W1: Wastong gamit ng salita

Week 1

Madalas

Sa pakikipagtalastasan, di maikakaila na _________ na nagkakamali ang maraming tao sa paggamit ng mga salita.

Bunganga

Ginagamit sa mga bagay, hindi sa tao.

Hal. Tanaw na tanaw na namin ang maluwang na bunganga ng bulkan.

Bibig

Ginagamit sa tao.

Hal. Bagay kay Olga ang kaniyang makipot na bibig.

Pagkain

Ginagamit sa mga tao.

Hal. Ginanahan sa pagkain ang mga bagong dating na bisita.

• Hindi maaaraing paglamon ang gamitin dito.

Mapili

Mas karapat dapat na gamitin ang mapili kaysa maarte.

Hal. Mapili siya sa pagkain kaya hindi siya tumataba.

Depende sa gamit ang salitang kailangan

Sa ating wika ay maraming salita na maaaring pare-pareho ang kahulugan subalit may kani-kaniyang tiyak na gamit sa pahayag.

Halimbawa ng pareho ang salita ngunit iba-iba ang gamit

• bundok, tumpok, pumpon, salansan, tambak

• kawangis, kamukha, kahawig

• samahan, saliwan, lahukan

• daanan, pasadahan

• aalis, yayao, lilisan

Eupemismo o paglumanay

Ginagamit ito sa halip na tiyak na salita na pareho ang ibig sabihin upang mabawasan ang bigat ng mensahe.

Hal:

• Namayapa sa halip na namatay

• Palikuran sa halip na kubeta

• Pinagsamantalahan sa halip na ginahasa

Nang

Ginagamit sa panimula ng sugnay na di makapag-iisa at pangatnig sa hugnayang pangungusap na katumbas ng salitang “when” sa ingles.

Nang

_______(Nang/Ng) ako’y umalis ay biglang umulan.

Nang

Sumasagot sa tanong na paano

Nang

Tuwing umuulit ang kilos

Nang

Singkahulugan ng upang o para (so that/ in order to)

Nang

Pagsasama ng ‘na’ at ‘ng’

Nang

Singkahulugan ng noong

Nang

Tumakbo ______(Nang/Ng) mabilis si Jake.

Nang

Naligo na si Amy _______(Nang/Ng) makaalis na sila.

Nang

Kumain ________(Nang/Ng) lugaw ang batang may sakit. [pagsasama ng na at ng]

Nang

Iyak _______(Nang/Ng) iyak ang bata dahil sa nasira niyang laruan.

Ng

Isang bahagi ng pananalita na gumaganap bilang pantukoy ng pangngalang pambalana.

Hal. Si Holt ang kapitan ng mga pulis

Common Nouns

Pangngalang Pambalana

Proper Nouns

Pangngalang Pantangi

Ng

Si Mang Manding ang puno _______(Nang/Ng) aming samahan.

Ng

• Bilang pantukoy na palayon ng mga tagaganap ng pandiwang balintiyak. Ito’y katumbas ng ‘by’ sa Ingles.

• Pananda ito sa gumaganap sa pandiwa.

Hal. Binili ng kapatid ni Lena ang pagkain nila.

Ng

Ang silid-aralan ay nililinis _______(Nang/Ng) mga mag-aaral

Ng

Tagapagpakilala ng layon ng pandiwa.

Hal. Nagbasa ng libro si Dugg.

Ng

Hinuli ______(Nang/Ng) pulis ang mga nagloob sa kanilang bahay

Kung

Pangatnig na panubali. Katumbas ng if sa Ingles.

Hal. Kung siya ay narito, tayo ay magiging masaya.

Kung

_______(Kung/Kong/Kapag) iboboto mo siya, gaganda ang buhay natin.

Kong

Nanggaling sa panghalip na panaong ko sa kaukulang paari at inaangkupan lamang ng ng.

Hal. Nabasa ang binili kong aklat.

Kong

Alagaan mo ang aso ______(Kung/Kong/Kapag) minamahal.

Kapag

Ipinakikilala ang isang kalagayang tiyak. [Condition]

Hal. Umuuwi siya sa probinsya kapag Sabado.

Kapag

Sumasama lamang siya ______(Kung/Kong/Kapag) kasama ka.

May

Kapag ito ay sinusundan ng:

• pangngalan - May prutas siyang dala.

• pang-uri - May matalino siyang anak.

• pandiwa - May kumatok sa labas.

• pang-abay

• pantukoy (katagang mga) - May mga lalaking naghihintay sayo.

• panghalip na paari - May kaniya-kaniya silang ari-arian.

• pan-ukol (sa) - May sa-ahas pala ang kaibigan mo.

Mayroon

Kapag ito ay sinusundan ng kataga o ingklitik.

Hal. Mayroon ba siyang pasalubong?

Inklitik

Pala, ba, nga, pa, sana, ata/yata, lang, naman, etc.

Mayroon

Sinusundan ng Panghalip na Panao sa kaukulang Palagyo (ako, kayo, ikaw, sila, siya, kata, ka)

Hal. Mayroon kayong pagsusulit sa susunod na linggo.

Mayroon

Ginagamit sa patalinghagang pakahulugan (mayaman). Ginamit ito bilang Pangngalan.

Hal. Si Don Pedro ang mayroon sa kanilang bayan.

Mayroon

Ginagamit sa pagtatanong at panagot sa tanong.

Hal. Mayroon ba kayong aklat? Mayroon.

May asawa ba siya? Mayroon.

Rin/Raw

Ginagamit ang salitang ito kung ang nauunang salita ay nagtatapos sa patinig (vowel) at malapatinig (w,y).

Hal. Wala rin mangyayari kung tatakasaan mo ang problema.

Ikaw raw ang may kasalanan.

Din/Daw

Ginagamit kung ang sinusundang salita ay nagtatapos lamang sa katinig (consonant) pati ra, re, ri, ro, ru.

Hal. Takot daw siya sa multo.

Taga

Walang unlaping tiga. Ito lamang ang dapat gamitin, hindi tiga.

Taga

Kung sinusundan ito ng pangngalang pantangi (proper nouns).

Hal. Si Shiela ay taga-Bikol.

Taganayon si Popoy.

Kailan gagamit ng gitling

Kapag may tiyak na pook o pangngalang pantangi, liban dun, walang gitling kapag general.

Tig

Ginagamit kasama ng pambilang.

Hal. Tig-isa, Tigalawa, Tigatlo, Tigapat, etc.

Kina

Walang kila. Ito ay maramihan ng kay.

Hal. Pupunta ako kina Chuck at Jake.

Subukin

To test/to try. Masubok ang husay o galing ng isang bagay o gawain.

Hal. Subukin mo muna kung maayos itong komputer bago mo bilhin.

Subukan

To see secretly. Palihim na pagmamatyag o pag-eespiya sa kilos ng isang tao.

Hal. Ibig kong subukan kung ano ang ginagawa nila tuwing umaalis ako ng bahay.

Pahirin

Wipe off. Nangangahulugang alisin o tanggalin.

Hal. Pahirin mo ang mga luha sa iyong mga mata.

Pahiran

To apply. Nangangahulugang lagyan.

Hal. Pahiran mo ng palaman ang tinapay.

Pahirin

_______ (Pahirin/Pahiran) mo nga ng basang basahan ang pisara.

Pahiran

_______ (Pahirin/Pahiran) mo ng alcohol ang sugat ni Elvie.

Sundin

To obey. Nagsasaad ng pagsunod o pag-unawa sa isang utos o kagustuhan at maaaring batas o panuto.

Hal. Sundin mong lagi ang sinasabi ng iyong mga magulang.

Sundan

To follow. Panggagaya sa ginawa o kinikilos ng isa o maraming tao.

Hal. Sundan mo si Ian at baka siya ay maligaw.

Namatay

Nangangahulugan ng paglisan sa mundo alinsunod sa natural na pagkawala ng buhay dahilan gaya ng sakit, bangungot, atake, atb.

Hal. Namatay ang kanyang lolo dahil sasakit sa atay.

Napatay

Ang pagkawala ng buhay na hindi inaasahan na may kadahilanan tulad ng aksidente.

Hal. Ang mag-ina na naglalakad sa kalsada ay napatay ng salaring di nakikilala.

Walisan

To sweep the place. Uri ng pandiwang ginagamit sa pag-alis ng kalat o dumi sa maluwang o malawak na lugar.

Hal. Walisan ninyo ang sahig.

Walisin

To sweep the dirt. Tumutukoy sa bagay na maaaring tanggalin ng walis.

Hal. Walisan mo nga ang kalat sa paligid ng halaman.

Operahin

Kung ang tinutukoy ay ang tiyak na bahagi ng katawan na titistisin.

Hal. Ooperahin ang tiyan ni Rey sa Sabado.

Operahan

Tumutukoy sa taong sasailalim sa pagtitistis.

Hal. Ooperahan si Rey sa tiyan sa Sabado.

Hatiin

To divide. Partihin.

Hal. Hatiin mo sa anim ang pakwan.

Hatian

To share. Ibahagi.

Hal. Hatian mo ng pagkain ang namamalimos na bata.

Iwan

To leave something or somebody. Huwag isama.

Hal. Iniwan ni Arjay ang kotse sa garahe.

Iniwan ni Rosa si Daniel para sa kaniyang kabit.

Iwanan

To leave something to somebody. Bigyan.

Hal. Iwanan mo ng pera si nanay.

Ibayad

Pagbibigay ng bagay bilang kabayaran. (kapalit)

Hal. Tatlong dosenang itlog na lamang ang ibabayad ko sa halip na pera.

Ipagbayad

Pagbabayad para sa ibang tao. (abono)

Hal. Ipagbabayad muna kita sa pagkain.

Bumili

To buy.

Hal. Pumunta ang nanay sa Baguio para bumili ng gulay.

Magbili

To sell. Magbenta.

Hal. Ang trabaho ni Anna ay magbili ng mga antigo.

Kumuha

To get.

Hal. Kumuha siJean ng tubig sa balon.

Manguha

To gather or collect.

Hal. Manguha ka ng mga kabibe sa dalampasigan.

Subukin

Pagsuri o pagsiyasat sa uri, lakas o kakayahan ng isang tao o bagay.

Subukan

Pagtingin upang malaman ang ginagawa ng isa o mga tao.