Flashcards - Filosofie en wetenschappelijke paradigma's (Video)

Korte, feitelijke definities van kernbegrippen uit de lecture notes, gericht op begripskennis voor examenvragen.

Filosofie

Studie van algemene beginselen en kwesties over werkelijkheid, kennis, waarden en bestaan.

Mening of denkwijze

Een van de betekenissen van filosofie: een specifieke manier van denken.

Levens-/wereldbeschouwing

Een andere betekenis van filosofie: de gehele kijk op leven en de wereld.

Philosophia

Grieks voor 'wijsheid'; de liefhebberij van wijsheid.

Philein

Grieks: houden van, verlangen naar.

Sophia (Sophie)

Wijsheid (Grieks begrip).

Uil van Minerva

Metafoor voor wijsheid die pas achteraf komt na gebeurtenissen.

Minerva

Romeinse godin van de wijsheid (equivalent van Athena).

Attitude

Een van de drie afbakeningspunten van filosofie: de houding van kritisch denken.

Kritisch denken

Het kritisch evalueren van argumenten en bewijzen om rationele conclusies te trekken.

Methodologie

De methoden van filosofie, zoals intuïties, conceptuele analyse en gedachte-experimenten.

Intuïties

Welonderscheiden ideeën; 'commonsense' of gezond verstand als beginselen.

Conceptuele analyse

Het ontrafelen en verbeteren van concepten om cruciale begrippen beter te begrijpen.

Gedachte-experiment

Verbeelding om een probleem te verhelderen en ideeën te onderzoeken zonder empirische proef.

Brain in a vat

Gedachte-experiment over zekerheid, kennis en realiteit waarbij een brein ervaringen simuleert.

Trolley problem

Gedachte-experiment over morele keuzes bij het sturen van een trein richting één of vijf personen.

Domein

Het abstracte en vaak vreemde vlak waarop filosofische vragen liggen.

Paradigma’s

Wanneer wetenschappelijke ideeën elkaar opvolgen; voortgang verschilt binnen en tussen paradigma’s.

Metafysica

Study van het zijn en wat het betekent te bestaan; 'zijnsleer'.

Logica

Redeneerkunde: geldige versus ongeldig redeneren; drogredenen; slippery slope.

Epistemologie

Kennisleer: wat is kennis, hoe verwerven we kennis en wat zijn de grenzen ervan?

Ethiek

Zedenleer; moraalfilosofie over goed of juist handelen en normen.

Scientisme

Opvatting dat zekerheid uitsluitend via wetenschappelijke kennis verkregen kan worden.

Wetenschappelijke revolutie

16e–17e eeuw: modernie wetenschap ontstaat; verwerping van autoriteiten en toegenomen empirie en wiskundige methoden.

Wiskundige methode

Belang van observatie en experiment in de wetenschap; wiskundige benadering van natuurwetten.

Mechanisering

Natuur en levende organismen volgens mechanische wetten te verklaren.

Teleologie

Uitleg van processen via endelige doelen of functies, i.p.v. alleen oorzaken.

Natuurtheologie

Poging om het bestaan van God af te leiden uit observaties van de natuur.

Ontwerpargument

Complexe kenmerken in de natuur duiden op een intelligente ontwerper.

A posteriori

Kennis die gebaseerd is op ervaring (empirisch bewijs).

A priori

Kennis verkregen door logica of redenering, onafhankelijk van ervaring.

Gedachte-experiment (voorbeelden)

Kennisverwerving zonder empirical data, bv. brain in a vat of trolley problem.

Aristoteles’ vier oorzaken

Formele, Materiële, Bewerkstelligende (efficient) en Finale oorzaak.

Formele oorzaak

De vorm of het patroon dat bepaalt wat iets is (bv. stoel).

Materiële oorzaak

Het materiaal waaruit iets bestaat (bv. hout).

Bewerkstelligende oorzaak

De kracht of factor die creëert of verandert (bv. krachten).

Finale oorzaak

Doel of functie van een voorwerp (bv. stoel om op te zitten).

Artefacten

Door mensen gemaakte objecten die een doel vervullen en daarmee ook oorzaak van bestaan.

Mechanisering (verduidelijking)

Natuurfenomenen verklaard via mechanische oorzaken; organismen functioneren als machines.

Natuurtheologie (herhaling)

Zorg voor de combinatie van theologie en natuurwaarneming in argumenten voor God.

Uitwendige doelen

Externe, aanwijsbare doelen van organen of systemen.

Inwendige doelen

Functionele, essentiële doelen die vaak niet via empirische reductie verklaard worden.

Antinomie (Kant)

Tegenstrijdige maar redelijk standpunten over natuur en oordelen.

Evolutie

Langdurig proces van soortvorming en aanpassing door natuurlijke selectie en mutaties.

Genealogische blik

Historisch kijken naar levende natuur; voorgangers en transmutatie.

Transmutatie/Transformisme

Vérover van evolutie: soorten veranderen in andere soorten.

Natuurlijke selectie

Process waarin variaties zorgen voor overleving en voortplanting; gunstige eigenschappen behouden.

Adaptatie

Kenmerken die organismen ontwikkelen voor betere aanpassing aan omgeving.

Reproductief overschot

Overschot aan nakomelingen waardoor competitie ontstaat.

Essentieel

Essentie van een levend wezen; onveranderlijke kern als doeloorzaak.

Doelgerichtheid

Intentie of gerichtheid op een doel.

Doelmatigheid

Efficiëntie in het bereiken van een doel.

Incommensurabiliteit

Paradigma’s of modellen die niet met elkaar vergeleken kunnen worden.

Probabilistische wetenschappelijke logica (falsificatie/verificatie)

Kernidee van Popper: wetenschappelijke theorieën moeten gefalsificeerd kunnen worden; verificatie geeft slechts waarschijnlijkheid.

Verificatie

Principe van bevestiging; geeft waarschijnlijkheid, geen absolute zekerheid.

Falsificatie

Principe van weerlegging; cruciaal voor wetenschappelijke vooruitgang.

Corroboratie

Herhaalde bevestiging van een theorie, versterkt geloof in juistheid zonder absoluut bewijs.

Oplossing 4/5 voor demarcatieproblemen

Geen falsifieerbaarheid of geen verifieerbaarheid; discussie in de filosofie van de wetenschap.

Demarcatie

Grens tussen wetenschap en pseudowetenschap.

Pseudowetenschap

Ideeën of praktijken die zich als wetenschap voordoen maar niet voldoen aan wetenschappelijke criteria.

Wiener Kreis

Logisch positivisme: kennis moet gebaseerd zijn op logische redenering en empirisch bewijs.

Observatiegeladen (theoriegeladen) observatie

Observaties worden beïnvloed door bestaande theorieën en verwachtingen.

Probleem van inductie

Kritiek dat inductie geen zekere kennis biedt voor toekomstige waarnemingen.

Wetenschappelijk realisme

Veronderstelling dat de wereld onafhankelijk van ons bestaat en theorieën grotendeels waar zijn.

Disfunctie

Stoornis in normaal functioneren; essentieel onderdeel bij ziekte-interpretaties.

Schade

Pijn of leed die samen met disfunctie de ziektedefinitie beïnvloedt.

Stoornis

Disfunctie vergezeld van schade; combinatie van factoren die ziekte kenmerken.

Hybrisme (hybridisme)

Ziekte als combinatie van schadelijke disfunctie en schade; beide voorwaarden soms noodzakelijk.

Pluralisme

Meerdere geldige perspectieven op wat een ziekte is; geen enkele definitie heilig.

Disability (inclusieve termen)

Lichaam/Geest-impairment en de sociale barrières die participatie belemmeren; sociale constructie.

Impairment

Lichamelijke of zintuiglijke beperking.

Handicap

Verlies van maatschappelijke deelname door beperking.

Disability rights movement

Beweging voor gelijke rechten en kansen voor mensen met disabilities.

Medicaliseren

Normalisering van levensprocessen als medische kwesties.

Iatrogenese

Schade of ziekte veroorzaakt door medische behandeling.

Disease mongering

Pathologiseren van normale variaties om meer geneesmiddelen te verkopen.

Fat studies / Fat activism

Kritische studies naar gewicht, lichaam en maatschappelijke constructies rond obesitas.

Sluier van onwetendheid

Rawlsianisch principe: regels formuleren zonder te weten welke positie men inneemt.

Seksualiteit

Definitie: verstandhouding tussen geslachtelijkheid, verlangens, ervaring, activiteit en oriëntatie.

Seksueel verlangen

Drift of intentie achter seksuele handelingen; kan geformaliseerd zijn.

Consent / Instemming

Toestemming en geïnformeerde beslissing bij medische behandeling.

Kant – categorische imperatief

Behandel ieder mens als doel op zichzelf en nooit als middel.

Fetisjisme

Lustgevoelens bij objecten; overdreven nadruk op object of idee.

Natural law (Natuurlijke wet)

Morele wet die onafhankelijk van menselijke wetten bestaat, gebaseerd op natuur of God.

Seksuele ethiek

Wat is moreel aanvaardbaar? Rol van instemming, vrijwilligheid en autonomie.

Vrijwillig

Beslissing gemaakt zonder dwang of manipulatie.

Instemmen (toestemming)

Bewuste toestemming van een patiënt voor behandeling.

Maxime

Persoonlijke regel die iemand voor zichzelf opstelt.

Utilitarisme

Ethiek die het grootste geluk voor het grootste aantal zoekt.

Toegepaste ethiek

Toepassen van ethische theorieën op concrete dilemma's in de praktijk.

The expiernce machine

Nozick’s gedachte-experiment: zou een leven vol alleen plezierervaringen wenselijk zijn?