prawoznawstwo

Podstawowa sytuacja prawna

prosta sytuacja prawna gdzie jeżeli podmiot jest adresatem danej normy to nakazuje lub zakazuje mu ona pewien określony czyn albo jezeli podmiot nie jest adresatem norma wskazuje mu go jako fakultatywny, dozwolony lub indyferentny

Prawo podmiotowe

złożona sytuacja prawna, w przypadku której składające się na nią liczne sytuacje proste (pochodne i podstawowe) splecione są ze sobą funkcjonalnie ze względu na interesy podmiotu znajdującego się w tej sytuacji

Czynność prawna nieważna

czynność prawna, która nie została dokonana z powodu naruszenia reguł sensu tej czynności

Stosunek prawny

stosunek tetyczny, który opiera się na obowiązywaniu normy prawnej

Prawo materialne

normy prawne, które w sposób pierwotny wyznaczają sytuacje prawne różnych podmiotów

Prawo formalne (procesowe)

normy prawne, które kształtują określone instytucje wraz z zasadami ich powoływania i funkcjonowania oraz sposobem postępowania tych instytucji, służącym zabezpieczeniu realizowania norm prawa materialnego

Domniemanie prawne

nakazane przez normę prawną, przyjęcie przez organ stosujący prawo określonego faktu za udowodniony (preasumptio iuris)

Domniemanie faktyczne

rozumowanie, w którym na tej podstawie, że wykazano iż mają miejsce jedne fakty, wnioskuje się o tym, że mają miejsce także inne fakty (preasumptio facti)

Stosunek tetyczny

stosunek społeczny, w którym oddziaływanie jednej osoby na inną opiera się na obowiązku wyznaczonym przez normę postępowania

Sankcja unieważnienia ex nunc

sankcja unieważnienia czynności prawnej, która znosi skutki tej czynności od momentu jej unieważnienia

Dyrektywa celowościowa

wypowiedź dyrektywalna, która głosi co należy czynić aby osiągnąć określony cel, nie wyznacza obowiązku, a jedynie służy wyrażeniu rady

Ustawa konstytucyjna

akt normatywny powszechnie obowiązujący mający moc prawną równą konstytucji, normujący niektóre dziedziny spraw tradycyjnie należących do materii konstytucyjnej, stanowiony i zmieniany w procedurze wymaganej dla zmiany konstytucji

Rozporządzenie

akt normatywny powszechnie obowiązujący, wydawany przez organ wskazany w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie/akcie o mocy ustawy i w celu wykonania aktu/ustawy

Ustawodawstwo delegowane

polega na stanowieniu aktów normatywnych o mocy ustawy, regulujących sprawy normowane zazwyczaj ustawą przez organy władzy wykonawczej przy szczególnym upoważnieniu konstytucyjnym

Obowiązywanie NP w sensie behawioralnym

następuje gdy jej adresaci zachowują się zgodnie z tą normą lub gdy jest dostatecznie prawdopodobne, że za niezrealizowanie tej normy adresatów spotka jakaś sankcja

Klauzula generalna

zamieszczony w przepisie prawnym zwrot odsyłający do jakiegoś systemu ocen lub do jakiegoś systemu norm pozaprawnych, zazwyczaj mającego uzasadnienie aksjologiczne

Wykładnia merytoryczna

rezultat wykładni dokonanej w zgodzie z jej regułami

Wykładnia formalna/legalna

wykładnia dokonywana i uzyskiwana przez upoważnione do tego podmioty, jej rezultaty mają charakter wiążący prawnie

Luka konstrukcyjna

luka prawna polegająca na tym, że normy danego systemu przewidują dokonywanie jakichś czynności konwencjonalnych, ale w systemie tym brak reguł wskazujących jak ważnie dokonać owych czynności, czy też reguły takie są nie dość precyzyjne

Instytucja prawa

zespół norm powiązanych ze sobą funkcjonalnie, a regulujących powstanie trwanie i ustanie jakiegoś typowego stosunku prawnego

Sankcja unieważnienia CP

sankcja prawna dotykająca czynności prawnej, polegająca na zniesieniu w całości bądź w części skutków prawnych czynności prawnej dokonanej wprawdzie zgodnie z jej regułami sensu, ale z naruszeniem innych reguł jej dokonywania

Organ państwa

osoba albo odpowiednio zorganizowany zespół osób podejmujący według obowiązującego prawa działania władcze uważane za działanie państwa

Przedmiot stosunku prawnego

odpowiednie zachowania podmiotów prawa, które to zachowania podmioty są zobowiązane zrealizować względem siebie

Treść stosunku prawnego

uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa w stosunek ten uwikłanych

Prosta sytuacja prawna

sytuacja powstająca dla kogoś ze względu na obowiązującą normę prawną, ze względu na to kto jest przedmiotem obowiązku tej normy dzielimy sytuacje proste na podstawowe i pochodne

Kompetencja

pochodna sytuacja prawna polegająca na tym, że jeżeli podmiot B dokona czynności konwencjonalnej, do której upoważnia go określona norma prawna, to podmiot A, czyli adresat tej normy, będzie miał obowiązek zareagowania na tę czynność, ponieważ tworzy albo aktualizuje ona dla niego obowiązek określonego zachowania

Czynność prawna unieważnialna

czynność prawna, która została dokonana na tyle wadliwie, że prawodawca przewidział możliwość zniesienia jej skutków prawnych w całości bądź w części przez upoważniony do tego organ państwa

Norma postępowania

wypowiedź dyrektywalna, która określonym generalnie lub indywidualnie podmiotom nakazuje albo zakazuje, aby w określonych okolicznościach postąpili lub postępowali w określony sposób

Reguła sensu czynności konwencjonalnej

wypowiedź dyrektywalna, która określonej czynności psychofizycznej nakazuje przypisywać określony sens kulturowy, a mianowicie sens dokonania czynności konwencjonalnej

Norma merytoryczna

norma prawna, która swym adresatom w określonych okolicznościach nakazuje lub zakazuje określone zachowanie, nie będąca normą kompetencyjną.

Norma kompetencyjna

norma prawna upoważniajaca określony podmiot do wykonania konkretnej albo rodzajowo określonej czynności konwencjonalnej z takim skutkiem, że przez jej dokonanie powstają albo aktualizują się określone obowiązki adresatów tej normy.

Stanowienie prawa

czynność konwencjonalna kompetentnego organu państwa, poprzez którą organ ów żąda, aby normy prawne o ukształtowanej przez niego treści były realizowane, zatem jest aktem kreujący normy prawne.

Przepis prawny

jednostka redakcyjna tekstu prawnego, bedąca zdaniem w sensie gramatycznym, zazwyczaj wyróżniona graficznie przez opatrzenie jej nazwą indywidualizującą

Wykładnia przepisów prawnych

zespół czynności intelektualnych, które zmierzają do odtworzenia norm prawnych z przepisów prawnych

Zasada prawa

szczególnego rodzaju norma prawna, która zajmuje w systemie prawa pozycję merytorycznie nadrzędną wobec innych norm, ze względu na wyjątkowo silne uzasadnienie aksjologiczne

Sankcja prawna

sankcja skupiona grożąca dolegliwością dla podmiotu, który realizując jakieś działanie narusza obowiązującą normę prawną

Sytuacja prawna

zespół okoliczności prawnych, w których znajduje się określony podmiot ze względu na normy prawne których jest adresatem lub do których odnosi się zachowanie adresata normy, pojęcie szersze od stosunku prawnego

Fakt prawny

wyłącznie takie zdarzenie czy zachowanie podmiotu, z którym obowiązujące normy prawne wiążą określone konsekwencje, zdarzenia doniosłe dla prawa

Wypowiedź normokształtna

wyrażenie będące słownym zapisem odtwarzanej normy prawnej, zawierającym wszystkie elementy strukturalne i treściowe normy prawnej

Wykładnia w sensie pragmatycznym

proces zmierzający do zrozumienia przepisów prawnych

Przeciwieństwo norm prawnych

okoliczność gdzie dwie lub więcej norm mających zbieżny zakres zastosowania nakazuje adresatowi czyny, których nie da się spełnić jednocześnie

Niezgodność prakseologiczna norm prawnych

okoliczność gdzie dwie lub więcej norm możemy realizować jednocześnie, ale zrealizowanie jednej niweczy przynajmniej częsciowo skutki zrealizowania którejś z pozostałych

Inkorporacja prawa

ułożenie i opublikowanie usystematyzowanego zbioru obowiązujących przepisów prawnych, zazwyczaj poprzedzające ich kodyfikację

Domniemanie prawne materialne

polega na uznaniu stanu faktycznego B za istniejący, jeżeli został udowodniony stan faktyczny A

Prawomocność formalna

cecha decyzji finalnej w procesie stosowania prawa, która sprawia, że od decyzji tej prawo nie przewiduje odwołania w zwyczajnym trybie

Ciężar dowodu w sensie formalnym

obowiązek przejawiania w postępowaniu dowodowym inicjatywy w zbieraniu informacji i wykazywaniu prawdziwości twierdzeń o faktach

Obowiązek prawny formalny

obowiązek wyznaczony adresatowi przez normę nakazującą lub zakazującą realizację wskazanego w niej czynu.

Czynność unieważnialna ex nunc

czynność konwencjonalna dokonana z naruszeniem reguł sensu jej dokonywania, której skutki uznaje sie za nieważne od momentu wykazania nieważności czynności przez upoważniony organ

Organ państwa

podmiot, którego działania uważane są z prawnego punktu widzenia za władcze działania państwa

Norma moralna

norma obowiązująca ze względu na jej uzasadnienie aksjologiczne w ocenach moralnych tzn. ocenach jakichś czynów jako dobrych lub złych

Norma obyczajowa

norma, która obowiązuje wyłącznie w sensie behawioralnym tzn. obowiązuje ponieważ w danym środowisku społecznym upowszechnił się nawyk postępowania w określony sposób w określonych sytuacjach, połaczony z przekonaniem w tych okolicznościach tak postępować należy

Zakres zastosowania normy postępowania

klasa takich możliwych przyszłych sytuacji, w których norma znajduje zastosowanie

Zakres normowania normy postępowania

klasa przyszłych zachowań adresata normy, które norma ta wyznacza mu do spełnienia

Założenie o normatywności tekstu prawnego

polega na przyznaniu, że tekst prawny stanowi nośnik prawa, a co za tym idzie zawierają się w nim normy postępowania, które można wydobyć w procesie wykładni

Prawodawca faktyczny

osoby uczestniczące w procesie przygotowywania i stanowienia aktów normatywnych oraz wywierający rzeczywisty wpływ na ukształtowanie treści tych aktów i nadanie im określonego kształtu redakcyjnego

Prawodawca formalny

podmiot wyposażony w kompetencje prawodawcze i dokonujący konwencjonalnego aktu stanowienia, choć sam nie prowadzi wszystkich prac przygotowawczych, bierze jednak na siebie odpowiedzialność polityczną i prawną za merytoryczną trafność ustanowionego aktu oraz jego legalność

Konstytucja

akt normatywny powszechnie obowiązujący o najwyższej mocy prawnej i szczególnym, a przy tym nieograniczonym treściowo zakresie regulacji, stanowiony i zmieniany w procedurze wymaganiej dla zmiany konstytucji

Ustawa organiczna

akt normatywny powszechnie obowiązujący o mocy wyższej od innych ustaw, ale niższej od konstytucji, wydawany w specjalnej procedurze i regulujący doniosłe dziedziny spraw

Ustawa

akt normatywny powszechnie obowiązujący uchwalany przez parlament w procedurze określonej przynajmniej w podstawowym zakresie w konstytucji, co do zasady zajmujący wśród aktów prawa krajowego miejsce bezpośrednio po konstytucji, mający w zasadzie nieograniczony przedmiotowo zakres normowania

Akt wykonawczy

akt normatywny wydany przez organ władzy wykonawczej na podstawie wyraźnego upoważnienia zawartego w ustawie/akcie o mocy ustawy w celu wykonania ustawy/aktu.

Vacatio legis

okres upływający między ogłoszeniem a wejściem w życie aktu normatywnego

Tetyczne uzasadnienie obowiązywania NP

następuje jeżeli taką normę ustanowił albo uznał ktoś komu należy dawać posłuch ze względu na jego szczególną pozycję w społeczeństwie tzn. normodawca cieszy się autorytetem w opinii adresatów, dysponuje mocą albo jest upoważniony do stanowienia norm dla innych

Aksjologiczne uzasadnienie obowiązywania NP

następuje jeżeli argumentem przemawiającym za jej realizowaniem jest to, że czyny nakazane przez tę normę do spełnienia lub ich skutki są dobre, a czyny zakazane złe

Problem intertemporalny

powstaje w związku ze zmianą prawa i dotyczy w szczególności tego, czy do sytuacji, które powstały pod rządami dawnego prawa i trwają pod rządami prawa nowego, należy stosować dawne czy też nowe prawo

Definicja legalna

definicja zamieszczona w tekście prawnym i odnosząca się do występującego w tym tekście zwrotu

Zwrot nieostry

zwrot o niewyraźnej treści, co sprawia, że mimo zapoznania się z cechami danych obiektów nie o każdym da się bez wątpienia orzec, czy jest desygnatem tego zwrotu, a więc czy należy do jego zakresu

Kondensacja norm

prawnych polega na tym, że dany przepis wysławia więcej niż jedną normę prawną lub elementy więcej niż jednej normy prawnej

Odesłanie prawne

zawarty w przepisie prawnym zwrot wskazujący na inny przepis tego samego bądź innego aktu normatywnego, albo na normy postępowania lub zasady o charakterze pozaprawnym

Rozczłonkowanie normy prawnej

polega na tym, ze elementy konieczne struktury normy prawnej (syntaktyczne) albo współwyznaczające treść normy (treściowe) wyrażone są w dwóch lub więcej przepisach prawnych

Wykładnia subiektywna

twierdzi że zadaniem wykładni jest odtworzenie intencji znaczeniowej tj. ustalenie jakie znaczenie nadawał interpretowanemu tekstowi prawnemu prawodawca

Wykładnia obiektywna

pogląd zgodnie z którym tekst prawny odrywa się od swego twórcy i ma znaczenie wyznaczone przez reguły języka, w którym jest sformułowany, niezaleznie od zamysłu jaki chciał wyrazić prawodawca

Wykładnia statyczna

twierdzenie, zgodnie z którym określony tekst prawny może mieć tylko jedno znaczenie

Wykładnia dynamiczna

tekst prawny może zmieniać swoje znaczenie w zależności od zmian następujących w języku oraz w pozajęzykowym kontekście wybranych przepisów

Wykładnia autentyczna

wykładnia formalna dokonywana przez ten podmiot, który dane przepisy wydał

Wykładnia delegowana

wykładnia formalna dokonywana przez podmiot, któremu udzielono kompetencji do interpretowania przepisów prawnych, a który nie jest ich twórcą

Tekst jednolity

sporządzony przez upoważniony do tego organ i urzędowo ogłoszony tekst aktu normatywnego ze wszystkimi zmianami, które zostały wprowadzone do tego tekstu przez prawodawcę do momentu ogłoszenia tekstu jednolitego albo innego momentu wskazanego przez ten organ

Tekst ujednolicony

tekst w którym naniesiono zmiany danego aktu normatywnego, ale sporządzone przez podmioty, które nie są do tego upoważnione, a więc nie są tekstami autentycznymi i nie mają charakteru urzędowego

Wnioskowanie prawnicze

rozumowanie polegające na tym, że na podstawie uznania za obowiązującą określonej normy prawnej N1, którą prawodawca wysłowił w tekście prawnym, uznaje się za obowiązującą również inną normę N2, wyprowadzoną z N1 na podstawie reguł inferencyjnych przyjętych w danym systemie prawnym

Luka prakseologiczna

luka prawna która polega na tym, że prawodawca kreuje instytucję ale w systemie brak jest odpowiednich norm, które zapewniają jej efektywność

Luka aksjologiczna

luka prawna polegająca na tym, że jakieś zachowanie nie jest przez normy danego systemu uregulowane, chociaż jednostka kierując się swoim systemem wartości uważa, że zachowanie to powinno być przez normy systemu nakazane lub zakazane

Realizowanie normy prawnej

zachowanie polegające na tym, że adresat normy będąc w wyznaczonych przez nią okolicznościach postępuje w sposób nakazany przez tę normę albo powstrzymuje się od zachowań przez nią zakazanych

Przestrzeganie normy prawnej

zachowanie polegające na tym, że adresat normy będąc w wyznaczonych przez nią okolicznościach realizuje ją świadomie tzn. wie o jej obowiązywaniu i treści lub modyfikuje swoje postępowanie pod jej wpływem

Sankcja karna

jest to dolegliwość wyrządzana przez państwo temu, kto dopuszcza się przestępstwa, polegająca na pozbawieniu osoby odpowiedzialnej za popełnienie przestępstwa dóbr osobistych lub majątkowych albo umniejszeniu tych dóbr

Sankcja egzekucji

sankcja występująca gdy adresat normy indywidualnej nie spełnia dobrowolnie ciążącego nim obowiązku i upoważnione organy państwa doprowadzają do jego wykonania, czyniąc to w imieniu i na koszt zobowiązanego

Sankcja nieważności CP

sankcja prawna dotykająca czynności prawnej dokonywanej z naruszeniem reguł sensu tej czynności, polegająca na tym, że czynność ta nie zostaje dokonana

Luz decyzyjny

zakres swobody podejmowania decyzji w procesie stosowania prawa przez podmiot

Podmiot prawa

osoba lub odpowiednio zorganizowana grupa osób, która w związku z obowiązującymi normami prawnymi może byc nosicielem różnego rodzaju praw i obowiązków

Osoba prawna

jednostka organizacyjna konstruowana przez normy prawne na wzór osób fizycznych i wyposażona przez te normy w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych

Strony stosunku prawnego

podmioty prawa, czyli osoby lub odpowiednio zorganizowane grupy osób

Zdarzenie prawne

fakty występujące w świecie niezaleznie od woli i zachowań ludzi, z którymi normy prawne wiążą określone konsekwencje

Pochodna sytuacja prawna

prosta sytuacja prawna kreowana przez normę, której podmiot A nie jest adresatem, ale która nakłada na inny podmiot obowiązki skierowane na podmiot A

Złożona sytuacja prawna

sytuacja prawna powstała przez złożenie podstawowej i pochodnej sytuacji prawnej albo szeregu takich podstawowych i pochodnych sytuacji

Obowiązek prawny

nakazanie lub zakazanie podmiotowi danego zachowania przez normę prawną której jest adresatem

Uprawnienie

pochodna sytuacja prawna polegająca na tym, że ze względu na normę prawną podmiot A zobowiązany jest do określonego działania lub zaniechania na rzecz podmiotu B

Wolność prawnie chroniona

szczególny rodzaj uprawnienia polegający na tym, że wszystkim bądź niektórym podmiotom innym niż A zakazuje się ingerencji w pewną sferę zachowań podmiotu A

Czyn prawny

zachowanie, które nie ma charakteru konwencjonalnego, rozróżnia się czyny zgodne i niezgodne z prawem

Czynność konwencjonalna

jest to czynność psychofizyczna, której dokonaniu określona reguła sensu nakazuje przypisywać określony sens kulturowy, a mianowicie sens dokonania czynności konwencjonalnej

Norma prawna

generalna i zarazem abstrakcyjna norma postępowania ustanowiona lub uznana przez kompetentny organ państwa

Norma sankcjonowana

norma prawna, której przekroczenie zagrożone jest sankcją prawną tzn. norma prawna, z którą sprzężona jest funkcjonalnie norma sankcjonująca

Norma sankcjonująca

norma prawna, która nakazuje, aby jej adresaci wymierzali sankcje adresatom innej normy prawnej w przypadkach, gdy nie realizują oni obowiązków wyznaczonych im w tej innej normie, mimo że znalazła ona zastosowanie tzn. jest sprzężona funkcjonalnie z normą sankcjonowaną