Filosofie TEA 4 - Wetenschapsfilosofie

inductieve redenering

Uit specifieke waarnemingen / feiten worden algemene conclusies afgeleid. Er is een bepaald aantal waarnemingen waar je je uitspraak (conclusie) op baseert: Tot nu toe zijn alle toetsen makkelijk geweest, dus de volgende toets zal ook wel makkelijk zijn

Inductieprobleem

Algemene conclusies volgen nooit met 100% zekerheid uit onze waarnemingen. Het kan niet zijn dat je alles waargenomen hebt dat er waargenomen valt, dus je weet niet of er ergens op de wereld een uitzondering bestaat op jouw algemene conclusie: Wanneer je zegt 'alle zwanen zijn wit', wat je gebaseerd hebt op alle zwanen die je zelf gezien hebt, weet je nooit zeker of er niet ergens op de wereld een zwarte zwaan rondloopt.

Deductief redeneren

De waarheid van de premissen dwingt de waarheid van de conclusie af. Als de premissen waar zijn, moet de conclusie ook waar zijn: Alle mensen zijn sterfelijk. Socrates is een mens, Socrates is sterfelijk.

de context van de ontdekking

Het bedenken van een hypothese (kan niet in specifieke methode gevat worden). Bij het bedenken van een hypothese komen vaak creativiteit en toeval kijken. Semmelweis

de context van rechtvaardiging

Het toetsen van een hypothese (wat volgens geijkte procedures dient te gebeuren) De hypothese wordt aan kritische testen onderworpen Semmelweis: als artsen hun handen ontsmetten, neemt het aantal overledenen dan af?

Demarcatieprobleem

Het onderscheiden van goede wetenschap en pseudowetenschap Wat is daadwerkelijk wetenschappelijke kennis? Door middel van demarcatiecriteria proberen filosofen eisen te stellen aan goede wetenschap. Wat maakt dat een hypothese wetenschappelijk is?

Falsifieerbaarheid

Criterium van het demarcatieprobleem: het vermogen om een hypothese te ontkrachten. Wetenschap gaat vooruit door gedurfde en precieze voorspellingen te doen en die te ontkrachten; De relativiteitstheorie van Einstein

Onderdeterminatie

Wanneer observaties een theorie onderdetermineren, zijn ze op zichzelf onvoldoende om uit te maken wat de (meest) correcte theorie is. Een bepaalde observatie past binnen meerdere theorieën en helpt daardoor niet bij het maken van de keuze welke theorie het beste is. Zie ik nu kraters op de maan, of is mijn telescoop stuk?

paradigma

Netwerk van theorieën, methoden en strategieën om problemen op te lossen Een paradigma is als het ware een wereldbeeld. Denkkader waar vanuit de wereld geobserveerd wordt. Wetenschappers onderzoeken vaak vanuit hetzelfde paradigma; ze hebben dezelfde kijk op oplossingen voor 'problemen'

periode van normale wetenschap

Iedereen werkt binnen hetzelfde paradigma, dat nauwelijks in twijfel wordt getrokken. Er is weinig wetenschappelijke onzekerheid en weinig sprake van anomalieën. Een paradigma is algemeen vertrouwd

anomalie

Onregelmatigheid van een paradigma die het paradigma ontkracht. Een anomalie past eigenlijk niet in een paradigma en kan daardoor zorgen voor een revolutie waarna het paradigma vervangen wordt (als er teveel anomalieën zijn) Als we nu ineens marsmannetjes op aarde zouden hebben, zou ons paradigma kunnen veranderen; de mensen en dieren zoals we ze kennen zijn dan blijkbaar niet de enigen die kunnen overleven op onze planeet

probleemoplossend vermogen

Goede wetenschap is 'vruchtbaar' en slaagt erin om problemen op te lossen. Goede wetenschap leidt tot nieuwe kennis; Evolutietheorie gaf nieuwe kennis

theoriegeladenheid van de waarneming

Observaties worden beïnvloed door de achterliggende theorie. Fenomenen worden anders waargenomen wanneer er een andere theorie aan ter grondslag ligt. Overtuigd van aanwezigheid maankraters? Dan zie je maankraters. Mensen die hier niet in geloven, denken dat de telescoop stuk is.

verklaren (erklären)

Het onbekende terugbrengen in termen van het bekende. Verklaren houdt volgens de positivisten ook wel in dat we de te verklaren fenomenen verenigen met de kennis die er al is. Natuurwetenschappen willen de betekenisloze natuur verklaren. We weten dat we onze haren kunnen verven. Wanneer we willen verklaren hoe het kan dat iemands haar ineens knalroze is, bedenken we dat we weten dat we ons haar kunnen verven en dan verklaren we de roze haarkleur met haarverf.

begrijpen (verstehen)

Hermeneutici proberen de (mensen in de) geschiedenis te begrijpen en door teksten / gebeurtenissen te interpreteren. Achterhalen wat de motieven en context zijn. De geesteswetenschappen willen de mens en de betekenis die wij aan onszelf en ons gedrag geven begrijpen

hermeneutiek

De leer / kunst van het interpreteren. Het proberen te begrijpen van de mens (geesteswetenschappen); Waarom handelden bepaalde mensen op een bepaalde manier in een oorlog?

Logisch positivisme

Alle wetenschappen moeten te werk gaan met de verificatiemethode. Alle wetenschappen moeten wetenschappelijke uitspraken koppelen aan specifieke waarnemingen en deze onderzoeken Onderzoeken waarom spa flessen in de winter gesprongen zijn; flessen kunnen niet tegen vorst.

verificatiecriterium

Een demarcatiemethode. Wetenschappelijke uitspraken koppelen aan specifieke waarnemingen en deze onderzoeken. Specifieke waarnemingen 'toetsen' aan kennis die er al is Onderzoeken waarom flessen spa in de winter gesprongen zijn; flessen kunnen niet tegen vorst

descriptief

Beschrijft hoe de wetenschap functioneert zonder waardeoordeel te vellen; Objectieve omschrijving. "het regent buiten" is een voorbeeld van een descriptieve uitspraak.

normatief

Schrijft voor hoe wetenschap zou moeten zijn. Mening; hoe behoort de wetenschap te zijn? Van iedereen wordt geacht dat ze hun huiswerk maken.

Wetenschap

Een menselijke activiteit om de wereld te onderzoeken en betrouwbare kennis te vergaren. Proberen te achterhalen wat 'waarheid' is en hoe de wereld werkt Wetenschappelijk onderzoek; experimenten met planten

Reductie

Verschijnselen op hoger niveau verklaren door te verwijzen naar onderliggende structuren en processen. Een geheel verklaren door de substanties waar het uit bestaat. Het periodiek systeem van Mendelejev reduceert chemische elementen tot hun samenstelling uit elementaire deeltjes

wetenschappelijke methode

Een schema dat de algemene wetenschappelijke werkwijze samenvat Een bepaalde werkwijze die kenmerkend is voor al het wetenschappelijk onderzoek (Deductieve methode)

Axioma's

Aannames / premissen die zo evident zijn dat ze als grondslag kunnen dienen voor een conclusie Bepaalde 'regels' waaraan voldaan moet worden voor een deductief geldige gevolgtrekking. Premisse 1: elke x is een y, premisse 2: A is een x, conclusie: A is een y

Hypothese

Vermoeden/Bepaald idee over hoe iets in elkaar zit. Semmelweis: waarschijnlijk gaan de moeders dood door 'lijkengif'

pseudowetenschap

Een stelsel van opvattingen, uitspraken of handelingen, dat de toets van de wetenschappelijke methode niet doorstaat, maar waarvan de aanhangers toch beweren of suggereren dat het om wetenschap gaat. Slechte / 'onechte' vormen van wetenschap. (Astrologie)

natuurwetten

Beschrijven wetmatigheden of regelmatigheden die zich telkens opnieuw voordoen in de wereld. Eigenlijk een kwestie van herhaling; bepaalde gegevens waar je op kunt rekenen (E=mc^2)

Is/ought fallacy

Het verschil tussen zijn en behoren. Drogreden waarin op basis van 'zijn' een conclusie over 'behoren' wordt getrokken (hetgeen niet geldig is). Beschrijvend en oordelend. Het is nu koud buiten, maar het zou warm moeten zijn.

Wetenschapsfilosofie

Tak van de filosofie die zich bezig houdt met wetenschap. Het houdt zich bezig met het kritisch onderzoek naar de vooronderstellingen, de methoden en de resultaten van de wetenschappen. Daartoe rekent ze behalve de natuurwetenschappen ook de reken-, mens- en natuurwetenschappen. Enkele vragen waar deze stroming zich mee bezig houdt, zijn: hoe komt wetenschappelijke kennis tot stand? welke methoden gebruikt de wetenschap? Wat is het verschil tussen goede wetenschap en pseudowetenschap?