Sosyal Antropoloji ve Medeniyet Tarihi – Özet Kartları

Bu kartlar, sosyal-kültürel ve biyolojik antropolojinin temel kavramları ile medeniyet tarihinin önemli noktalarını soru-cevap biçiminde özetler.

Antropoloji nedir?

İnsanı biyolojik, toplumsal ve kültürel çeşitliliği içinde, bütüncül bir yaklaşımla inceleyen bilim dalıdır.

Bütüncü kültür kuramı neyi savunur?

Kültürleri tüm biyolojik, toplumsal ve kültürel yönleriyle birlikte inceleyip evrensel kültür bilgisine ulaşılabileceğini savunur.

Antropolojinin doğuşunu hazırlayan üç ana gelişme nedir?

Filozofların insanı anlama çabaları, dünyanın çok eski olduğunun anlaşılması, geçmiş toplumlardan kalan bilgi-belgelerin keşfi.

İlk antropolog kabul edilen tarihçi kimdir?

Herodot.

Seyahatnameleriyle antropolojiye kaynak sağlayan dört ünlü gezgin kimlerdir?

İbn Fadlan, Marco Polo, İbn Batuta, Evliya Çelebi.

Etnografya nedir?

Belirli bir topluluğun kültürel örüntüsünü betimleyen, saha gözlemine dayalı çalışmadır.

Etnoloji nedir?

Farklı topluluklardan elde edilen etnografik verilerin karşılaştırmalı yorumudur.

Fizik antropolojisinin inceleme alanı nedir?

İnsanın evrimini, fosil insanları ve güncel biyolojik çeşitliliğini inceler.

Kültürel antropoloji neyi inceler?

Yazısız dönemlerden bugüne insan kültürlerinin gelişimini ve çeşitliliğini inceler.

Nomotetik yaklaşım neyi hedefler?

Genel yasa ve ilkeler üretmeyi.

İdyografik yaklaşım neyi vurgular?

Her kültürün benzersiz tarihsel gelişimini.

Emik yaklaşım nedir?

Kültürü içerden, topluluğun kendi kavramlarıyla anlama çabasıdır.

Etik yaklaşım nedir?

Kültürü araştırmacının dışarıdan kavram ve teorileriyle çözümlemesidir.

Kültürel görecelik ilkesi ne der?

Bir inanç veya davranış ancak kendi kültürel bağlamında değerlendirilebilir.

Antropolojide bütüncüllük ilkesi nedir?

İnsani olguların ekonomik, politik, dinsel vb. bütün yönleriyle birlikte ele alınmasıdır.

Antropolojide evrensellik ilkesi neyi savunur?

Tüm toplumların eşit derecede insani ve değerli olduğu görüşünü.

Uyarlanma ilkesi neyi açıklar?

İnsanların fiziksel, yaşamsal ve mekânsal çevreye uyum süreçlerini.

Karşılaştırmacılık niçin önemlidir?

Genel kültür kuramları geliştirmek veya kültürel özgüllüğü göstermek için toplumları karşılaştırır.

Katılımcı gözlem nedir?

Araştırmacının topluma katılarak yaptığı uzun süreli gözlemdir.

Soyağacı yöntemi hangi toplum tipinde özellikle kullanılır?

Merkezi otoritesi olmayan, akrabalık-temelli toplumlarda.

Boylamsal araştırma nedir?

Aynı topluluğun zamana yayılan tekrarlı incelemesidir.

Saha araştırmasında ‘konuya vakıf kişiler’ kimdir?

Belirli alanlarda en iyi bilgiyi verebilen deneyimli yerel bireylerdir.

Biyoarkeoloji neyi inceler?

Eski toplulukların iskelet kalıntılarından sağlık, demografi ve yaşam koşullarını.

Primatoloji hangi canlı grubu üzerine çalışır?

İri maymunlar, maymunlar ve diğer primatlar.

Adli antropolojinin amacı nedir?

İskelet kalıntılarından kimlik ve ölüm biçimini belirleyerek mahkemelere kanıt sunmak.

Popülasyon genetiği neyi araştırır?

İnsan grupları arasındaki kalıtsal benzerlik ve farkları.

Prosimiyenler hangi primat alt takımında yer alır?

Lemur, loris ve tarsierlerin bulunduğu alt takımda.

Aristoteles antropoloji tarihindeki önemi nedir?

Canlıları ilk kez sınıflandırmış ve transformizmin ilk fikirlerini ortaya atmıştır.

Carolus Linnaeus’un bilime kazandırdığı iki yenilik nedir?

İkili tür adlandırması ve modern taksonomi sistemi.

Lamarck’ın evrim kuramının temel ilkesi nedir?

Kazanılmış özelliklerin kalıtsal olabileceği.

Charles Lyell’in ‘tekdüzelik’ ilkesi neyi ifade eder?

Güncel jeolojik süreçlerin geçmiştekilerle aynı olduğu.

Darwin’in 1859’da yayımladığı ünlü eseri nedir?

Türlerin Kökeni.

Homo habilis hangi kültürle anılır?

Oldowan taş alet kültürü.

Homo erectus’un kritik teknolojik başarısı nedir?

Ateşi kontrol altına almak.

Neandertal insanının alet kültürü nedir?

Moustérien (Müsteriyen).

Antropolojide 19. yüzyıl evrimciliğinin temel iddiası nedir?

Tüm toplumların ilkelden uygar olana tek hatlı evrim geçirdiği.

E. B. Tylor’un antropolojiye kazandırdığı kavram hangisidir?

Kültür teriminin bilimsel tanımı.

Lewis H. Morgan kültürel evrimi hangi ölçüte göre sıraladı?

Teknolojik gelişme (yabanıllık, barbarlık, uygarlık).

Difüzyonizmin temel savı nedir?

Kültürel değişimin esas kaynağının kültürler arası yayılma olması.

Franz Boas’ın geliştirdiği yaklaşımın adı nedir?

Tarihsel özgücülük (Amerikan Tarih Okulu).

İngiliz işlevciliğinin kurucusu kimdir?

Bronislaw Malinowski.

Malinowski’ye göre kültürün temel işlevi nedir?

İnsanın biyolojik ve türev ihtiyaçlarını karşılamak.

Yapısal-işlevselciliğin öncüsü kimdir?

Alfred Radcliffe-Brown.

Claude Lévi-Strauss hangi kuramı geliştirdi?

Yapısalcılık.

Sosyobiyoloji kuramı neyi savunur?

Toplumsal davranışların genetik temellere dayandığını.

Ruth Benedict hangi kuramın öncüsüdür?

Kültür-kişilik kuramı.

Leslie White’ın yeni evrimcilikte gelişmişlik ölçütü nedir?

Toplumun denetlediği enerji miktarı.

Julian Steward’ın çok hatlı evrim kuramı hangi alanın temelini oluşturdu?

Kültürel ekoloji / ekolojik antropoloji.

Marksçı antropolojinin kültürel değişme açıklaması nedir?

Kaynaklara erişimdeki sınıfsal çatışmaların değişmeyi tetiklediği.

Marvin Harris hangi yaklaşımın temsilcisidir?

Kültürel maddecilik.

Bilişsel antropolojinin araştırma odağı nedir?

İnsanların çevreyi kendi zihinsel/dilsel kategorileriyle algılayışı.

Clifford Geertz’in yaklaşımı hangi adla anılır?

Simgeci / Yorumsal antropoloji.

Feminist antropoloji hangi kavrama odaklanır?

Toplumsal cinsiyetin kültürel inşası ve eşitsizlikleri.

Kültür nedir?

İnsanın doğa dışına eklediği maddi ve manevi tüm ürünlerdir.

Kültürleme (enculturation) süreci neyi ifade eder?

Bireyin doğumdan ölüme kendi kültürünün üyesi haline gelme sürecini.

Kültürel yayılma (diffusion) nedir?

Kültür ögelerinin toplumlar arasında yayılması.

Kültürleşme (acculturation) süreci neyi anlatır?

Farklı kültürlerin sürekli etkileşim sonucu birbirine benzemesi.

Kültürlenme (culturation) nedir?

Kültürler arası etkileşimde mevcutta olmayan yeni ögelerin üretilmesi.

Kültür şoku nedir?

Bireyin yabancı kültüre girdiğinde yaşadığı uyum bunalımı.

Kültürel özümseme (assimilation) neyi tanımlar?

Egemen kültürün diğer kültürleri kendine benzeterek eritmesi.

Zorla kültürleme (trans-culturation) ne demektir?

Egemen kültürün diğer kültürleri baskı yoluyla dönüştürmesi.

Kültürel gecikme kavramını kim ortaya atmıştır?

William F. Ogburn.

Etnosantrizm nedir?

Kendi kültürünü üstün görme eğilimi.

Ksenosantrizm neyi ifade eder?

Yabancı kültür hayranlığı.

Ksenofobi kavramı neyi anlatır?

Yabancı kültür düşmanlığı.

Endogami nedir?

Eşin aynı grup içinden seçilmesi.

Egzogami nedir?

Eşin grup dışından seçilmesi.

Monogami ne anlama gelir?

Tek eşlilik.

Polijini nedir?

Erkeğin birden fazla kadınla evlenmesi.

Poliandri nedir?

Kadının birden fazla erkekle evlenmesi.

Neolokal yerleşim neyi ifade eder?

Evlilik sonrası çiftlerin ailelerden ayrı yaşaması.

Levirat evliliği nasıl tanımlanır?

Erkeğin ölümüyle dul kadının kayınbiraderle evlendirilmesi.

Sororat evliliği nedir?

Karısı ölen erkeğin baldızıyla evlenmesi.

Berdel (berder) evliliğinin amacı nedir?

Başlık parasından kaçınmak ve aileler arası dayanışmayı pekiştirmek.

Paralel kuzen evliliği hangi akraba tipini içerir?

Amca veya teyze çocukları ile evlilik.

Çapraz kuzen evliliği hangi akrabalar arasında yapılır?

Hala veya dayı çocukları arasında.

Eskimo akrabalık sistemi hangi özelliğiyle tanınır?

Amca, teyze ve kuzenleri ayrı terimlerle adlandırır; çekirdek aile vurguludur.

Iroquois sistemi hangi akrabaları aynı terimle adlandırır?

Baba-amca, anne-teyze ve paralel kuzenleri kardeş olarak.

Crow sistemi hangi soy çizgisini öne çıkarır?

Anaerkil soy çizgisini.

Omaha sistemi neyin ataerkil uyarlamasıdır?

Crow sisteminin.

Hawaii sistemi nasıl adlandırma yapar?

Aynı kuşak ve cinsiyetteki tüm akrabalar için tek terim kullanır.

Sudan sistemi neden en ayrıntılıdır?

Her akraba türü için farklı terim kullanır.

Animizm inancı neyi savunur?

Doğadaki her varlığın bir ruhu olduğuna inanır.

Animatizm nedir?

Doğanın canlı ve gizemli güçlerle dolu olduğuna dair ilk inanç basamağıdır.

Şaman kime denir?

Doğaüstü varlıklarla iletişim kurabilen, transa geçip toplum adına aracı olan kişi.

Totem kavramı neyi ifade eder?

Bir topluluğun kendisini soyca bağladığı kutsal hayvan/bitki sembolü.

Potlaç töreni hangi kültürde görülür ve ana işlevi nedir?

Pasifik Kuzeybatısı Kızılderililerinde; karşılıklı hediye tüketimiyle statü pekiştirmek.

Proksemi neyi inceler?

İnsanların mekânsal alan kullanımını ve mesafe kodlarını.

Kinesik iletişim neyi kapsar?

Bedensel hareket ve jestlerle kurulan sözsüz iletişimi.

Avunculat sistemi hangi toplumsal yapıda önemlidir?

Anaerkil toplumlarda dayının yeğen üzerindeki otoritesi.

Öjeni kavramı neyi amaçlar?

Irkın ‘iyileştirilmesi’ için gen havuzunu seçici biçimde düzenlemek.

Katastrofizm (Tufan Kuramı) neyi savunur?

Büyük felaketlerin canlı türlerini yok edip yenilerini yarattığı.

Yeni etnografya (hikâyeci etnografya) ne yapar?

Araştırmacının kendi deneyimini metne katarak öyküsel anlatımı kullanır.

Endüstriyel antropolojinin bir diğer adı nedir?

Ergonomi.

Antropometri hangi amaçla kullanılır?

İnsan beden ölçülerine göre araç, giysi, mekân tasarlamak için.

Kültürel çalışmalar okulunun temel ilgi alanı nedir?

Popüler kültür, kimlik, medya, tüketim ve kentsel yaşam.

Uygulamalı antropolojinin temel hedefi nedir?

Kültürel ve toplumsal sorunlara çözüm üretmek, kalkınma projelerine katkı sağlamak.

Avcı-toplayıcı geçim biçiminden tarıma geçiş hangi devrimle oldu?

Neolitik (Tarım) Devrimi.

İlk kent-devletlerinin belirdiği tarih öncesi metal çağı hangisidir?

Tunç Çağı.

Mezopotamya’da ilk düzenli orduyu kuran devlet kimdir?

Akadlar (Sargon dönemi).