschreven
omstandigheden het contract te beëindigen
art. 8-11 EVRM

wettigheids- of legaliteitsbeginsel

moet in de wet voorzien zijn

wet

een handeling afkomstig van wetgever (formele wet)

recht op de wetgever

wetgever specifiek wordt aangeduid om omstandigheden te bepalen

3 cumulatieve voorwaarden voor een inmenging

1. bij wet voorzien
2. wettig doel
3. noodzaak in democratische samenleving

inmenging moet ook noodzakelijk zijn in democratische samenleving

moet beantwoorden aan een dwingende maatschappelijke behoefte

evenredigheidstest

nagaan of nadeel voor categorie van burgers die getroffen worden door ongelijke behandeling in verhouding is tot voordeel dat ongelijke behandeling oplevert voor samenleving

grondwet

1. formele benadering: afgebakend adhv manier waarop gw w goedgekeurd of gewijzigd
2. materiële benadering: afgebakend adhv inhoud van een gw

formele grondwet

geheel van rechtsregels waarvan goedkeuring aan strakkere regels is gebonden dan wat voor wetten geldt & waarvoor specifieke wijzigingsprocedure moet worden gevolgd -> hogere hiërarchische waarde